Door: Sem Janssen
Op 4 september ondertekenden Servië en Kosovo in Washington overeenkomsten over de ‘normalisatie’ van de economische en enkele andere onderlinge betrekkingen. De Amerikaanse president Trump zei terloops dat Servië zijn ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem zal verplaatsen. De Servische president Aleksandar Vucic noemde de overeenkomst ‘goed voor Servië’.
President Trump heeft de afgelopen maanden, met het zicht op de presidentsverkiezingen in november, een bloeiend buitenlandbeleid laten zien. De Amerikaanse diplomatie is erin geslaagd de diplomatieke betrekkingen tussen Israël en de VAE te helpen herstellen, wat als een succes kan worden beschouwd. De Amerikanen wisten als het ware een deel van de invloedrijke Arabische elite te verzoenen met Israël, wat een half jaar geleden ondenkbaar leek.
Servië en Kosovo
Deze keer beweren vertegenwoordigers van het Witte Huis dat in normalisatie tussen Servië en Kosovo president Trump opnieuw een historische doorbraak heeft bereikt. “Weer een dag die als onmogelijk werd beschouwd!” – woorden van Donald Trump uit zijn felicitatietoespraak na het ondertekenen van de papieren. Servië en Kosovo hebben afzonderlijke overeenkomsten gesloten met de Verenigde Staten, niet met elkaar. De Amerikanen treden persoonlijk op als tussenpersonen.
Dit is ongetwijfeld een doorbraak. Vucic en Hoti zaten in dezelfde kamer en zijn niet gaan vechten. In de praktijk komt de overeenkomst er op neer dat Pristina de eenzijdige sancties voor Servische goederen opheft evenals de beperkingen op levering aan Servische gemeenschappen in Kosovo.
Eerder kon de Europese Unie, die al jarenlang toezicht houdt op de ‘dialoog tussen Servië en Kosovo’, de Albanezen eenvoudigweg niet overtuigen om deze verboden op te heffen. Eerlijk gezegd hebben de Kosovaren alle Europese onderhandelaars gewoon op een onbeschofte manier behandeld. Op een gegeven moment begonnen ze de Europese Unie onmogelijke voorwaarden op te leggen, waarbij ze dreigden Europese structuren uit Kosovo te verdrijven.
Waterkrachtcentrale
De Albanezen geven daarnaast hun pogingen op om de waterkrachtcentrale Gazivode en het hele energievoorzieningssysteem van de regio, dat ermee verbonden is, in beslag te nemen. In 2018 probeerde vertegenwoordigers van Kosovo de energiecentrale fysiek over te nemen, stuurde politie-eenheden daarheen, dwars door Servische dorpen, en maakte zelfs demonstratief een boottocht over het stuwmeer.
Vucic reageerde door het leger in gevechtsgereedheid te brengen, en gedurende twee dagen zag het uit naar een hervatting van de oorlog. Toen het conflict was beslecht, gingen de Albanezen terug naar hun posities, maar ze vergaten niets van wat was voorgevallen. Nu, in overeenstemming met Trump, beloven de Albanezen Gazivod voor altijd te vergeten.
Grondgebied
Zes maanden geleden richtte Pristina de wapens wederom op hun buren en eiste niet alleen het hele grondgebied van het autonome gebied Kosovo en Metohija op, maar ook de Presevo-vallei op het grondgebied van Servië zelf. Het oorspronkelijke plan voor de uitwisseling van territoria ontaardde op een gegeven moment in agressie van de kant van Pristina met allerlei ultimatums en eisen.
Kosovo zal nu gedurende ten minste een jaar geen verzoeken indienen om lid te worden van internationale organisaties. Voor Servië is dit een principekwestie, aangezien een stil lidmaatschap van allerlei Olympische comités en andere gezaghebbende organen, de niet door het land erkende republiek legitimeert.
De Kosovaren hebben verschillende pogingen ondernomen om lid te worden van de UNESCO, maar telkens sprak Rusland hun veto uit over de aanvraag. Het grootste succes van de Kosovaren in deze richting was de toetreding tot de UEFA en de deelname van het Kosovo-voetbalteam aan officiële internationale toernooien.
Nieuwe snelweg
Een nieuwe snelweg Belgrado-Pristina wordt aangelegd ter vervanging van de verouderde, die werd nog aangelegd door de Joegoslavische president Josip Broz Tito. Hoogstwaarschijnlijk zal dit worden gefinancierd door de Verenigde Staten – zij zullen, in de woorden van Vucic, ‘toezicht houden’ op de aanleg van de weg en andere projecten die verband houden met wederzijdse investeringen.
Het impliceert ook dat Servische investeringen in Kosovo worden beschermd door de Verenigde Staten. Over het algemeen is de aanleg van wegen een kenmerk van Trump en zijn schoonzoon Kushner. Het mislukte plan voor de wederopbouw van het Midden-Oosten bestond voor een groot deel uit een plan voor de aanleg van een netwerk van wegen, tunnels en bruggen.
Visumvrij reizen
Kosovo zal worden aangesloten op het zogenaamde Balkan mini-Schengen. Het is een regionale overeenkomst over visumvrij reizen van burgers tussen Servië, Albanië en Noord-Macedonië. Het was bedoeld om de inwoners van deze Balkanlanden te compenseren voor het niet opnemen van hen in de gemeenschappelijke Europese visumvrije zone.
Aanvankelijk kwam het idee uit Brussel, toen de irritatie over de Europese Unie zich geleidelijk ophoopte in de Balkanlanden, die hun toetreding tot de Schengen-zone met jaren zagen vertragen. Kosovo werd van dit proces uitgesloten, aangezien enkele grote Europese landen de Albanese staat nog steeds niet erkennen. Spanje en Griekenland blokkeren bijvoorbeeld regelmatig pogingen van de Kosovaren om de grote Schengenarena te betreden.
De Amerikanen dwongen de Kosovaren hun eisen af te zwakken en aan de belangrijkste verzoeken van Servië te voldoen, allereerst de opheffing van het verbod op Servische goederen in Kosovo en het verlaten van Gazivoda. Tegelijkertijd geeft Servië er praktisch niets voor terug. De verrassende vorm van deze overeenkomsten – via de Verenigde Staten en Trump persoonlijk – onderstreept nog maar de moeizame relatie tussen Servië en Kosovo. Deze onderhandelingen moeten ook als een winst voor Trump worden beschouwd en zijn tekenend voor de machteloosheid van de Europese Unie.
