Bij Geotrendlines hebben we al diverse keren gewezen op de grote economische effecten van de Coronavirus (Covid-19) verspreiding. In deze artikelenreeks willen we vooral kijken hoe virusverspreidingen verlopen en het proces zelf onder de loep nemen. Want veel is nog steeds onduidelijk rondom het Coronavirus. Duidelijk is wel dat de angst om zich heen grijpt.
Wereldwijd en ook in Nederland, zoals altijd bij een epidemie-uitbraak. Daarom gaan we het verloop van twee virussen volgen. De laatste grote virusepidemie, de Mexicaanse griep, die precies elf jaar geleden, in maart 2009, uitbrak en de allergrootste virusepidemie, de Spaanse griep die 102 jaar geleden uitbrak en wereldwijd circa 50 miljoen menselijke slachtoffers eiste.
Veel van wat zich nu afspeelt bij de verspreiding van de Coronavirus-epidemie zien we bij voorgaande epidemieën terug. Vaak dezelfde verwarrende berichtgeving, dezelfde voorlichting van zeer optimistisch tot zeer pessimistisch, dezelfde vragen van mensen en vaak eenzelfde virusverloop. Met dit grote verschil: de afloop. Uiterst leerzaam om deze Coronavirus-epidemie en het verloop ervan beter te begrijpen.
Vreemd griepvirus
In maart 2009 bereiken de aandelenbeurzen in de wereld hun absolute dieptepunt. De kredietcrisis slaat diepe wonden in het financieel-economische wereldbestel. Tegelijkertijd blijkt er een vreemd griepvirus op te duiken die evenals de gevreesde kredietcrisis veel mensen angst aanjaagt.
De vreemde griepvariant duikt onverwachts op in Mexico. De precieze herkomst is onbekend. Later blijken de eerste besmettingen afkomstig te zijn van een vierjarige jongen en twee baby's uit La Gloria in de Mexicaanse staat Veracruz. Het jongetje overleeft, de baby’s overlijden. De uitbraak van het virus wordt ontdekt in Mexico-stad.
Alles wordt gesloten
Op 24 april 2009 besluiten de stad en deelstaat Mexico alle scholen, musea, bibliotheken, theaters en andere openbare gebouwen dicht te doen om verspreiding van het virus tegen te gaan. Een dag later roept president Felipe Calderón de noodtoestand uit. Iedereen krijgt het advies elk lichamelijk contact te vermijden, mondkapjes te dragen en niet in groepen samen te komen.
President Calderón roept alle Mexicanen op zo veel mogelijk thuis te blijven en schort voorlopig alle niet-essentiële overheidsdiensten op. Alleen vliegvelden, havens en openbaar vervoer zullen niet gesloten worden. Alle cafés, restaurants, snackbars en andere eetgelegenheden moeten sluiten. Dit betekent dat het maatschappelijke leven min of meer stil komt te liggen.
Intussen heeft de griep zich ook uitgebreid naar de Verenigde Staten. Hier ontdekt het Centers for Disease Control and Prevention (CDC) op 21 april dat het om een nieuwe stam van het H1N1-varkensgriepvirus gaat. Vandaar dat gesproken wordt over varkensgriep, of Mexicaanse griep naar het land van herkomst.
Verklaring WHO
Op 24 april verklaart een WHO-woordvoerder dat er geen sprake is van een normale 'seizoensgriep' omdat de gevallen zich juist niet voordoen bij de allerjongsten en alleroudsten, zoals dat bij een seizoensgriep gebruikelijk het geval is. WHO-epidemioloog dr. Keiji Fukuda verklaart op 26 april in een persconferentie dat de wereld beter dan ooit voorbereid is op een mogelijke grieppandemie door de ervaringen met de vogelgriep in voorgaande jaren. Dan is ook duidelijk geworden dat het virus van mens-op-mens overdraagbaar is en zich snel verspreidt. Landen worden verplicht intensieve maatregelen te nemen om verspreiding van de varkensgriep tegen te gaan.
