De huidige economische crisis vindt haar oorsprong vijftig jaar geleden. Dat zei Janet Yellen, voormalig voorzitter van de Federal Reserve en nu Amerikaans minister van Financiën onder president Biden. Een opmerkelijke uitspraak, aangezien men over het algemeen de laatste beurscrash hanteert als begin van de crisis. Wat bedoelt Yellen met een economische crisis die zich al vijf decennia opbouwt?
Volgens Yellen ligt de basis van de huidige economische crisis niet in 2000, 2008 of 2020, maar vijftig jaar terug in de geschiedenis. Dat was het jaar 1971, toen president Nixon de koppeling tussen goud en de dollar losliet. Een historische gebeurtenis, die een trend van toenemende inkomens- en vermogensongelijkheid in gang zette. Uit de introductiebrief van Yellen:
"Als u president Biden de afgelopen weken heeft horen spreken, dan heeft u hem horen spreken over "vier historische crises". COVID-19 is er één van. Maar naast de pandemie wordt het land ook geconfronteerd met een klimaatcrisis, een crisis van systemisch racisme en een economische crisis die al vijftig jaar aan de gang is.
Mensen maken zich zorgen over een K-vormig herstel van de pandemie - en dat is een reden tot bezorgdheid - maar lang voordat COVID-19 één enkel individu besmette, leefden we in een K-vormige economie. Een economie waarin rijkdom op rijkdom werd gestapeld, terwijl bepaalde segmenten van de bevolking steeds verder achterop raakten.
Ik geloof dat ons departement (het Amerikaanse Ministerie van Financiën) een belangrijke rol kan spelen in de aanpak van deze crises."
Wat gebeurde er in 1971?
In 1971 stond de Amerikaanse overheid voor een groot dilemma. Het vertrouwen in de dollar stond onder druk en landen wisselden op grote schaal hun dollars om voor goud. Sinds de jaren zestig was de Amerikaanse goudvoorraad - toen de grootste ter wereld - al met vele duizenden tonnen geslonken. Toen ook de London Gold Pool in 1968 uiteenviel stonden de Amerikanen voor een dilemma. Bij een goudprijs van $35 per troy ounce zou het land op termijn haar volledige goudvoorraad kwijtraken.
Het verhogen van de officiële goudprijs (en daarmee het devalueren van de dollar) was politiek geen aanvaardbare optie. Het zou een zwaktebod zijn en het vertrouwen in de dollar ernstig ondermijnen. Dus besloot president Nixon in 1971 het inwisselen van dollars voor goud door andere centrale banken 'tijdelijk' te verbieden. Het zou het definitieve einde betekenen van de koppeling tussen de dollar en goud en daarmee van de internationale monetaire orde die de wereld na de Tweede Wereldoorlog in Bretton Woods had opgebouwd.
Vijftig jaar economische crisis
Het loslaten van de goudkoppeling was misschien wel het begin van een vijftig jaar durende monetaire en financiële crisis, waarin inkomens- en vermogensongelijkheid steeds groter werden. Het monetaire anker ging overboord en staatsobligaties namen de rol van goud over. Ondertussen groeide een internationaal kredietsysteem op basis van de dollar, waardoor centrale banken de controle over het geldsysteem verloren.
De crisis waar Yellen waarschijnlijk op doelt is de internationale dollarcrisis en de schuldencrisis, waar we ook op Trendlines Insider al het nodige over hebben geschreven. De wereld is nog altijd zeer afhankelijk van de dollar. Het is niet alleen de belangrijkste reservemunt en handelsmunt, ook staan veel internationale schulden genoteerd in dollars. Dit zorgt voor een grote afhankelijkheid van het dollarsysteem en de Amerikaanse staatslening.
Er zijn steeds meer noodgrepen nodig om dit fundamenteel instabiele systeem overeind te houden. Denk aan de grootschalige opkoopprogramma's van de Fed en de fiscale stimulering sinds het begin van de coronacrisis. Zo is de geldhoeveelheid in de VS door alle steunmaatregelen in een jaar tijd met 25% toegenomen.
De uitwassen van deze economische crisis, die volgens Yellen al vijftig jaar duurt, zien we terug in een groot aantal statistieken. Sinds 1971 is de inflatie flink toegenomen en bleven de lonen structureel achter bij de productiviteitsstijging. Het logische gevolg daarvan is dat ook de vermogensongelijkheid begon toe te nemen. Deze groeiende kloof tussen rijk en arm was de afgelopen jaren ook de voedingsbodem voor meer sociale onrust, protesten en grotere verdeeldheid in de samenleving.
Inflatie liep na loslaten goudkoppeling in 1971 volledig uit de hand
Inkomens blijven al decennia achter bij de productiviteitsgroei
Vermogensongelijkheid neemt de laatste decennia weer toe
Hoe nu verder?
Yellen schrijft in haar introductiebrief dat ze tijdens haar loopbaan bij de Fed op verschillende momenten nauw heeft samengewerkt met het Ministerie van Financiën. Bijvoorbeeld tijdens de financiële crisis van 2008. De overheid en centrale bank werkten toen nauw samen om de economie weer op de rails te krijgen na de grootste crisis sinds de depressie van de jaren dertig.
De coronacrisis stelt de Amerikaanse regering opnieuw voor een uitdaging. Door de pandemie zijn grote sectoren van de economie stilgelegd. Vele miljoenen Amerikanen zijn nog steeds afhankelijk van voedselbonnen en uitkeringen. Daarin vervult de Amerikaanse overheid volgens Yellen een belangrijke taak:
"Zonder het ministerie van Financiën zouden Amerikanen bijvoorbeeld geen economische steun van de CARES Act hebben ontvangen. Maar nu moeten we het karwei afmaken. We moeten de Amerikaanse bevolking helpen de laatste maanden van deze pandemie door te komen door ervoor te zorgen dat ze een dak boven hun hoofd en eten op tafel hebben. Daarna moeten we hen helpen om weer veilig aan het werk te gaan."
Een oud-centraal bankier als Yellen die nu het hoofd van het ministerie van Financiën is, betekent dat we waakzaam moeten zijn. Sinds de coronacrisis werken overheden en centrale banken nauw samen om de steunmaatregelen te financieren en staatsschuld betaalbaar te houden. De ambitie van Yellen om 50 jaar van doorlopende grote crises aan te pakken impliceert dat de overheid een nog grotere rol gaat spelen in ons dagelijkse leven. Is dit een subtiele hint richting de introductie van een basisinkomen?
