Bij Geotrendlines hebben we al diverse keren gewezen op de grote economische effecten van de Coronavirus (Covid-19) verspreiding. In deze artikelenreeks willen we vooral kijken hoe virusverspreidingen verlopen en het proces zelf onder de loep nemen. Want veel is nog steeds onduidelijk rondom het Coronavirus. Duidelijk is wel dat de angst om zich heen grijpt.
Wereldwijd en ook in Nederland, zoals altijd bij een epidemie-uitbraak. Daarom gaan we het verloop van twee virussen volgen. De laatste grote virusepidemie, de Mexicaanse griep, die precies elf jaar geleden, in maart 2009, uitbrak en de allergrootste virusepidemie, de Spaanse griep die 102 jaar geleden uitbrak en wereldwijd circa 50 miljoen menselijke slachtoffers eiste.
Veel van wat zich nu afspeelt bij de verspreiding van de Coronavirus-epidemie zien we bij voorgaande epidemieën terug. Vaak dezelfde verwarrende berichtgeving, dezelfde voorlichting van zeer optimistisch tot zeer pessimistisch, dezelfde vragen van mensen en vaak eenzelfde virusverloop. Met dit grote verschil: de afloop. Uiterst leerzaam om deze Coronavirus-epidemie en het verloop ervan beter te begrijpen. Klik hier voor het eerste deel.
Griep gevaarlijker
Begin juli concluderen virologen van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam dat de Mexicaanse griep veel gevaarlijker is dan de normale seizoensgriep. Het virus dringt dieper door in de longen, zoals bij het Spaanse griepvirus het geval was.
Daardoor is het risico op longontsteking veel groter dan bij een wintergriep, die zich meestal nestelt in het bovenste deel van de longen. Een Amerikaanse onderzoekgroep van het CDC in Atlanta komt tot dezelfde – belangrijke – conclusie.
Half juli blijkt het virus al in 130 landen actief te zijn en bijna 100.000 mensen te hebben besmet onder wie ruim 150 Nederlanders. Deze cijfers zijn echter slechts het topje van de ijsberg, Veel mensen die griep krijgen melden zich namelijk niet bij de huisarts. Op 16 juli meldt de WHO dat het aantal gevallen wereldwijd zo snel toeneemt dat deze niet meer is bij te houden.
Volgens de WHO groeit de pandemie zo snel dat het onzin is om individuele gevallen te blijven tellen. Bovendien is het een onmogelijke klus geworden om alle grieppatiënten te registreren. Landen hoeven daarom alleen nog maar doden of afwijkingen te melden. De WHO raadt alle landen aan de situatie nauwlettend in de gaten te houden.
Op 4 augustus meldt het RIVM dat in Nederland de eerste Mexicaanse-griepdode is gevallen. Het betreft een 17-jarige jongen, die al een ernstige ziekte onder de leden had. Op 17 augustus adviseren de Gezondheidsraad en het RIVM aan minister Klink van Volksgezondheid alleen risicogroepen, gezondheidswerkers en mantelzorgers te vaccineren tegen de Mexicaanse griep.
Nuchtere Nederlanders
Slechts één op de tien Nederlanders maakt zich op dat moment zorgen of ze de Mexicaanse griep krijgen. Drie op de tien heeft geen extra maatregelen genomen. Een derde wel, vooral door vaker de handen te wassen. De helft van de Nederlanders vindt dat de Mexicaanse griep meer een mediahype is dan een echt serieus probleem.
Het RIVM maakt bekend dat de Mexicaanse griep – vanwege het relatief milde verloop – als een 'gewone griep' wordt beschouwd. Maandenlang hebben de media en boegbeelden als Coutinho en Osterhaus voor het ergste gewaarschuwd. Ten onrechte naar nu blijkt. Veel Nederlanders voelen zich bekocht. Het gevaar is in hun ogen overdreven. ‘We zijn belazerd door het RIVM’, klinkt het hier en daar onder de Nederlandse bevolking. En: ‘De overheid heeft veel te hevig gereageerd op de Mexicaanse griep. En die dure pillen en vaccins kunnen we nu natuurlijk weggooien.’
Onvoorspelbaar of onprofessioneel?
Ook duikt de complottheorie op dat deskundigen en overheid met de farmaceutische industrie onder één hoedje hebben gespeeld om zoveel mogelijk vaccins te slijten – onzin natuurlijk. De Nederlandse bevolking blijkt de hele pandemie al meer dan beu te zijn, terwijl die pas aan het begin staat.
Coutinho begrijpt dat mensen zich bekocht voelen nadat het RIVM de griep is gaan bagatelliseren. Maar volgens hem zag het er in het begin dramatisch uit met die doden in Mexico. ‘We hadden nauwelijks informatie. Iedereen dacht aan de vogelgriep H5N1, waar ongeveer de helft van de mensen aan overlijdt en waar al jaren voor wordt gewaarschuwd.
