Dit artikel verscheen op 19 maart in De Andere Krant
De Russische inval in Oekraïne en de erop volgende westerse financiële sancties hebben meteen al enorm veel schade aangericht aan de handelsstromen en grondstoffenhandel. Het is een schok die is te vergelijken met die van een aardbeving. Vaak ontstaat de ergste schade echter niet tijdens een aardbeving, maar bij de naschokken. Dit komt omdat gebouwen en infrastructuur al beschadigd zijn en niet meer tegen een stootje kunnen. Ook in de economie en in financiële markten leeft nu deze onzekerheid. De schokken werken nu langzaam maar zeker door alle markten heen. Wie vangt de grote verliezen op en wat zijn de gevolgen op langere termijn? Is een herhaling van de kredietcrisis een reële mogelijkheid?
De kredietcrisis van 2008 begon niet met de val van Lehman Brothers. De val van de bank was het sluitstuk van een veenbrand die op 9 augustus 2007 begon. Banken, schaduwbanken en centrale banken werden op die dag overvallen door een liquiditeitscrisis in het hart van het internationale dollarsysteem. Hypotheekleningen die als onderpand werden gebruikt om nieuwe leningen te verstrekken daalden onverwacht in waarde. Een keten van afgewaardeerde hypotheekleningen en toenemende margeverplichtingen zorgden voor crises in verschillende sectoren en markten. Een liquiditeitscrisis sloeg uiteindelijk om in een solvabiliteitscrisis. Banken en kredietverzekeraars vielen om en de belastingbetaler moesten het financieel systeem redden.
Boemerang
Fast forward naar 2022. Rusland valt op 24 februari Oekraïne binnen. Twee dagen later kondigen de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk en de EU forse financiële sancties aan. Een deel van de Russische banksector werd afgesloten van SWIFT, het mondiaal gebruikte berichtensysteem dat betalingen tussen banken en financiële instellingen faciliteert. Bovendien werden de deviezen van de Russische centrale bank bevroren. Met name op de langere termijn zal dit ook voor ons in het westen gevolgen hebben. De marktreactie heeft, zoals altijd, de grootste impact. Het ene na het andere westerse bedrijf besloot, om publicitaire redenen of vanwege politieke druk, de banden met Rusland te verbreken. De impact van deze ‘vrijwillige’ private sancties voor de Russische economie is groot.
De situatie is precair. Kredietbeoordelaar Fitch was het eerste bureau dat de kredietwaardering van Rusland naar categorie ‘C’ verlaagde. Dit is het op één na laagste niveau. Nog een trapje lager betekent ‘default’, oftewel een faillissement van Rusland. De kans dat dit gaat gebeuren is reëel, aangezien Rusland geen leningen meer mag uitschrijven op de internationale kapitaalmarkt. Dat heeft niet alleen gevolgen voor nieuwe leningen, ook het doorrollen van bestaande leningen is opeens problematisch. Een direct faillissement is wellicht afgewend, nu Rusland heeft aangekondigd dat ze voor de duur van de sancties de rentebetalingen van dollarleningen in roebels zal voldoen. Of buitenlandse investeerders in Russische leningen dit zullen accepteren is echter onzeker.
De Russische economie wordt door de opgelegde en vrijwillige sancties in ieder geval hard geraakt. De sancties kunnen echter als een boemerang terugkaatsen op het westen. In 1998 resulteerde een faillissement van Rusland in de val van het toonaangevende hedgefonds Long Term Capital Management (LTCM). Alleen een bail-out van gedupeerde partijen kon toen een kredietcrisis voorkomen. Vermogensbeheerder Pimco en de op een na grootste Italiaanse bank UniCredit hebben toegegeven voor miljarden aan exposure te hebben. Welke andere hedgefondsen, vermogensbeheerders en banken hebben in 2022 een blootstelling aan Russische staatsschuld?
