Bij Geotrendlines hebben we al diverse keren gewezen op de grote economische effecten van de Coronavirus (Covid-19) verspreiding. In deze artikelenreeks willen we vooral kijken hoe virusverspreidingen verlopen en het proces zelf onder de loep nemen. Want veel is nog steeds onduidelijk rondom het Coronavirus. Duidelijk is wel dat de angst om zich heen grijpt.
Wereldwijd en ook in Nederland, zoals altijd bij een epidemie-uitbraak. Daarom gaan we het verloop van twee virussen volgen. De laatste grote virusepidemie, de Mexicaanse griep, die precies elf jaar geleden, in maart 2009, uitbrak en de allergrootste virusepidemie, de Spaanse griep die 102 jaar geleden uitbrak en wereldwijd circa 50 miljoen menselijke slachtoffers eiste.
Veel van wat zich nu afspeelt bij de verspreiding van de Coronavirus-epidemie zien we bij voorgaande epidemieën terug. Vaak dezelfde verwarrende berichtgeving, dezelfde voorlichting van zeer optimistisch tot zeer pessimistisch, dezelfde vragen van mensen en vaak eenzelfde virusverloop. Met dit grote verschil: de afloop. Uiterst leerzaam om deze Coronavirus-epidemie en het verloop ervan beter te begrijpen. Klik hier voor het eerste deel en hier voor het tweede deel.
Onrust en verwarring
Intussen neemt de ongerustheid en verwarring onder de Nederlandse bevolking toe over de griepprik in het algemeen en die tegen de seizoensgriep en de Mexicaanse griep in het bijzonder. Iedereen heeft vragen. Wat zit er in de griepprik? Zitten er schadelijke stoffen in? Wat is het verschil tussen de twee? Voor wie zijn de prikken bedoeld. Wanneer kunnen ze worden gehaald, enzovoort. De nationale griepinformatielijn wordt platgebeld. En bijna iedereen heeft een mening over van alles en nog wat inzake de griep.
Volgens Klink zijn alle griepvaccins veilig, ook die tegen de Mexicaanse griep. Het is niet zo dat er stoffen in zitten die schadelijk zijn voor mensen. "Wat niet veilig is, komt niet op de markt", aldus Klink.
Diverse griepprikken
Als begin november begonnen wordt met de verstrekking van de seizoensgriepprik ontstaat er een ware toeloop op. Veel Nederlanders willen een prik, bang als ze zijn voor de Mexicaanse griep, niet wetende dat de gewone prik die wordt verstrekt, niet werkt tegen de Mexicaanse griep. Het wrange daarbij is bovendien dat bijna iedereen die ziek is de Mexicaanse griep heeft, niet de gewone seizoensgriep. Daar komt bij dat het merendeel van de vaccins tegen de Mexicaanse griep pas in januari of februari 2010 kan worden geleverd.
De spanning neemt nog meer toe als het RIVM bekendmaakt dat er in een week tijd vier mensen zijn overleden aan de Mexicaanse griep: een vrouw van 21 en van 53 jaar, en een man van 58 en van 64 jaar. In totaal zijn er dan zeventien Nederlanders overleden aan de ziekte. Daaronder zes kinderen in de leeftijd van drie tot zeventien jaar. Bovendien liggen er nog 28 personen met griep op de intensive care.
Heel Nederland is dan in de ban van de griep. De media staat er bol van. Iedereen heeft het erover, het is het gesprek van de dag.
Op 7 november verschijnt in de Volkskrant een artikel met als titel ‘We mogen Ab Osterhaus dankbaar zijn’ waarin negentien collega-virologen en -vaccindeskundigen betogen dat de Nederlandse overheid zich, mede op advies van Osterhaus, gelukkig goed heeft voorbereid. Zij staan vierkant achter het beleid en menen dat er in 2009 een ‘virologische topprestatie’ is geleverd.
Tegenstanders
Tegelijkertijd voeren actiegroepen en websites steeds agressievere campagnes tegen het overheidsbeleid. Bij griepdeskundigen, politici en de media stromen de berichten binnen met de meest woeste meningen, theorieën en verdachtmakingen, zoals: de inhoud van de vaccins is giftig maar dat wordt met opzet verzwegen, in het vaccin zit een nanochip die burgers tot slaaf maakt, enzovoort.
