De olieprijs zakte deze week tot onder de $100 per vat en is dus weer terug op het niveau van voor de Russische invasie in Oekraïne. Ook dalen de prijzen van benzine en diesel weer enigszins. Het lijkt dus alsof we het ergste achter de rug hebben, maar is dat ook zo? In dit artikel duiken we dieper in de oliemarkt en laten we zien wat ons nog te wachten staat. Dreigt er nog steeds een tekort aan brandstof?
In mei constateerden we dat de prijzen van brandstoffen als benzine, diesel en kerosine sinds de oorlog veel harder waren gestegen dan de olieprijs zelf. Door schaarste aan raffinagecapaciteit en vrees voor het wegvallen van aanbod uit Rusland voorzagen sommige analisten problemen met de levering van diesel. Dat het niet zo ver is gekomen is te danken aan een combinatie van factoren elders in de wereld.
De olieprijs is weer terug op het niveau van voor de oorlog (Bron: Tradingview)
Verenigde Staten
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne hebben de Verenigde Staten versneld olie uit hun strategische reserves beschikbaar gesteld aan de markt. Dit zorgde voor extra aanbod van met name het type olie dat door landen als Rusland en Venezuela geproduceerd wordt en dat zich goed leent voor de productie van diesel. De laatste maanden brachten de VS meer olie uit hun strategische reserve op de markt dan de productie van een middelgrote olieproducent zoals Algerije of Angola.
De Amerikaanse regering is van plan tot oktober van dit jaar haar strategische oliereserves aan te spreken. In het huidige tempo zou dat betekenen dat er tegen die tijd nog maar 358 miljoen vaten olie in de reserves zitten, bijna een halvering ten opzichte van twee jaar geleden en het laagste niveau in veertig jaar. Door in te teren op de reserves kunnen de VS nu wat verlichting bieden op de oliemarkt, maar dat is dus geen houdbare strategie.
Prognose van strategische olievoorraden in de VS (Bron: Bloomberg)
De energiemarkt profiteert dus niet alleen van extra aanbod van ruwe olie uit de VS, maar ook van extra productie van brandstoffen. In juli steeg de Amerikaanse export van diesel naar een tempo van 1,4 miljoen vaten per dag, het hoogste niveau in vijf jaar. En dat kwam vooral door extra leveringen aan Europa. Zuid-Amerikaanse landen die tot voor kort diesel importeerden uit Europa zijn ook uitgeweken naar de VS, omdat er minder aanbod uit Europa komt.
Europa en Zuid-Amerika leunen dus meer op productiecapaciteit in de VS, terwijl de Amerikaanse landbouwsector later dit jaar zelf extra diesel nodig heeft voor het oogstseizoen. Dat betekent dat er minder overblijft voor export naar bijvoorbeeld Europa. Dat kan de prijzen van diesel in Europa verder opdrijven.
De VS exporteert weer meer diesel (Bron: Bloomberg)
Rusland
Ruim vijf maanden na de Russische invasie kopen Europese landen nog steeds grote hoeveelheden ruwe olie en diesel uit Rusland. Ondanks alle voornemens om hun olie en olieproducten te boycotten is de realiteit dat Europese landen in juli ruim twintig procent meer Russische diesel importeerden dan in dezelfde maand van vorig jaar. In totaal kwamen er vorige maand bijna 700.000 vaten diesel vanuit Rusland naar Europa.
Van alle diesel die Europese landen importeren is meer dan de helft afkomstig uit Rusland (zie rode lijn in onderstaande grafiek). De laatste jaren is dit percentage verder toegenomen, tot bijna zestig procent vlak voor de oorlog in Oekraïne. Dat roept de vraag op hoe realistisch de ambitie van de Europese Unie is om begin volgend jaar helemaal te stoppen met de invoer van Russische olie (uitgezonderd olie die via pijpleidingen binnenkomt).
Europese raffinaderijen hebben niet genoeg capaciteit om het wegvallen van aanbod uit Rusland volledig op te vangen. En veel andere leveranciers met extra capaciteit zijn er niet. China heeft nog wat capaciteit over, maar zal prioriteit geven aan bevoorrading van de binnenlandse markt.
Europa importeert vooral diesel uit Rusland (Bron: Vortexa)
Midden-Oosten
Door Westerse sancties zien we significante verschuivingen in de oliemarkt. Rusland exporteert nog steeds olie en brandstoffen naar Europa, maar zoekt daarnaast andere afzetmarkten. Zo exporteert Rusland sinds de invasie meer olie naar India en China en meer olieproducten als stookolie en diesel naar het Midden-Oosten.
U vraagt zich misschien af waarom olieproducerende landen in het Midden-Oosten brandstoffen importeren, maar het antwoord is simpel. Rusland kan haar olieproducten door sancties minder gemakkelijk verkopen aan Westerse landen, waardoor landen in andere delen van de wereld het tegen een aantrekkelijke prijs kunnen kopen.
