In 2008 werden banken, schaduwbanken en centrale banken overvallen door een crisis in het hart van de eurodollar markt. Hypotheekleningen die werden gebruikt als onderpand om nieuwe leningen te verstrekken daalden onverwacht in waarde. Een keten van afgewaardeerde hypotheekleningen en toenemende marge-verplichtingen zorgden voor een liquiditeitscrisis die omsloeg in een solvabiliteitscrisis. Banken en kredietverzekeraars vielen om en het financieel systeem moest worden gered door de belastingbetaler. Het onderpand systeem is sindsdien echter niet wezenlijk veranderd.
Fast forward naar 2022. Rusland valt op 24 februari Oekraïne binnen. Twee dagen later kondigen de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk en de EU forse financiële sancties aan. Het afsluiten van een klein deel van de Russische banksector van SWIFT heeft niet veel om het lijf. Meer effect heeft het bevriezen van de deviezen van de Russische centrale bank. Met name op de langere termijn. De marktreactie heeft, zoals altijd, de grootste impact. Het ene na het andere westerse bedrijf besloot, om publicitaire redenen of door politieke druk, de banden met Rusland te verbreken.
Handelsstop
De beslissing om in Rusland te blijven handelen of de activiteiten abrupt te staken kan erg snel gaan, zo blijkt uit de casus Shell. Dit bedrijf profiteerde van het grote prijsverschil dat was ontstaan tussen Russische olie en olie in de rest van de wereld. Russische olie werd gekocht met een korting van 25% ten opzichte van de wereldprijs. Het was in de ogen van politiek en publiek een grote fout. Na de forse kritiek besloot Shell alle activiteiten in Rusland te staken. Niet alleen de oliehandel, maar ook alle tankstations. Het was een public relations crisis zoals het bedrijf nog nooit had meegemaakt. De impact van deze beslissing was echter groot. Niet alleen in de oliemarkt.
Een ander probleem voltrekt zich in de sector van westerse leasemaatschappijen die vliegtuigen verhuren aan luchtvaartmaatschappijen, ook in Rusland. Het westen heeft gesanctioneerd dat het luchtruim van Rusland is gesloten voor passagiersvluchten. Dat betekent dat veel Russische luchtvaartmaatschappijen hun vliegtuigen aan de grond houden, maar dat ze niet ingevorderd kunnen worden.
Veel van deze leningen om de vliegtuigen te financieren zijn gebundeld in obligaties die vrij worden verhandeld in de secundaire markt. Nu de Russische maatschappijen de verschuldigde bedragen niet kunnen voldoen en westerse leasemaatschappijen de vliegtuigen als onderpand niet kunnen verkopen, dalen de verhandelbare obligaties snel in waarde. Net zoals de hypotheekleningen in 2008 in waarde daalden. Hoeveel van deze obligaties zijn in de repomarkt gebruikt om verdere financiering op te halen?
Weinig vliegverkeer tussen Europa en Rusland door wederzijdse sluiting luchtruim
Junk
De situatie is precair. Kredietbeoordelaar Fitch is het eerste bureau dat de kredietwaardering van Rusland naar categorie ‘C’ heeft verlaagd. Dit is het op een na laagste niveau. Nog een trapje lager betekent ‘default’, oftewel een faillissement van Rusland. De kans dat dit gaat gebeuren is groot, aangezien Rusland geen leningen meer mag uitschrijven op de internationale kapitaalmarkt. Dat heeft niet alleen gevolgen voor nieuwe leningen, ook het doorrollen van bestaande leningen is opeens problematisch.
Bovendien wordt de Russische economie door de opgelegde en vrijwillige sancties hard geraakt. In 1998 zorgde een faillissement van Rusland voor de val van het toonaangevende hedgefonds Long Term Capital Management (LTCM). Welke hedgefondsen hebben in 2022 een blootstelling aan Russische staatsschuld? Vermogensbeheerder Pimco bijvoorbeeld heeft in ieder geval voor miljarden aan exposure.
Short-squeeze
Niet alleen in de kredietmarkten heerst grote onzekerheid. Ook in de markt van grondstoffen is de beer los. Veel partijen die daarin opereren hebben moeite om de grote volatiliteit te managen. Partijen die hun posities op een solide manier hebben gehedged voor de inval van Rusland in Oekraïne en de erop volgende westerse sancties, staan nu op het verkeerde been. Het resulteert in grote prijsschommelingen en prijsstijgingen. De onzekerheid over de toekomstige ontwikkelingen is zo groot, dat er sprake is van enorme volatiliteit.
Grondstoffenprijzen zijn dit jaar aanzienlijk gestegen (Bron: Finviz)
Dat komt omdat de financiering van de grondstoffenhandel geschied op basis van de aangekochte grondstof als onderpand. Als een partij een voorraad olie wil kopen, dan leent ze het aankoopbedrag bij een bank. Omdat de bank geen verlies wil maken op deze lening, vereist ze dat de olie het onderpand is van de lening. De olie kopende partij moet zich tegen grote prijsverschillen van de olie verzekeren. Dat doet ze door short te gaan met futures, waarmee ze haar long positie in nog te leveren fysieke olie afdekt.
In normale tijden is dit geen probleem, maar als de prijsschommelingen echter te groot zijn bijt deze praktijk zich in de staart. De partij die short is, moet margeverplichtingen inlossen om de positie af te dekken. Een positie kan ook worden afgebouwd door de grondstof in de markt te kopen, maar dat zorgt weer voor verdere prijsstijgingen. Een zogenaamde short squeeze is het gevolg. Zo steeg de prijs van nikkel bijvoorbeeld met maar liefst 250% in een dag. Door deze prijsstijging is een grote Chinese nikkelproducent met short posities in problemen gekomen. Het is gelukt om een kredietlijn bij een bank JP Morgan en een andere lokale bank te krijgen om aan de marge-verplichtingen te kunnen volden, maar over de condities van deze deal wordt nog onderhandeld.
De prijs van nikkel explodeerde door een short squeeze in de markt
Vervolgschade
De London Metals Exchange (LME) heeft een aantal maatregelen genomen om een verdere prijsstijging van nikkel te voorkomen. Op deze manier probeert de beurs partijen die diep in het rood zitten te ontzien. Zo is de handel in nikkel tot maandag zelfs helemaal opgeschort. Tevens is vastgesteld dat nikkel niet meer dan tien procent per dag in prijs mag stijgen of dalen. Bovendien is LME naarstig op zoek naar partijen die de ‘big short’ uit de brand kunnen helpen. Zo kunnen long en short posities op een ordentelijke manier worden vereffend, ook al kost dat meer tijd. Het heeft natuurlijk niets te maken met marktwerking, die is op deze manier uitgeschakeld. Verontrustend in deze casus is de schijn van vriendjespolitiek. De LME beurs is overgenomen door een partij in Hong Kong.
Vaak ontstaat de ergste schade niet tijdens een aardbeving, maar bij de naschokken. Dit komt omdat gebouwen en infrastructuur al beschadigd zijn en niet meer tegen een stootje kunnen. Ook in financiële markten leeft nu deze onzekerheid. De schokken werken zich nu langzaam maar zeker door alle markten heen. Wie vangt de grote verliezen op? Feit is dat het schaden van de Russische economie niet ongemerkt aan het westen voorbij zal gaan. Niet alleen door prijsstijgingen van energie en voedsel, maar ook door financiële ongelukken. De kredietcrisis van 2008 begon niet met de val van Lehman Brothers. De val van de bank was het sluitstuk van een op 9 augustus 2007 begonnen veenbrand.