Intussen komen er steeds meer protesten tegen het gebruik van de term varkensgriep. De Wereldorganisatie voor diergezondheid (OIE) meldt op 28 april dat het de benaming niet correct vindt omdat het virus, behalve stammen van varkensgriep ook die van mensen- en vogelgriep bevat. De OIE stelt de naam Noord-Amerikaanse griep voor, verwijzend naar de herkomst, zoals gebruikelijk. De Verenigde Staten en de Europese Unie vinden de naam varkensgriep ook verkeerd. Bovendien ontstaat hierdoor ten onrechte twijfel over het eten van varkensvlees. Wat grote schade kan toebrengen aan de varkensvleesindustrie.
China, Indonesië, Libanon, Rusland, Thailand en Oekraïne hebben de import van varkens al verboden, uit angst voor verspreiding van de varkensgriep. Eerder heeft de Israëlische regering het woord varkensgriep al taboe verklaard. Volgens het joodse geloof is het varken een onrein dier. Besloten wordt de ziekte ‘Mexicaanse griep’ te noemen. Op 30 april maakt de WHO bekend dat het virus de officiële naam Nieuwe Influenza A (H1N1) krijgt.
Virusbenaming
In Nederland houden de media stug vast aan de naam Mexicaanse griep. Dit tot ongenoegen van de Mexicaanse autoriteiten. Dat is ook niet zo vreemd. In het verleden werd een pandemie altijd vernoemd naar het land of regio waar die vandaan kwam. Vandaar namen als Spaanse griep, Aziatische griep en Hongkonggriep.
Eind april maakt de Mexicaanse overheid bekend dat er tientallen Mexicanen zijn overleden aan de griep. Intussen blijkt het virus zich niet alleen naar de Verenigde Staten te hebben verspreid, maar ook naar Canada, Nieuw-Zeeland, Spanje en Schotland. In de Verenigde Staten, in Texas, valt de eerste dode: een Mexicaanse peuter van 23 maanden. Als kort daarna een vrouw uit Texas overlijdt aan de griep, slaat de paniek in het hele land toe.
Scholen sluiten
Meer dan 300 scholen gaan dicht. Mensen komen naar de eerste hulp zonder enige klacht, of omdat ze een week daarvoor varkensvlees hebben gegeten. De media melden dat er alleen gevaar dreigt bij hoge koorts. Maar dat helpt weinig als het woord pandemie honderd keer per dag klinkt, de president op televisie zegt dat je bij het hoesten je hand voor je mond moet houden en dat de vice-president zijn familie afraadt zich in besloten ruimtes te wagen als vliegtuigen en metro’s.
De WHO verhoogt intussen de alarmfase voor de griep naar fase 5. Dat is de op een na hoogste alarmtoestand. Het betekent dat het griepvirus zich aanhoudend van mens tot mens verspreidt in minstens twee landen. Het virus verspreidt zich echter zo snel dat de WHO op 11 juni verklaart dat er sprake is van een pandemie: een wereldwijde epidemie.
Dan blijkt het virus al over 74 landen verspreid te zijn en ruim 25.000 mensen te hebben besmet. Al 140 patiënten zijn overleden. Steeds meer landen melden besmettingen van mens-op-mens, zonder dat de betrokken personen naar risicolanden als Mexico en de Verenigde Staten zijn gereisd.
Coutinho en Osterhaus
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) adviseert op 25 april mensen die binnen zeven dagen na terugkomst uit Mexico hoge koorts krijgen, zich te melden bij de huisarts. Op 30 april wordt in Nederland het eerste geval van Mexicaanse griep gesignaleerd. Het gaat om een driejarig kind dat een paar dagen eerder met zijn ouders is teruggekomen uit Mexico. Het RIVM besluit daarom de passagiers op te sporen die tijdens de vlucht dicht bij het gezin hebben gezeten. Allen krijgen uit voorzorg de virusremmer Tamiflu toegediend.
