Sinds eind augustus betalen we in Nederland meer voor diesel dan voor benzine, een situatie die nog nooit eerder is voorgekomen. Tot begin dit jaar waren we gewend aan een prijsverschil van ongeveer 30 tot 40 eurocent, maar nu is diesel bij de meeste tankstations al een paar cent duurder. Deze prijsstijging is het gevolg een tekort aan raffinagecapaciteit en sancties tegen Rusland. We waarschuwden hier in mei al voor op Geotrendlines. Zal het prijsverschil aanhouden en mogelijk zelfs groter worden?
In mei constateerden we dat de prijzen van benzine en diesel veel harder waren gestegen dan de olieprijs. Door een gebrek aan raffinagecapaciteit en door sancties tegen Rusland voorzagen we een schaars aanbod van brandstoffen, wat bij een toenemende vraag zou kunnen leiden tot tekorten. We verwachtten vooral problemen in de markt voor diesel, omdat Europa sterk afhankelijk is van import en de helft van deze import afkomstig is uit Rusland.
Diesel is in Nederland inmiddels duurder dan benzine (Bron: CBS)
Olieprijs omlaag, diesel duurder
In de zomer leken deze problemen naar de achtergrond te verdwijnen. De regering verlaagde de belasting op brandstof en door de daling van de olieprijs konden raffinaderijen goedkoper ruwe olie inkopen. Maar zoals we begin augustus schreven in een update over de oliemarkt was het vooral de olieprijs die daalde. De prijzen van benzine en diesel daalden veel minder en bleven relatief hoog. Uit onze analyse:
"Ruim vijf maanden na de Russische invasie kopen Europese landen nog steeds grote hoeveelheden ruwe olie en diesel uit Rusland. Ondanks alle voornemens om hun olie en olieproducten te boycotten is de realiteit dat Europese landen in juli ruim twintig procent meer Russische diesel importeerden dan in dezelfde maand van vorig jaar. In totaal kwamen er vorige maand bijna 700.000 vaten diesel vanuit Rusland naar Europa.
Europese raffinaderijen hebben niet genoeg capaciteit om het wegvallen van aanbod uit Rusland volledig op te vangen. En veel andere leveranciers met extra capaciteit zijn er niet. China heeft nog wat capaciteit over, maar zal prioriteit geven aan bevoorrading van de binnenlandse markt."
Dat diesel in Nederland duurder is dan benzine heeft vooral te maken met belastingen, die per land sterk kunnen verschillen. Maar het onderliggende probleem van een schaarste aan diesel raakt uiteindelijk alle Europese landen. En de oplossing voor dit probleem ligt niet in het opschroeven van de wereldwijde olieproductie of het aanboren van strategische oliereserves, zoals de Verenigde Staten momenteel doen.
Europa verbruikt structureel meer diesel dan het zelf produceert (Bron: Fuels Europe Statistical Report 2022)
Raffinagecapaciteit
Het grote probleem voor de Europese markt is het gebrek aan raffinagecapaciteit. Europese raffinaderijen produceren structureel te weinig diesel om aan de binnenlandse vraag te voldoen, omdat ze door de energietransitie weinig hebben geïnvesteerd in productiecapaciteit. Bovendien was het vlak na de coronapandemie met alle lockdowns niet rendabel om te investeren in extra capaciteit. De vraag naar brandstof was toen laag, evenals de olieprijs. Omdat er maar beperkte olieopslag is, daalde de prijs van WTI olie op een gegeven moment zelfs tot -$37.
Nu de vraag naar diesel is hersteld en het aanbod door sancties onzeker is geworden zien we de winstmarges van raffinaderijen spectaculair toenemen. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne is de marge op de productie van diesel bijvoorbeeld meer dan verdubbeld, van minder dan $30 naar meer dan $60 per vat. Eind augustus steeg de marge zelfs richting de $70 per vat, het hoogste niveau voor deze maand in dertig jaar. Een jaar geleden om deze tijd was de winstmarge slechts $20 per vat.
Deze recordmarges geven ons veel informatie over de staat van de markt. Het zegt namelijk niet alleen iets over de krapte in de Europese markt voor diesel, maar ook over het wereldwijde aanbod. Men zou verwachten dat raffinaderijen wereldwijd de productie van diesel opschroeven om deze winst te pakken, waardoor de winstmarges weer zouden dalen. Het feit dat de marge langdurig hoog blijft en de laatste tijd zelfs weer toeneemt laat zien dat er niet veel ruimte is om de productie te verhogen.