Het was volkomen onvoorspelbaar wat er verder zou gebeuren’, aldus Coutinho. Bovendien is volgens hem in het advies aan Klink benadrukt dat de grote partij vaccins – die ongeveer 700 miljoen euro kosten – grotendeels ongebruikt zou blijven als de pandemie mee zou vallen. En dat blijkt het geval te zijn. De Gezondheidsraad vindt het niet nodig de hele Nederlandse bevolking in te enten tegen de Mexicaanse griep . De Gezondheidsraad adviseert minister Klink alleen de risicogroepen te laten prikken - vijf tot zes miljoen Nederlanders.
Volgens Peter Vasterman, universitair docent Mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, is de grootste fout al in april gemaakt toen de Mexicaanse griep opdook. Door vergelijkingen te trekken met de Spaanse griep, die minstens vijftig miljoen levens eiste, werd een angstaanjagend doemscenario geschetst. Vasterman: ‘Doemscenario's zijn heel schadelijk voor een goed begrip van de ontwikkelingen. Daar moet een overheid heel voorzichtig mee zijn.’ Pas na verloop van tijd bleek het aantal zieken en doden mee te vallen.
Slotervaartziekenhuis
Half augustus opent het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam een polikliniek voor de Mexicaanse griep. Bezoekers kunnen hier binnen een uur te horen krijgen of ze griep hebben. En binnen 24 uur weten ze of het de Mexicaanse variant is. Het loopt storm.
Het RIVM is niet blij met de kliniek omdat het wil dat mensen met griepverschijnselen thuisblijven en niet in een wachtkamer gaan zitten. Dan besmetten ze elkaar. Terecht. De directeur van het Slotervaartziekenhuis, Aysel Erbudak, verweert zich door te beweren dat de richtlijn van het RIVM niet goed is opgesteld. Want het lijkt alsof er geen ander ziektebeeld meer bestaat dan de Mexicaanse griep. Volgens Erbudak blijken een aantal bezoekers van de poli helemaal geen griep te hebben. Toch hebben ze echter wel Tamiflu voorgeschreven gekregen van hun huisarts.
Coutinho ergert zich groen en geel aan de beweringen van Erbudak. Hij bijt van zich af: ‘Ten eerste, mevrouw is geen arts, zij is directeur van een ziekenhuis en doet uitspraken waar zij helemaal geen verstand van heeft. Ik vind het te gek voor woorden. Dat is mijn ergernis. Ten tweede is het zo dat een minderheid van de mensen die zich bij de huisarts meldt, daadwerkelijk het H1N1-virus heeft. Wij hebben duidelijke richtlijnen opgesteld hoe de artsen dienen te handelen. Maar natuurlijk is het zo dat er wel eens ten onrechte Tamiflu wordt verstrekt. Dat gebeurt bij elke griep. De persoon in kwestie dient zich bij aanhoudende klachten opnieuw bij de huisarts te melden. Maar ja, kennelijk probeert mevrouw Erbudak haar commerciële grieppoli gewoon weer te verkopen.’
Tussen half augustus en half september overlijden er drie mensen – die al ernstig ziek waren –- aan de Mexicaanse griep: twee mannen van 52 en 58 jaar en een vrouw van 85 jaar.
Opnieuw bevestigen onderzoeken dat het Mexicaanse-griepvirus dieper doordringt in de longen dan bij een gewone griep. Daardoor wordt de kans groter om een zware longontsteking op te lopen. Ook blijkt dat vooral jonge mensen getroffen worden door de Mexicaanse griep. Net als destijds het geval was met de Spaanse griep uit 1918.
Vaccin ontwikkelen
Intussen werkt de farmaceutische industrie op volle kracht om vaccins tegen de Mexicaanse griep aan te maken. Omdat bij de vogelgriep bleek dat de hoeveelheid werkzame stof onvoldoende bescherming bood, maken steeds meer producenten gebruik van adjuvantia. Dat zijn toevoegingen die de werking van het vaccin tegen de Mexicaanse griep moeten verhogen. Zo wordt het mogelijk om met een beperkte productiecapaciteit toch veel vaccin aan te maken. Dat is nodig omdat – anders dan bij de seizoensgriep – in principe niemand weerstand heeft tegen deze griep en iedereen zich kan laten inenten.
Uit onderzoek blijkt dat de adjuvantia geen schadelijke bijwerkingen hebben, hoewel hierover weinig bekend is bij kinderen. Ondertussen is gebleken dat ook de vaccins zonder adjuvans – waar de Amerikanen voor hebben gekozen - goed werken tegen de Mexicaanse griep. Een adjuvans is dus strikt genomen niet nodig.