Grondstoffen
Ook op de grondstoffenmarkt heerst grote onzekerheid. Veel partijen die daarin opereren hebben moeite om de grote volatiliteit te managen. Rusland en Oekraïne leveren samen een aanzienlijk deel van de energie, het voedsel en andere grondstoffen voor de Europese economie. Het gevolg van Russische inval in Oekraïne en de westerse sancties is dan ook een energiecrisis, een sluipende voedselcrisis en een crisis in de markt voor grondstoffen die doorwerkt in financiële markten. Bedrijven en handelaren die hun posities in grondstoffen op een solide manier hadden afgedekt staan nu op het verkeerde been. Het resulteert in grote prijsschommelingen en prijsstijgingen.
Grondstoffenprijzen zijn dit jaar aanzienlijk gestegen (Bron: Finviz)
Zo steeg de prijs van nikkel onlangs met maar liefst 250% in een dag. Door deze prijsstijging is een grote Chinese nikkelproducent met shortposities in problemen gekomen. Tsingshan Holding Group Co. staat nu voor $1 miljard in het krijt bij de Amerikaanse bank JP Morgan en voor nog eens $2 miljard bij diverse andere partijen. JP Morgan staat dus garant voor een derde van de totale shortpositie die de nikkelproducent moet goedmaken als gevolg van de enorme prijsstijging van afgelopen week. Het is vooralsnog gelukt om een ruimere kredietlijn bij JP Morgan en een andere lokale bank te krijgen, maar over de condities van deze deal wordt nog onderhandeld.
De prijs van nikkel explodeerde door een short squeeze in de markt
Handelaren zijn afhankelijk van bankkrediet voor het financieren van voorraden die wereldwijd worden verhandeld. Als de prijs van een grondstof in voorraad stijgt, wordt het duurder om het te financieren. Niet alleen de financiering van de voorraad wordt duurder, ook de prijs voor het afdekken van prijsschommelingen wordt duurder. De handelaar moet ook geld bijleggen om aan de marge-verplichting te voldoen. De sterke prijsstijgingen in zowel grondstoffen als energie heeft dan ook flink wat prominente handelshuizen in moeilijkheden gebracht.
Handelshuis Trafigura, een van de grootste olie en metaalhandelaren, heeft volgens Bloomberg een kredietlijn van $2 to $3 miljard nodig om aan marge-verplichtingen te kunnen voldoen. De nood is hoog. Private equity bedrijf Blackstone is gepolst en in ruil biedt Trafigura preferente aandelen in het bedrijf. Ook Apollo Global Management Inc., BlackRock Inc. and KKR & Co., zijn benaderd, aldus Bloomberg.
In de energiesector zorgt de fors gestegen gasprijs voor problemen. De al eerder fors gestegen gasprijs verdubbelde begin maart door de geopolitieke spanningen, tot meer dan 800% hoger dan in 2021. De doorgaans goed ingelichte website voor financiële professionals Risk.net berichtte dat een aantal energiehandelaren bij de ECB heeft aangeklopt voor liquiditeitssteun om aan hun marge-verlichtingen te kunnen voldoen.
Nieuwe kredietcrisis?
Welke andere grote partijen hebben grondstoffen gebruikt als onderpand om posities af te dekken en hebben mis gegokt? De stap richting centrale banken voor noodsteun doet de vraag rijzen of de grote handelshuizen in de grondstof- en energiesector too-big-to-fail zijn geworden. Kan een val van een of meerdere grote handelshuizen de mondiale markt voor grondstoffen op slot doen gaan?
We zien nu dat het schaden van de Russische economie niet ongemerkt aan het westen voorbij zal gaan. Niet alleen door volatiliteit en prijsstijgingen van energie en voedsel, maar juist ook door de erop volgende ongelukken in het financiële systeem. Het zorgt net als in 2008 voor een escalatie keten en toenemende onrust in kredietmarkten. Nu staan niet de hypotheekleningen in het middelpunt, maar grondstoffen. Staan we aan de vooravond van een nieuwe kredietcrisis 2.0?
