Sinds de Tweede Wereldoorlog hebben de Verenigde Staten de rol van het Verenigd Koninkrijk overgenomen als grootste wereldmacht. Decennialang was het land in zowel economisch als militair opzicht superieur. Van alle militaire uitgaven in de wereld komt ongeveer de helft voor rekening van de VS, dat wereldwijd een netwerk van honderden militaire bases onderhoudt. Hoe kan het dat de VS zich al decennialang zo'n grote legermacht kan permitteren? Wie betaalt dat allemaal?
Vraag
Mijn vraag is de volgende: Hebben de VS hun rol als ‘verdediger van de democratie’ ook bekostigd met vers gedrukte dollars? Met andere woorden: zijn de kosten van de aanleg van de ca 200 (?) militaire VS-bases over de wereld niet min of meer door de betreffende gastlanden betaald?
Antwoord
Bij de opbouw en gebruik van een leger wegen geopolitieke belangen zwaar. Toch is oorlog voeren ook een investeringsvraagstuk. Vroeger leenden vorsten geld van bankiers of edellieden om een leger op te bouwen en een land aan te vallen. Na een overwinning plunderden soldaten de lokale bevolking en leegden de kluis van de gevallen vorst. De geleende bedragen werden terugbetaald.
Hoewel de Eerste Wereldoorlog geen veroveringsoorlog was, hanteerden de overwinnaars eenzelfde tactiek. In het ‘Verdrag van Versailles’ stond dat Duitsland herstelbetalingen moest doen aan de overwinnaars. Ook werd het land van belangrijke stukken land ontdaan, waardoor de economische kracht afnam. Het bleek de opmaat naar hyperinflatie, grote ontevredenheid onder de burgers en de hierdoor mogelijk gemaakte opkomst van Hitler. De verwoestende Tweede Wereldoorlog kwam dus voort uit deze gehanteerde tactiek.
Verdrag van Versailles (Bron: Wikipedia)
Vijand ingebed
Om herhaling te voorkomen wilden de VS na de Tweede Wereldoorlog anders omgaan met de overwonnen landen Duitsland, Italië en Japan. Er waren stemmen die pleitten voor een vergaande de-industrialisering van deze landen, zodat ze nooit meer in staat zouden zijn om een oorlogsmachinerie op te zetten. De VS besloten anders. De drie landen moesten volledig opgenomen worden in een nieuwe mondiale ordening, met wederzijdse economische afhankelijkheid tot gevolg. Om te ondersteunen dat het de VS menens was, kregen ook West-Duitsland en Italië Marshallhulp.
Het economisch inbedden van de voormalig vijanden bleek een schot in de roos. Het heeft de VS uiteindelijk ook geen windeieren gelegd. Dat komt door de speciale rol van de dollar in het mondiale monetaire en financiële systeem. Omdat de VS meer dan driekwart van het monetaire goud in bezit hadden tegen het einde van de oorlog, konden ze in het plaatsje Bretton Woods hun wil opleggen aan de wereld. De dollar werd gekoppeld aan goud tegen een koers van $35 per ounce, andere landen koppelden hun munt ook aan de dollar. Het IMF werd opgericht om spanningen in valutakoersen te verlichten.
Landen met de grootste militaire uitgaven (Bron: Statista)
Internationalisering dollar
De internationalisering van de (euro)dollar en de uiteindelijke loskoppeling in 1971 van goud en de dollar brachten een enorm voordeel voor de VS. Omdat er geen alternatief was voor de dollar, besloten buitenlandse centrale banken om de dollars die ze met export naar de VS verdienden in Amerikaanse staatsleningen te investeren. Ook olie-exporterende landen staken hun (petro)dollars in deze staatsleningen of in het mondiale banksysteem dat onderlinge verrekeningen deed in dollars. De mondiale geld- en kapitaalmarkt draaide steeds meer rondom de dollar.
Om te profiteren van de verruimde kredietmogelijkheden in het private geldsysteem besloten overheden om de kapitaalmarkt in de jaren '80 en '90 te dereguleren. Het vertrouwen in de toekomst kreeg ook vleugels: de muur die Oost- en West Berlijn van elkaar scheidden viel, de Koude Oorlog kwam aan een eind en China trad toe tot de Wereldhandelsorganisatie. Omdat ook de demografische omstandigheden gunstig waren, namen de kapitaalstromen flink toe. Het was de aanjager van de globalisering. Globalisering gedreven door de dollar.
Het buitenland betaalt
En welk voordeel levert dit op voor de VS? Er is geen enkele rem meer op uitgaven. Het land kan zoveel uitgeven als het wil, tekorten worden altijd gefinancierd door het buitenland. Private partijen investeren flink in Amerikaanse activa. De mondiale financiële sector gebruikt de Amerikaanse staatslening als het belangrijkste onderpand bij financiële transacties. Buitenlandse centrale banken investeren in Amerikaanse staatsleningen en hypotheekleningen. Zowel direct als indirect worden dus ook de Amerikaanse militaire uitgaven gefinancierd.
Structureel tekort op de Amerikaanse handelsbalans (Bron: Trading Economics)
De wereld betaalt dus zelf mee aan de opbouw van de Amerikaanse macht. Natuurlijk is er in zekere zin sprake van verlicht eigenbelang. Want rust in de wereld door Amerikaanse macht betekende gestage economische groei. Ook bewaakte het Amerikaanse leger belangrijke internationale handelsroutes. Nu de VS echter economisch verzwakken en tegelijkertijd de dollar inzetten voor geopolitieke doeleinden, neemt de weerstand in de wereld tegen de dollar toe. Een dollarcrisis en plots dalende waarde van Amerikaanse activa zal de ogen doen openen. Dan wordt wordt duidelijk dat we met z’n allen al decennialang de uitgavendrift van de VS financieren.
Lees ook:
- De-dollarisatie: China en Rusland dumpen de dollar?
- Rusland stapt over van dollars naar euro’s
- Russisch gas als geopolitieke aanval op de Amerikaanse dollar?
- Poetin: “Rol van de dollar moet worden herzien”
Heeft u vragen?
Bent u abonnee van Trendlines Insider en heeft u een vraag over goud, de financiële markten of de economie in het algemeen? Stuur dan gerust een mail naar [email protected]. Ook uw vraag kunnen we in deze rubriek van Lezersvragen delen met andere abonnees. Uiteraard anoniem en alleen als u daar toestemming voor geeft.