Door de hetze twijfelen veel burgers of ze wel een griepprik zullen nemen. Iedereen wil weten of hij hier wel verstandig aan doet. Maar bijna niemand kijkt op de website van de Europese registratieautoriteit Emea. Daar staan exact alle bestanddelen van de vaccins vermeld. In de kranten en op websites van nieuwsdiensten verschijnen uitvoerige berichten met feiten, hardnekkige misverstanden en de meest gestelde vragen over de griep en de vaccins.
Op 9 november beginnen de vaccinaties in Nederland tegen de Mexicaanse griep. Huisartsen vaccineren alleen zorgpersoneel en zij die extra gezondheidsrisico’s lopen. Het gaat om mensen met luchtweg- en longproblemen, hartziekten en suikerziekte, gezinsleden en mantelzorgers van personen die extra risico lopen, vrouwen die meer dan veertien weken zwanger zijn en 60-plussers.
Grootste griepcampagne ooit
Tegelijkertijd geeft de Gezondheidsraad minister Klink van Volksgezondheid het advies ook kinderen tussen zes maanden en vijf jaar in te enten tegen de Mexicaanse griep. De minister besluit het advies over te nemen. Over precies twee weken kunnen deze kinderen zich laten vaccineren op 250 locaties in Nederland.
Het wordt de grootste griepcampagne ooit. Ruim een miljoen kinderen en hun familie ontvangen een oproep. De brandweer vervoert de vaccins, de politie regelt de verkeersdrukte, ambulancepersoneel assisteert bij het vaccineren en pendelbussen vervoeren honderdduizenden kinderen en ouders naar sporthallen en congrescentra. Niet eerder werd in zo’n korte tijd zo’n omvangrijke prikcampagne opgezet.
De Gezondheidsraad is er voorlopig nog tegen om iedereen te laten vaccineren. Nederland heeft bovendien niet genoeg vaccins om dat te doen. Uit een opiniepeiling van Maurice de Hond blijkt dat één op de vijf Nederlanders de prik tegen de Mexicaanse griep gevaarlijker vindt dan de griep zelf. Een ruime meerderheid – 55 procent – van de Nederlanders zou zich laten vaccineren als de overheid dat nodig vindt. Drie procent weet het niet en 44 procent gaat geen griepprik halen.
Op 13 november wordt bekend dat opnieuw vijf mensen aan de griep zijn overleden, van wie vier al aan een ziekte leden. Het dodental komt dan op 22. Een week later zijn er weer zes bijgekomen van wie iedereen al ernstig ziek was. Terwijl het dodental is opgelopen tot 28, breidt de griep zich verder uit.
Genetische code
In Canada zijn wetenschappers er in december in geslaagd om de volledige genetische code van de Mexicaanse griep te achterhalen. Microbiologen vergeleken twee bloedmonsters van Canadese patiënten met die van een Mexicaanse patiënt. Ze ontdekten dat de infecties in Mexico en Canada zijn veroorzaakt door volledig identieke virussen.
Nu de erfelijke code van de griep bekend is, is het volgens de Nederlandse viroloog Osterhaus makkelijker om het virus te volgen.
Zo kan volgens hem eenvoudiger worden voorkomen dat het virus verandert, en daardoor gevaarlijker wordt. Dat gebeurde in 1918 met de Spaanse griep. Die begon net als de Mexicaanse griep als een onschuldig virus, maar muteerde tot een virus dat miljoenen mensenlevens eiste.
Griepremmer?
Intussen concludeert een overzichtsartikel in het British Medical Journal dat Tamiflu veel minder effectief is dan altijd werd aangenomen. Beschikbare onderzoeksdata over de effectiviteit van Tamiflu zijn schaars en tegenstrijdig, aldus de auteurs, die werkzaam zijn bij de Cochrane Collaboration, het Massachusetts Institute of Technology (MIT) en twee Australische universiteiten.
In een begeleidend essay schrijft het British Medical Journal dat het overzichtsartikel „niet alleen twijfels oproept over de effectiviteit en veiligheid van Tamiflu, maar ook over het systeem om dit soort geneesmiddelen te evalueren, te reguleren en te promoten”.