Landen in het Midden-Oosten kunnen op deze manier hun eigen olie voor de hoofdprijs aan Europese afnemers verkopen, terwijl ze voor gebruik in eigen land goedkope Russische olieproducten zoals stookolie gebruiken. En ze kunnen ook meer olie naar Europa exporteren, omdat landen als China en India tegenwoordig meer olie uit Rusland halen. Dat hoeven deze landen dus niet meer te kopen van olieproducenten in het Midden-Oosten.
Het Midden-Oosten importeert steeds meer olieproducten uit Rusland (Bron: Vortexa)
India en China importeren meer olie uit Rusland (Bron: Vortexa)
Dat blijkt ook uit de cijfers, want sinds januari is de export van ruwe olie vanuit het Midden-Oosten naar Europa met 90% toegenomen. De handelsstromen passen zich dus automatisch aan op het sanctiebeleid. Onderstaande grafiek laat zien hoeveel olie er per maand door de Egyptische Sumed pijpleiding stroomt, een pijpleiding die olie van de Suezgolf naar de havenstad Alexandrië aan de Middellandse Zee brengt. Deze route wordt gebruikt om olie vanuit het Midden-Oosten naar Europese havens te transporteren. Traditioneel vooral havens in Zuid-Europa, maar dit jaar ook havens in het noordelijke deel van Europa.
Sumed pijpleiding (Bron: Wikipedia)
Meer olie gaat vanuit het Midden-Oosten naar Europa (Bron: Bloomberg)
Wat betekent dit voor Europa?
Het wereldwijde aanbod van olie is voldoende om aan de vraag te voldoen, maar op het gebied van brandstoffen zit Europa nog steeds in een kwetsbare positie. In plaats van een stabiele levering vanuit Rusland zijn we nu aangewezen op extra aanbod van de Verenigde Staten en het Midden-Oosten. Dat betekent langere aanvoerketens en meer onzekerheid, bijvoorbeeld als binnenlandse vraag in de Verenigde Staten toeneemt of als het orkaanseizoen in de Golf van Mexico de productie van Amerikaanse raffinaderijen verstoort. De helft van de totale raffinagecapaciteit van de VS bevindt zich in dit gebied.
Uit de cijfers blijkt dat we nog steeds veel olieproducten uit Rusland importeren, lijnrecht tegen het sanctiebeleid in. Veelzeggend is dan ook dat Europese landen hun sanctiemaatregelen nu hebben afgezwakt. Ze zien af van het voornemen om de lading van Russische schepen niet meer te verzekeren. Het plan was dat ook Britse verzekeraars als Lloyds alle olietankers met Russische olie vanaf volgend jaar zouden boycotten, maar dat zal voorlopig niet gebeuren. De Amerikaanse regering waarschuwde Europese landen in juni al dat een dergelijke maatregel de oliemarkt ernstig zou verstoren, met hoge energieprijzen tot gevolg.
Backwardation
Dat de energieprijzen nog langer hoog zullen blijven beargumenteerden we eerder al in deze analyse over de stroomprijzen. De markt verwacht dat ook de prijzen van brandstoffen niet snel zullen terugkeren naar het niveau van voor de oorlog. De krapte in de markt voor diesel blijkt ook uit het feit dat handelaren voor een contract van 100 metrische ton voor directe levering $1.000 bieden, terwijl de prijs voor levering over twaalf maanden op $857 ligt.
Deze situatie, waarin de prijs voor toekomstige levering lager is dan voor directe levering, wordt ook wel backwardation genoemd. Het betekent kort samengevat dat de premie die handelaren betalen voor snelle levering veel groter is dan de premie die men betaalt voor levering in de toekomst, waar men normaal meer voor betaalt vanwege opslagkosten en rente.
Energietransitie
Terwijl het aanbod van brandstoffen als stookolie en diesel onzeker blijft zal de vraag in Europa de komende maanden juist verder toenemen. Door de hoge gasprijs en onzekerheid over de toekomstige levering van gas bereiden meer fabrieken zich voor op een omschakeling naar stookolie en diesel.
Bedrijven die al jaren geleden zijn overgestapt op het veel schonere aardgas informeren nu naar de prijzen van stookolie en diesel. Een Duitse raffinaderij van OMV meldt dat er al een run op deze brandstoffen gaande is. Dat zou niet alleen het gevolg zijn van een lage waterstand in de Rijn die de scheepvaart belemmert, maar ook van hamstergedrag.
Deze energietransitie zien we niet alleen terug in de industrie, maar ook bij andere sectoren. Bedrijven die meer energiezekerheid willen kunnen overwegen dieselgeneratoren neer te zetten. Consumenten kopen ondertussen meer houtkachels en brandhout vanwege de hoge gasprijs. Als de grootste Europese economieën deze winter een transitie moeten maken van gas terug naar olie, dan is opnieuw een schaarste aan brandstoffen als diesel niet uitgesloten.
