De energieprijzen in Duitsland zijn het afgelopen jaar spectaculair gestegen. Kostte een megawattuur (MWh) eind vorig jaar nog €50, op de termijnmarkt wordt daar nu al meer dan €250 voor betaald. Dat is meer dan vijf keer zoveel geld voor dezelfde stroom als een jaar geleden. De energieprijzen schieten omhoog door zorgen om een tekort aan aardgas, de sluiting van kolencentrales en kerncentrales en een lager dan verwachte opbrengst uit wind- en zonne-energie.
Op korte termijn verwacht de markt nog geen verbetering van de situatie. Sterker nog, voor het eerste kwartaal van volgend jaar komen de stroomprijzen nog hoger uit. Kijken we naar de termijnmarkt voor energie in Duitsland, dan zien we dat de piek in februari ligt. Het termijncontract voor deze maand heeft op moment van schrijven een prijs van €408 per MWh. Dat is bijna tien keer zoveel als het gemiddelde over de afgelopen jaren. Hoe moet dit verder?
Energieprijs Duitsland op de termijnmarkt (Bron: The Daily Shot)
Nord Stream 2
De belangrijkste factor voor de prijsstijging van gas en elektra is misschien nog wel de Nord Stream 2 pijpleiding. Deze nieuwe aardgaspijpleiding is al gereed, maar is nog steeds niet in gebruik genomen. Volgens een principeakkoord tussen de VS en de vorige Duitse regering krijgt de pijpleiding geen groen licht als de spanningen rond Oekraïne verder escaleren.
Afgelopen maanden heeft Rusland een deel van haar leger gemobiliseerd langs de grens met Oekraïne. Als aspirant NAVO-lid heeft Oekraïne de Verenigde Staten en verschillende Europese landen om wapens gevraagd. Eind november waarschuwde de Russische president Poetin dat hij een toetreding van Oekraïne tot de NAVO niet zal accepteren. Als er raketinstallaties op Oekraïens grondgebied verschijnen, dan zouden er raketten afgevuurd kunnen worden die binnen vijf tot tien minuten Moskou kunnen bereiken. Poetin waarschuwde de NAVO om deze rode lijn niet te overschrijden.
https://www.youtube.com/watch?v=m1BI2vU2qeE
Recordprijzen voor olie en gas
Zo lang deze situatie aanhoudt zullen de energieprijzen in veel Europese landen hoog blijven. Door beperkte gasvoorraden zouden er zelfs tekorten kunnen ontstaan, met mogelijk stroomuitval tot gevolg. Nederlands gas, een belangrijke graadmeter voor de Europese gasmarkt, is sinds begin dit jaar al acht keer zo duur geworden. Dat betekent dat bedrijven die erg afhankelijk zijn van gas extreem veel duurder uit zijn als ze een variabel contract hebben of hun bestaande contract afloopt.
We zien nu al de effecten van een schaarste aan energie. Door de lagere temperaturen in Europa stijgt het gasverbruik, terwijl gas ook een belangrijk onderdeel is van de stroomvoorziening. Zo wordt in Nederland ongeveer 40% van de stroom opgewekt met aardgas. Daar komt bij dat verschillende kerncentrales in Frankrijk tijdelijk gesloten zijn voor onderhoud, waardoor 10% van de stroomproductie in het land wegvalt. Het resultaat? Een forse stijging van de energieprijzen. In Frankrijk was de stroom zelfs nog nooit zo duur als nu. En dat terwijl Frankrijk normaal stroom exporteert naar andere landen.
Nederlandse gasprijs nu acht keer zo hoog als een jaar geleden (Bron: Bloomberg)
Solidariteitsprincipes
Aanhoudende schaarste aan elektriciteit en gas kan ook de verhoudingen tussen Europese landen onder druk zetten. Binnen de Europese Unie zijn namelijk afspraken gemaakt over de continuïteit van de energielevering, zogeheten solidariteitsprincipes. Deze schrijven voor dat Europese landen de levering van stroom en gas aan buurlanden niet mogen blokkeren om hun eigen markt te beschermen.
Het klinkt als een nobel streven, maar een dergelijk scenario is in de praktijk nog nooit getest. Het is dus maar afwachten wat landen gaan doen als ze met energieschaarste te maken krijgen. De druk om Nord Stream 2 toch maar in gebruik te nemen zal dan toenemen, ongeacht wat de Amerikaanse regering daarvan vindt.
In heel Europa zijn de stroomprijzen momenteel uitzonderlijk hoog (Bron: Energylive)
Geopolitiek
Door dit politieke steekspel blijven burgers in de kou staan. Niet alleen in Duitsland, maar ook in veel andere Europese landen. Door een falend energiebeleid is de situatie in Duitsland extra problematisch. Daar heeft men kernenergie na de ramp in Fukushima langzaam afgebouwd, met als gevolg dat er nu te weinig capaciteit is om dagen met weinig zon en wind op te vangen. Met aardgas kan Duitsland een stabiele stroomvoorziening garanderen, maar nu de aanvoer van gas niet verder opgeschroefd kan worden dreigen onze Oosterburen straks letterlijk in de kou te staan.
Op korte termijn ziet het er dus niet best uit voor de Europese energiemarkt, maar de situatie zou vanaf volgend jaar kunnen verbeteren. Zo heeft Duitsland al afspraken gemaakt over levering van extra Russisch gas in januari. Ook zal er meer aanbod van vloeibaar aardgas beschikbaar komen, naarmate meer schepen gas kunnen leveren. De markt voor vloeibaar aardgas is wereldwijd, omdat het per schip vervoerd kan worden. Het gas gaat dan naar de hoogste bieder.
Afgelopen maanden gingen veel schepen met vloeibaar aardgas richting Azië, omdat ze daar een betere prijs kregen. Maar door de hoge energieprijzen is Europa nu aantrekkelijker als afzetmarkt. Daardoor wordt verwacht dat de energieprijs na de winter weer zal dalen. Desondanks blijft de markt rekening houden met langdurig hoge stroomprijzen. Voor heel 2022 verwachten handelaren momenteel een prijs van ongeveer €200 per MWh. Dat is nog steeds vier keer zo hoog als het gemiddelde van de afgelopen jaren. Pas vanaf 2023 zullen de energieprijzen naar verwachting weer normaliseren, weliswaar op een hoger niveau dan we de afgelopen jaren gezien hebben.
Verwachte ontwikkeling stroomprijs in Duitsland (Bron: CME Group)
Conclusie
Hoe lang de energieprijzen zo hoog blijven is afhankelijk van verschillende variabelen. De belangrijkste zijn de geopolitieke ontwikkelingen. Als er toch goedkeuring komt voor de Nord Stream 2 kan er veel meer aardgas naar Europa komen en zullen de energieprijzen snel dalen. Volgens de Duitse toezichthouder kan dit echter nog tot de eerste helft van volgend jaar duren. Daarnaast hangt het natuurlijk ook af van hoe streng deze winter in Europa zal worden en hoeveel zon en wind er is om de energieproductie te ondersteunen.
Eén ding is zeker: door de hoge energieprijzen zullen veel bedrijven de prijzen van hun producten moeten verhogen, waardoor de inflatie langer op een hoog peil zal blijven. Ook levensmiddelen zullen duurder worden, omdat energie een belangrijke component is in de kostprijs van voedsel. Als de hoge energieprijzen langer aanhouden kan dat leiden tot meer sociale onrust, omdat meer mensen met lage inkomens dan in de knel komen. Er staat dus veel op het spel.