Tamiflu is in Nederland de gangbare virusremmer. Deze wordt ingezet bij griep, zowel bij seizoensgriep als bij de Mexicaanse griep. Op advies van de Gezondheidsraad heeft de Nederlandse overheid zo’n 4,5 miljoen doses aangeschaft in de aanloop naar de huidige pandemie. De richtlijnen van Gezondheidsraad en RIVM melden dat Tamiflu griepbesmetting kan voorkomen. Dat het na besmetting de symptomen kan verminderen en het risico op complicaties verlaagt. Volgens de auteurs van het artikel zijn deze drie stellingen onvoldoende bewezen.
Geen bewijs
Bij eerdere, vergelijkbare kritiek op Tamiflu verklaarde het RIVM dat er inderdaad weinig directe bewijzen zijn voor de werkzaamheid. Maar het zag toch voldoende reden voor toepassing tegen de grieppandemie.
Het nieuwe artikel stelt opnieuw dat Tamiflu geen bewezen preventief effect heeft. Ook de symptoomreductie is beperkt. De verlaging van het risico op complicaties blijkt vooral te stoelen op acht ongepubliceerde studies. Een daarvan is de grootste studie die ooit naar Tamiflu is gedaan. Maar de hoofdauteur van die studie heeft al aan het British Medical Journal laten weten dat hij nooit aan deze studie heeft meegewerkt.
De data die wel in vaktijdschriften zijn gepubliceerd, wijzen uit dat Tamiflu het risico op infecties van de lagere luchtwegen niet vermindert. De auteurs merken daarbij op dat de enige studie waaruit Tamiflu gunstig uit de bus kwam, gefinancierd was door Roche, de fabrikant van Tamiflu. De auteurs stellen dat er veel meer en gedegen onderzoek nodig is om grootschalige inzet van Tamiflu te rechtvaardigen.
Pandemie en pandemonium?
Ook worden Europese wetenschappers en gezondheidsautoriteiten geconfronteerd met steeds neteliger vragen over de Mexicaanse griep. Waarom heeft deze griep niet de proporties aangenomen waarvoor gewaarschuwd werd en dood en vernieling gezaaid zoals moest worden gevreesd?
Vooral in de Franse en Britse media vliegen de verdachtmakingen in het rond. Daar wordt gesteld dat de zogenaamde pandemie de zoveelste hype was van de medische onderzoekers die vooral hun eigen zaak vooruit wilden helpen en op zoek waren naar nog grotere onderzoekstoelagen. ‘Ook de zakken van de farmaceutische industrie moesten blijkbaar nog een worden gevuld,’ schreef het persagentschap Reuters al op 12 november; een bericht dat door de traditionele media niet werd opgepikt.
Zo blokletterde de Britse krant The Independent het artikel ‘Pandemie? Welke Pandemie?’, terwijl het Franse Le Parisien titelde: ‘Mexicaanse griep: waarom de Fransen het vaccin wantrouwen’. Beide kranten onderstrepen de kloof tussen het voorspelde impact van H1N1 en de veel minder dramatische realiteit.
Critici
Volgens critici is de ganse H1N1-hysterie vergelijkbaar met die van de vogelgriep een aantal jaren geleden en heeft ze enkel de farmaceutische industrie bevoordeeld, die opnieuw miljoenen vaccins aan de man heeft weten te brengen, betaald met belastinggeld. Belangenvermengingen tussen een aantal deskundigen, de laboratoria en de overheid evenals de geheimzinnigheid rond de contracten tussen de overheden en de farmabedrijven hebben de twijfels enkel versterkt.
In Groot-Brittannië - het ergst getroffen Europese land tot dan toe - waren 65.000 doden voorspeld in het worst-casescenario voor H1N1. Dat cijfer is tweemaal naar beneden bijgesteld naar ongeveer 1.000 doden, vergeleken met een gemiddelde van 4.000 à 8.000 doden bij een gewone wintergriep.
De Mexicaanse griep was dus een pandemie, maar liep uit op een pandemonium te zijn, een hels kabaal. Hoe anders verliep dat bij de de Spaanse griepepidemie dat één groot drama werd. Dat wordt de volgende artikelenreeks in de belangrijkste vraag die we ons moeten stellen: loopt de Coronavirus verspreiding uit op een pandemie en een pandemonium?
