Na een extreem volatiele periode lijkt de olieprijs weer te stabiliseren. Door de oorlog werd olie een speelbal van speculanten, met grote koersbewegingen tot gevolg. De prijs kon in een dag meer dan tien procent stijgen en daarna weer net zo hard dalen, afhankelijk van nieuwe informatie over mogelijke sancties en het verloop van de oorlog. De energiemarkt lijkt nu te stabiliseren met een olieprijs van ongeveer $100 per vat, maar schijn bedriegt. Door een combinatie van factoren dreigt namelijk een schaarste aan diesel te ontstaan. Een groot probleem, omdat diesel van vitaal belang is voor transport, landbouw en industrie. Wat is er precies aan de hand?
Waarschijnlijk is het u al opgevallen dat de prijs van brandstoffen de laatste maanden veel harder is gestegen dan de olieprijs. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne is de olieprijs met 13% gestegen, terwijl benzine 33% duurder is geworden. Diesel is zelfs 69% in prijs gestegen, terwijl kerosine meer dan verdubbelde in prijs. Door sancties en gebrek aan raffinagecapaciteit zijn de prijzen van alle brandstoffen veel harder gestegen dan de olieprijs zelf. En dat merkt u ook aan de pomp. Was het prijsverschil tussen benzine en diesel voor de oorlog nog ongeveer 35 cent per liter, nu is dat nog maar 10 cent.
Prijsontwikkeling benzine en diesel
Schaarste aan diesel
De Amerikaanse oliemiljardair John Catsimatidis, eigenaar van 350 tankstations in de Verenigde Staten, voorziet deze zomer grote problemen aan de pomp. "De voorraden diesel zijn laag, we gaan komende maanden wellicht tekorten zien. Het zal me niet verbazen als diesel deze zomer op rantsoen gaat". De dieselvoorraad aan de Amerikaanse oostkust staat op het laagste niveau in 17 jaar en daalt nog steeds. Dat komt niet alleen door het wegvallen van raffinagecapaciteit tijdens de coronacrisis, toen lockdowns de vraag naar brandstof afremden, maar ook door sancties tegen Rusland. Dat land is namelijk een belangrijke leverancier van zowel ruwe olie als dieselolie.
De Verenigde Staten en veel Europese landen willen geen Russische brandstoffen meer importeren, waardoor een belangrijke leverancier voor de Europese markt wegvalt. Het gevolg daarvan is dat de Verenigde Staten hun eigen dieselvoorraad moet aanspreken. Niet alleen voor de binnenlandse vraag, maar ook om haar bondgenoten in Europa te helpen. Wanneer Europese landen zonder brandstof komen te zitten zal het draagvlak voor sancties tegen Rusland immers snel afnemen. Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne is de Amerikaanse export van diesel naar Europa sterk toegenomen. En dat merken ook Amerikanen aan de pomp, want de prijs van een gallon diesel (3,78 liter) is sinds begin dit jaar met bijna 50% gestegen, van $3,72 naar $5,55.
Waarom stijgt de dieselprijs zo hard?
De prijs van diesel ligt momenteel hoger dan tijdens de piek van 2008, terwijl de prijs van een vat ruwe olie toen een record van $150 per vat naderde. Nu kost een vat olie iets meer dan $100. Hoe is dat mogelijk? Grondstoffenexpert Javier Blas schrijft in een analyse voor Bloomberg dat er een groot tekort is aan raffinagecapaciteit. Door gebrek aan investeringen als gevolg van de klimaatagenda en door de coronapandemie hebben veel raffinaderijen de laatste jaren hun productiecapaciteit afgebouwd. Sinds 2009 is de raffinagecapaciteit aan de Amerikaanse oostkust bijvoorbeeld van 1,7 naar 0,8 miljoen vaten olie per dag gedaald. Gecombineerd met het wegvallen van aanbod van diesel uit Rusland leidt dat nu tot schaarste aan brandstof.
Voor raffinaderijen is het nu extreem winstgevend om diesel te produceren. Leverde dit raffinageproces de afgelopen twintig jaar gemiddeld $15,7 per vat op, deze week steeg die winstmarge naar een record van $73,5 per vat. Dat is gunstig voor aandeelhouders van energiebedrijven als Shell, BP en Total, maar rampzalig voor de reële economie. Het is namelijk een grote kostenpost voor transportbedrijven, de landbouw en de industrie. Die betalen nu de hoofdprijs voor energie en moeten dat doorberekenen aan consumenten.
Ontwikkeling olieprijs
Hoe nu verder?
Verschillende analisten voorzien deze zomer een schaarste aan diesel. Er is namelijk een structureel tekort aan raffinagecapaciteit dat niet eenvoudig op te lossen is. Een deel van de raffinagecapaciteit die we nu zo hard nodig hebben zit in Rusland, maar door sancties blijft die onbenut. Volgens schattingen van het Internationaal Energieagentschap (IEA) is de raffinagecapaciteit in Rusland sinds het begin van de oorlog in Oekraïne met 1,5 miljoen vaten olie per dag gedaald. En dat betekent minder aanbod van benzine, diesel en kerosine.
Zo lang de sancties tegen Rusland aanhouden voorziet het IEA een verdere verslechtering van de situatie. In een nieuw rapport waarschuwt het agentschap dat we rekening moeten houden met aanhoudend hoge brandstofprijzen, een verdere daling van de brandstofvoorraden en mogelijk zelfs dieseltekorten in Europa. Het belooft een spannende tijd te worden.
Een ingekorte versie van dit artikel verscheen op 14 mei 2022 in De Andere Krant
