Twintig Europese energiebedrijven, waaronder grote spelers uit Italië en Duitsland, hebben een bankrekening geopend bij Gazprombank en betalen gas nu in roebels. Tegelijkertijd heeft Rusland dit jaar al 50% meer verdiend aan zijn olie-export. De sancties werken vooralsnog averechts.
Het voornemen van Europese landen om hun import van olie en gas uit Rusland volledig af te bouwen staat gelijk aan economische zelfmoord. Dat zei de Russische president Vladimir Poetin deze week tijdens een bijeenkomst met vertegenwoordigers van de Russische oliesector. "Met politiek gedreven sanctiemaatregelen drijven Europese regeringsleiders de energieprijzen alleen maar verder op, met nog hogere inflatie tot gevolg", aldus de Russische president.
Het nieuwste plan van de Europese Unie om de import van Russisch gas komend jaar al met twee derde terug te dringen zal dan ook grote schade aanbrengen aan de Europese economie, zo verwacht Poetin. Door over te schakelen naar andere leveranciers van olie en gas en door over te stappen naar alternatieve energiebronnen zal Europa één van de duurste regio's worden voor energie. Dat is destructief voor het concurrentievermogen van Europese industrieën die veel energie verbruiken, zei hij. Denk bijvoorbeeld aan de auto-industrie en de chemiesector.
Gas in roebels
Hoewel Europese regeringsleiders vastberaden lijken om de afhankelijkheid van olie en gas uit Rusland op termijn volledig af te bouwen, is de realiteit van dit moment anders. Dat blijkt onder andere uit het feit dat twintig Europese energiebedrijven inmiddels een bankrekening hebben geopend bij Gazprombank. Daarmee kunnen ze gas in roebels afrekenen, een eis die Poetin eind maart op tafel legde in reactie op Westerse sancties. Tot voor kort betaalden Europese afnemers van gas bijna uitsluitend in euro's en dollars, maar door sancties kan Rusland deze tegoeden niet meer aanspreken.
Een aantal grote spelers in de energiemarkt, zoals het Duitse Uniper en het Italiaanse Eni, hebben al transacties gedaan in roebels. Andere energiebedrijven gaan dat waarschijnlijk doen, zodra bestaande contracten aflopen. De Italiaanse president Mario Draghi zei vorige week dat dit niet in strijd is met de sancties, omdat nergens zwart op wit staat dat bedrijven niet in roebels mogen betalen. "Het is een grijs gebied. De grootste importeur van Duitsland heeft al betaald in roebels. Sterker nog, de meeste importeurs van gas hebben al een rekening in roebels geopend bij Gazprom." Vorige week vrijdag presenteerde de Europese Commissie in een besloten bijeenkomst nieuwe richtlijnen voor lidstaten, die uitlekten naar de pers. Daarin staat dat energiebedrijven toch een rekening in euro's of dollars mogen openen bij Gazprombank.
Verdeeldheid
Deze ontwikkelingen zijn tekenend voor de verdeeldheid die er heerst binnen Europa. Naar buiten toe wil de Europese Commissie vooral eenheid uitstralen met ambitieuze sancties, maar achter de schermen zijn er grote meningsverschillen. Polen en Bulgarije weigerden resoluut om in roebels te betalen, waardoor ze door Rusland werden afgesloten van het gas. Ondertussen gaan landen als Duitsland, Italië en Hongarije gewoon door met het importeren van Russisch gas, ook als dat in roebels moet.
Ook het veelbesproken Europese embargo op Russische olie is nog steeds niet rond. Hongarije blokkeert de plannen die de Europese Commissie begin mei presenteerde om een statement te maken tegen Rusland. De EU overweegt lidstaten nu een zak geld van €2 miljard in het vooruitzicht te stellen om het embargo toch te ondersteunen. Het valt te bezien of dat voor de Hongaarse regering genoeg is om haar bezwaren opzij te schuiven. De onlangs herkozen premier Viktor Orbán noemde een boycot van Russische olie een "nucleaire bom op de Hongaarse economie".
Rusland profiteert
Vooralsnog lijkt Rusland vooral te profiteren van het Europese sanctiebeleid. De levering van gas naar Europa gaat onverminderd door en ook Russische olie weet de sancties nog vaak te omzeilen. Ook zijn er andere afzetmarkten die deze olie nog wel accepteren, zoals India. Russische energiebedrijven als Rosneft en Gazprom hebben de laatste weken al meer olietankers gehuurd om olie vanuit de Russische haven aan de Oostzee naar India te transporteren. En daar zijn veel schepen voor nodig, want de route naar India is ruim 3,5 keer zo lang als de oude route naar de haven van Rotterdam.
De hoge energieprijzen bieden echter meer dan genoeg compensatie voor dit ongemak. Dat blijkt ook uit de cijfers, want volgens het Internationaal Energieagentschap verdiende Rusland dit jaar al 50% meer aan de export van olie dan vorig jaar. Ook de export van gas levert door de hoge gasprijs veel extra inkomsten op. Het overschot op de betalingsbalans van Rusland kwam in april zelfs uit op een record van $37,6 miljard. Ter vergelijking, in de periode van 2007 tot 2021 was het gemiddelde overschot in april $6,7 miljard.
Het vooruitzicht van strengere sancties is voor Poetin wel reden om zijn energiestrategie bij te stellen. In de bijeenkomst met vertegenwoordigers van de energiesector maakte hij bekend dat de regering meer wil investeren in de energiesector. Daarnaast moet het land meer raffinagecapaciteit ontwikkelen, zodat het niet alleen afhankelijk is van de export van ruwe olie. Ook zei Poetin dat Rusland meer export moet afrekenen in roebels. De sancties tegen Rusland lijken vooralsnog dus eerder averechts te werken.
Dit artikel verscheen op 21 mei ook in De Andere Krant
