De VS hebben in het verleden meermaals de dollar als wapen ingezet om economische sancties kracht bij te zetten. Het bevriezen van $400 miljard van de Russische centrale bank vlak na de inval van Rusland in Oekraïne was echter van een ander kaliber. De snelheid en omvang van de actie verbaasde vriend en vijand. Een aantal weken later belegde de Chinese regering een besloten vergadering met de belangrijkste financiële spelers in het land met de vraag hoe China zou kunnen reageren op zo’n zelfde actie.
Het werd partijen overal in de wereld duidelijk dat deelnemen aan de mondiale dollar-economie uiteindelijk berust op goedkeuring van de VS. En dat zal op de langere termijn gevolgen hebben. Welke gevolgen dat zijn? Dat leggen we uit in deze analyse.
Grondstoffen
Op de kortere termijn is er op de inzet van de dollar als wapen al gereageerd door Rusland. Het is een exporteur van de meest belangrijke grondstoffen, zoals olie, gas, graan en kunstmest, maar ook edelgassen als neon en helium. Ondanks de westerse sancties, heeft Rusland nog niet teruggeslagen door bijvoorbeeld export van deze grondstoffen helemaal te stoppen. Een eerste plaagstoot naar het westen is dat Rusland de export van het edelgas neon gaat beperken.
Neon wordt gebruikt om microchips te vervaardigen. Er is door toenemende vraag naar chips en de logistieke problemen al een groot tekort aan microchips. Rusland wil er zeker van zijn dat de eigen productie ervan niet in problemen komt. En die zorgen zijn niet ongegrond, want Taiwan maakte onlangs bekend dat ze geen snelle computerchips meer aan Rusland zal leveren.
Ook heeft Poetin aangegeven dat landen die sancties hebben opgelegd aan Rusland vanaf 1 april alleen nog maar gas kunnen importeren als ze daarvoor in roebels betalen. Diverse landen en bedrijven die dit weigeren zijn inmiddels van het gas afgesloten, waaronder ook Nederland. Wat betreft graan en kunstmest is er vanuit Europa door de Duitse Kanselier Olaf Schulz en de Italiaanse premier Mario Draghi contact geweest met Poetin. Er werd gesproken over de leveringszekerheid van graan. Poetin gaf aan mee te willen werken, maar alleen als ‘relevante’ sancties door de EU werden opgeheven. Langzaam maar zeker begint Poetin zijn grondstoffen dus in te zetten als wapen, wat een hoge prijsinflatie van energie en voedsel aanwakkert.
Hegemonie
Het was significant dat China de banden met Rusland heeft versterkt, ondanks de Russische inval in Oekraïne. China veroordeelt deze inval niet en pleit juist, samen met Rusland, voor een eerlijker verdeling van macht en welvaart in de wereld. Het is een duidelijk signaal dat de dollarhegemonie en de macht van de VS volgend beide landen een stap terug moeten doen. China probeert al jarenlang nieuwe handelsroutes te gebruiken als wapen in de strijd tegen de Amerikaanse en westerse machtspositie. Deze nieuwe zijderoute die de laatste jaren door China wordt ontwikkeld moet een bres slaan in de band tussen de VS en Europa.
Opvallend is dat China na het oplopen van de geopolitieke spanningen tussen Rusland en het westen de interne strijd tegen COVID heeft opgevoerd met nieuwe omvangrijke lockdowns. Begin mei stelde de Chinese president Xi zelfs dat het land streeft naar zero-covid. Dit beleid brengt niet alleen veel schade toe aan de eigen economie, maar ook aan de mondiale aanvoerlijnen. Veel schepen liggen weer voor anker bij Shanghai in de wacht en volle zeecontainers vinden hun weg niet naar het westen, wat de problemen rondom schaarste van onderdelen verergert en de prijsinflatie opdrijft. Het is een prikkelende gedachte dat achter dit beleid een indirecte aanval schuilgaat tegen de westerse economische en financiële dominantie.