Eind september ontstaat in Nederland een rel over de rol van Osterhaus. Deze is niet alleen regeringsadviseur, maar heeft ook een aandelenbelang van bijna tien procent in een bedrijf dat griepvaccins ontwikkelt. Het blijkt te gaan om een bedrijf dat door de Erasmus Universiteit zelf is opgezet om de kennis van de wetenschappers commercieel te benutten. Dat is bij alle universiteiten al jarenlang gebruikelijk. Dat is dus niets bijzonders.
Osterhaus
Alleen in het geval van Osterhaus ligt dat gevoelig. Hij treedt immers veelvuldig op in de media waarin hij waarschuwt de pandemie niet te onderschatten en hij, anders dan veel van zijn collega’s, parallellen trekt met de Spaanse griep van 1918. Bovendien heeft hij als belangrijkste adviseur van Klink aangeraden 34 miljoen vaccins aan te schaffen, die echter hoogstwaarschijnlijk lang niet allemaal nodig zijn.
De Tweede Kamer spreekt schande over de dubbelrol van Osterhaus en de meerderheid eist dat minister Klink hieraan een einde maakt. Sindsdien is Osterhaus veel minder aanwezig in de media.
Begin oktober is de Mexicaanse griep niet langer het gesprek van de dag. De dreiging is wereldwijd verre van ernstig te noemen. Het aantal doden lijkt mee te vallen. De aandacht neemt af. Nederlandse kranten vragen zelfs waar de griep is gebleven. Ook bij de gemiddelde Nederlander lijkt de griep minder te leven, volgens Coutinho.
Toch neemt het aantal griepgevallen nog steeds toe en vanaf 23 oktober is er volgens het RIVM officieel sprake van een epidemie in Nederland. Volgens Coutinho geen reden voor paniek. Dezelfde dag wordt gemeld dat in Nederland twee personen aan de Mexicaanse griep zijn overleden: een 40-jarige man die al enige tijd ernstig ziek was en een 14-jarig - kerngezond - meisje. Daar schrikt Nederland van, vooral ouders van jonge kinderen.
Griep grijpt gezonde vrouwen
In totaal zijn er dan in Nederland zes personen overleden aan de griep. Ook blijkt die dag uit Canadees onderzoek dat vooral jonge gezonde vrouwen worden getroffen door de Mexicaanse griep.
Intussen laat Osterhaus ook weer van zich horen. Volgens hem moeten niet alleen risicogroepen, maar ook kinderen ingeënt worden tegen de Mexicaanse griep en moet de Gezondheidsraad dit serieus overwegen. Nieuw onderzoek uit Australië en Nieuw Zeeland, waar de winter net is afgelopen, toont immers aan dat het bij veel van de sterfgevallen daar om jonge mensen gaat van wie een kwart kerngezond was.
Daarom moet in Nederland volgens Osterhaus ook rekening gehouden worden met meer griepslachtoffers onder jonge personen. Minister Klink is echter niet van plan zijn beleid te wijzigen. Tegelijkertijd verklaart president Barack Obama dat de Mexicaanse griep in de VS heeft geleid tot een nationale noodsituatie. Er zijn meer dan duizend Amerikanen aan het virus zijn overleden, onder wie bijna honderd kinderen.
RIVM
Op 28 oktober waarschuwt het RIVM dat kinderen tot vijf jaar extra kwetsbaar zijn voor de Mexicaanse griep. Het is ‘een kwestie van tijd’ dat peuters en kleuters hieraan zullen overlijden. Volgens het RIVM bestaat een relatief groot deel van de ziekenhuispatiënten met griep uit heel jonge kinderen van wie een aantal op de intensive care liggen. Het is ‘bijna onvermijdelijk’ dat er dodelijke slachtoffers vallen. Viroloog Ab Osterhaus adviseert ouders bij de eerste tekenen van kortademigheid meteen de huisarts te bellen.
Eind oktober meldt het RIVM dat in totaal elf mensen zijn overleden aan de Mexicaanse griep van wie bijna iedereen al ziek was. Dat maakte hen extra vatbaar. Ook is het aantal ziekenhuisopnamen in een week tijd verdubbeld tot ruim 130. Daar zitten opvallend veel kinderen tussen tot en met vier jaar. Dat is beangstigend. Het aantal griepmeldingen bij de huisartsen blijft daarentegen stabiel. Het RIVM spreekt daarom nog steeds van een milde griepepidemie in Nederland. Maar voor hoelang nog?
Doordat enkele gezonde kinderen kort na elkaar zijn overleden aan de Mexicaanse griep, lijkt de ernst van de ziekte bij de Nederlandse bevolking door te dringen, volgens Coutinho. Lange tijd leken volgens hem mensen zich vooral druk te maken over de vraag of de vaccinaties wel nodig waren en over de eventuele bijwerkingen ervan. Nu echter realiseren mensen zich welke risico’s de griep met zich meebrengt . Zij vragen zelfs waarom de vaccins niet eerder beschikbaar komen.
Klik hier voor deel 1.