Winstmarges op productie diesel blijven ongekend hoog (Bron: Bloomberg)
Sancties
Het tekort aan productie in Europa wordt opgevangen door diesel uit Rusland te importeren. Dat gebeurt al jaren en dat gebeurt tot op de dag van vandaag nog steeds op grote schaal, maar het is onzeker in hoeverre Europese sancties deze markt zullen verstoren. Handelaren hebben tot 5 december 2022 nog de tijd om alle contracten voor levering van ruwe olie uit Rusland af te wikkelen. De deadline voor olieproducten als diesel is vastgesteld op 5 februari 2023. Vanaf dat moment moeten handelaren andere leveranciers hebben gevonden.
Wat er na deze periode zal gebeuren is voor velen een vraagteken. Geruststellend is dat de markt creatief is en vaak routes weet te vinden om sancties te omzeilen, zoals Javier Blas uitvoerig beschrijft in zijn boek 'World for Sale: Money, Power, and the Traders Who Barter the Earth's Resources'. Het is aannemelijk dat handelsroutes worden aangepast en dat Europa meer diesel uit andere landen zoals India en China zal importeren. Deze landen blijven Russische olie afnemen en kunnen dat raffineren voor export naar de lucratieve Europese markt.
Europa importeert vooral diesel uit Rusland (Bron: Fuels Europe Statistical Report 2022)
Minder diesel uit Rusland
Dat de import van diesel verschuift naar andere landen zien we ook al terug in de laatste cijfers. Volgens data-analysebureau Vortexa kwam 60% van alle geïmporteerde diesel in Europa in de maand juli nog uit Rusland, terwijl dat in augustus daalde naar 51% en in september naar 44%. Deze daling wordt opgevangen door extra import vanuit het Midden-Oosten en Azië, zoals onderstaande afbeelding laat zien. En dat blijft niet zonder gevolgen. Omdat Indiase raffinaderijen hun diesel tegen een hoge prijs naar Europa kunnen exporteren blijft er soms onvoldoende diesel over voor de binnenlandse markt. Met als gevolg dat diesel voor Indiërs soms zelfs niet meer verkrijgbaar is.
Europese landen importeren steeds meer diesel uit het Midden-Oosten en Azië (Bron: Vortexa, via Reuters)
Verenigde Staten
Ook importeert Europa sinds het begin van de oorlog in Oekraïne veel meer diesel uit de Verenigde Staten. Het is een lucratieve afzetmarkt, omdat Europese consumenten een hoge prijs kunnen betalen voor de brandstof. Maar de dieselvoorraden zijn ook in de VS schaars geworden. Volgens cijfers van het Internationaal Energieagentschap (IEA) is de voorraad brandstof in de VS sinds 1996 al niet meer zo laag geweest in deze periode van het jaar. En dat komt vooral door toegenomen export naar Europese landen en Zuid-Amerika.
In de vijf weken tot aan 2 september exporteerde de VS netto 1,3 miljoen vaten brandstof per dag. Dat is ruim de helft meer dan de 800.000 vaten per dag in dezelfde periode vorig jaar. De binnenlandse vraag is weliswaar 200.000 vaten per dag lager dan de gemiddelde vraag voor de coronapandemie, maar dan is er nog altijd een verschil van 300.000 vaten. Met het oog op het oogstseizoen in de herfst en regulier onderhoud aan raffinaderijen zal er de komende maanden maar een beperkte hoeveelheid diesel beschikbaar zijn voor export naar Europa.
Wat betekent dit voor de dieselprijs?
Als de vraag naar brandstof op het huidige niveau blijft, dan is er niet voldoende productiecapaciteit om de toch al geringe voorraden aan te vullen. Dat betekent dat Europa de komende tijd afhankelijk blijft van import, bijvoorbeeld uit de Verenigde Staten, het Midden-Oosten en India. Handelaren zullen waarschijnlijk wel routes weten te vinden om de sancties op Russische olie te omzeilen, maar daar betalen we wel een prijs voor. Ook de winstmarges van raffinaderijen zullen hoog blijven.
Of diesel ook in Europa op rantsoen gaat, dat is op voorhand niet te zeggen. Tekorten aan diesel zullen als eerste zichtbaar worden in armere landen, omdat raffinaderijen hun diesel kunnen verkopen aan de hoogste bieder. En dat zijn momenteel de rijke Westerse landen. Hogere brandstofprijzen kunnen op een gegeven moment echter leiden tot vraaguitval, waardoor de markt weer in balans komt en de prijzen weer dalen. Maar dan zitten we wel in een diepe recessie, omdat diesel vooral gebruikt wordt in de industrie en voor logistiek.
Steeds meer vraag naar diesel in Europa (Bron: Fuels Europe Statistical Report 2022)