Volgens dr. R.A. Coutinho, directeur van het Centrum voor Infectieziektebestrijding bij het RIVM, zijn de draaiboeken voor de bestrijding van een pandemie in Nederland de laatste jaren sterk verbeterd. Ook liggen op een geheime plaats in Nederland 4,5 miljoen doosjes Tamiflu klaar om aan zieke patiënten te geven. Daarmee kan een eventuele uitbraak vertraagd worden tot er vaccins tegen het nieuwe griepvirus zijn ontwikkeld.
Volgens Ab Osterhaus, viroloog van de Erasmus Universiteit in Rotterdam, moet de Nederlandse regering direct vaccins bestellen tegen deze gevaarlijke Mexicaanse griep. Volgens hem is er genoeg bekend over deze nieuwe griepvariant om er een vaccin tegen te maken.
Spaanse griep
De productie duurt volgens hem, inclusief de testfase, vier tot zes maanden. ‘Waarom zouden we wachten?’, aldus Osterhaus, die op televisie telkens verwijst naar de Spaanse griep: ‘wat er toen speelde, is eigenlijk precies hetzelfde als wat we nu zien. Daar zijn toen vijftig tot honderd miljoen mensen aan overleden.’
Arts-microbioloog Miquel Ekkelenkamp, van het Universitair Medisch Centrum Utrecht, is fel tegen dit soort opmerkingen van Osterhaus en andere t.v.-virologen. Volgens hem is het ‘lariekoek’ te beweren dat de Spaanse grieppandemie uit 1918 zich kan herhalen. Toen was er geen penicilline, nu wel. Meer dan 95 procent van de patiënten stierf toen niet door het griepvirus, maar aan longontsteking door een bacterie. En dit is nu goed te behandelen met penicilline – als je er op tijd bij bent. Daarom is het Spaanse-griepscenario volgens hem definitief verleden tijd.
Intussen heeft minister Ab Klink van Volksgezondheid bij medicijnfabrikanten een optie genomen op 34 miljoen vaccins tegen de Mexicaanse griep,. Ekkelenkamp hoopt dat hij deze nog kan annuleren. Braat, oud-internist en -longarts, vindt de mening van Ekkelenkamp ‘schadelijke onzin’. Volgens hem slaat Ekkelenkamp ‘de plank volledig mis als hij de dreiging van een echt virulente grieppandemie bagatelliseert.’ Ondanks alle antibiotica en alle andere moderne behandelingen is het sterftecijfer van de vogel-op-mensinfectie van bijvoorbeeld H5N1 nog steeds 60 procent.
Cytokinestorm
Volgens hem wordt dit hoge sterftecijfer niet zozeer veroorzaakt door een bacteriële vervolginfectie (longontsteking), maar door een cytokinestorm, een overreactie van een gezond immuunsysteem op het nieuwe virus. Een reactie die het hele lichaam treft door een gezamenlijk falen van longen, hart, nieren, lever, bloedvormende organen en hersenen. De longen verdrinken in hun eigen afweer, daar helpt geen antibioticum tegen, aldus Braat. Het is natuurlijk wel zo dat het hoge sterftecijfer sterk daalt als een virus naar een mens-op-mensvariant muteert.
Maar toch, het gevaar blijft. Braat is dan ook geweldig blij met alle mediavirologen, die zeer waakzaam zijn en zich inzetten om een influenzaramp te voorkomen. Braat tekent daarbij aan dat het van groot belang is dat de oude, een half jaar durende, vaccinatieproductie met behulp van kippeneieren kan worden aangevuld door snellere productiemethoden op basis van celculturen. Daar wordt in 2009 een begin mee gemaakt.
Midden juni sluit minister Klink de contracten af met fabrikanten voor de levering van 34 miljoen griepprikken in het najaar zodat alle Nederlanders tweemaal een prik kunnen krijgen. De hoogst mogelijke garantie tegen de Mexicaanse griep. Bij wie Klink de vaccins inkoopt, en voor hoeveel, maakt het ministerie niet bekend. Nederland heeft dan al te maken met meer dan 110 gevallen van Mexicaanse griep. Wereldwijd zijn dat er al ruim 60.000.
Klik hier voor deel 2.