Geloofwaardig
Europa blijkt in deze geopolitieke strijd het werelddeel dat geen vuist kan maken. Sterker, door iedere nieuwe ronde van sancties en het versneld afbouwen van afhankelijkheid van Russische olie en gas schieten Europese politici zichzelf in de voet. Burgers draaien op voor de hoge prijsinflatie, terwijl Rusland nog nooit zoveel heeft verdiend aan de export van olie en gas. Het wordt een hete herfst in de Europese hoofdsteden als de tekorten zich opstapelen. Waarschijnlijk moeten de kolencentrales weer open om een schaarste aan gas op te vangen, waardoor ook het politiek gestuurde klimaatbeleid en de energietransitie aan geloofwaardigheid zullen verliezen.
Ook de geloofwaardigheid van centrale banken staat op het spel. Ze hebben lang op het standpunt gestaan dat de hoge prijsinflatie ‘tijdelijk’ zou zijn, omdat de wereldhandel verzwakte en de consumentenbestedingen en bedrijfsinvesteringen achter bleven. De geopolitieke spanningen en de (nu opnieuw) verstoorde aanvoerlijnen door de oorlog en door Chinese lockdowns gooiden echter roet in het eten. De gevolgen van een stagnerende economie en aanhoudend hoge prijsinflatie zijn voor de VS, de EU en opkomende landen ingrijpend.
Dollar
Centrale banken zien zich genoodzaakt om de beleidsrente te verhogen en hun aankoopprogramma’s versneld te beëindigen. Niet dat centrale banken iets kunnen doen aan prijsverhogingen die zijn ontstaan aan de aanbodzijde van de economie, maar omdat hun geloofwaardigheid op het spel staat als ze niets doen. Ze verhogen nu de beleidsrente met tegenzin, omdat ze weten dat renteverhogingen in een schuldeneconomie al snel averechts kunnen uitpakken. Zeker nu het consumentenvertrouwen in hoog tempo verslechtert. De toenemende onzekerheid zorgt al voor een stijging van de dollar ten opzichte van alle andere belangrijke valuta. De positie van de dollar als wereld reservevaluta begint dan ook steeds meer pijn te doen. De dollar staat op het hoogste punt in 20 jaar en het einde aan de stijging is niet in zicht.
De toenemende geopolitieke en economische onzekerheid veroorzaakt een afname van liquiditeit in het financieel systeem. Daardoor wordt het lastiger om in dollar genoteerde schulden door te rollen of af te lossen. Hedgefondsen en banken klagen dat de liquiditeit in de grootste markt ter wereld, die van Amerikaanse staatsleningen, sinds maart 2020 niet zo laag is geweest. Er kunnen geen grote transacties worden gedaan zonder dat dit de prijs van staatsleningen beïnvloedt. Er is dus terughoudendheid om prijzen niet teveel te verstoren. Dit zorgt weer voor een vlucht naar veiligheid en liquiditeit: het meest veilige onderpand en de verder aansterkende dollar. Het is een destructieve vicieuze cirkel.
Krach
Het verleden heeft geleerd dat er al snel ongelukken ontstaan in het financieel systeem als de liquiditeit verkrapt. Met name in de hoeken waar met veel risico en hefboom is gespeculeerd op koerswinst en rendement. Waar is de afgelopen jaren veel kapitaal heen gevloeid? Naar SPAC’s, technologieaandelen, bedrijfsleningen en cryptomunten. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in die hoeken de klappen nu vallen.
Opkomende landen hebben ook veel gefinancierd met eurobonds, staatsleningen genoteerd in dollar. Doorrollen van deze leningen wordt door de stijgende dollar en de opdrogende liquiditeit problematisch, zoals te zien aan bijvoorbeeld Sri Lanka. Maar ook de huizenprijzen kunnen gaan dalen, wat veel recente kopers en met name starters onder water zal brengen. Doorgaans resulteert dit in lagere bestedingen, toenemende faillissementen, oplopende werkloosheid en een economische recessie.
De acties van Rusland en China hebben de westerse centrale banken dus flink in problemen gebracht. Ze zijn gedwongen tot renteverhogingen die leiden tot een financiële verkrapping. Dit proces kan snel omslaan in een krach in kredietmarkten, zoals we in maart 2020 hebben gezien. Kan een nieuwe krach nog adequaat worden aangepakt, of slaat het systeem vast in escalerende schulddeflatie? Zullen westerse politici bij een nieuwe recessie of zelfs depressie eenzelfde daadkracht betonen jegens Rusland en China? Of kiezen ze eieren voor hun geld als de eigen bevolking gaat morren, of erger?
