De laatste jaren nemen overheden en banken steeds meer maatregelen om het gebruik van contant geld te ontmoedigen. In het kader van 'bestrijding van terrorisme en witwassen' wordt de grens voor contante betalingen steeds verder afgebouwd. Een jaar geleden kwam het kabinet met plannen om cash betalingen boven de €3.000 zelfs helemaal te verbieden.
In Rotterdam gaat men nog een stap verder, want het plaatselijke bestuur overweegt daar een boete op te leggen aan iedereen die meer dan €2.000 aan contant geld op zak heeft. Ook wil de gemeente winkels verbieden om contanten te accepteren bij aankopen van meer dan €500. Daarmee gaat de 'war on cash' een stap verder. Waarom gebeurt dit en waar eindigt dit?
Limieten voor contant geld
Niet alleen in Nederland wordt het gebruik van contant geld steeds meer aan banden gelegd. Ook in andere Europese landen neemt men maatregelen om het gebruik van bankbiljetten te ontmoedigen. Zo hanteren Spanje en Griekenland al sinds 2016 een limiet van respectievelijk €1.000 en €500 op transacties met contant geld.
Ook dichter bij huis wordt het gebruik en bezit van contant geld ontmoedigd. Bijvoorbeeld in Duitsland, waar men eind vorig jaar een nieuwe wet heeft aangenomen die de limiet voor goudaankopen met contant geld verlaagt tot €2.000. Daarmee werd het vrijwel onmogelijk om grote bedragen cash om te zetten naar edelmetalen. Dat zorgde eind vorig jaar voor lange wachtrijen bij goudhandelaren.
Al deze voorbeelden laten zien dat overheden en banken het gebruik van contant geld aan banden willen leggen. Te beginnen met de grote bedragen. En daar zijn goede redenen voor te bedenken, want door het anonieme karakter wordt cash geld ook vaak gebruikt voor illegale praktijken als witwassen en belastingontduiking. Daardoor heeft contant geld een slechte reputatie gekregen. Een beeld dat de reguliere media alleen maar versterkt.
Sinds de uitbraak van het coronavirus hebben autoriteiten een extra reden gevonden om het gebruik van contant geld te ontmoedigen. Het virus zou zich kunnen verspreiden via bankbiljetten, al is dat helemaal niet bewezen. Sterker nog, inmiddels is duidelijk geworden dat het virus zich veel makkelijker via de lucht verspreid dan via oppervlakken. Toch heeft het effect gehad, want het gebruik van contanten is sinds de coronacrisis sterk afgenomen.
Financiële repressie
Het is te makkelijk om contant geld af te serveren als instrument voor criminelen. Er zijn ook genoeg legitieme redenen te bedenken om contant geld aan te houden. Zo is contant geld een instrument om geld aan te houden buiten het financiële systeem en transacties te verrichten zonder tussenkomst van banken. In een extreem scenario kan contant geld bovendien onmisbaar blijken, bijvoorbeeld bij een grootschalige storing in het elektronische betalingsverkeer of bij een bankencrisis.
Een tweede reden om contant geld aan te houden is de negatieve rente. De laatste jaren hanteren steeds meer banken negatieve rente op spaartegoeden. Dat betekent dat je boven een bepaalde grens rente moet betalen om je geld op een rekening te parkeren. Wat tot voor onmogelijk leek is dus werkelijkheid geworden. Voor vermogende spaarders gaat het al snel om een half procent op jaarbasis. Dat kan voor spaarders reden zijn om geld van de bank te halen en om te zetten in contant geld of edelmetalen.
Tot slot valt er iets te zeggen over privacy. Met iedere elektronische betaling laat je informatie achter in het betaalsysteem van banken. Die gegevens worden opgeslagen en kunnen op verzoek gedeeld worden met overheidsinstanties. Door aankopen in contant geld te beperken wordt iedereen min of meer gedwongen zijn informatie over aankopen te delen met banken. Het is dan helemaal niet meer mogelijk transacties uit te voeren zonder tussenkomst van een bank.
Criminaliteit of crisis?
Wat is nu de werkelijke reden voor autoriteiten om contant geld uit te faseren? Gaat het echt om criminaliteit en terrorismebestrijding? Dat is namelijk wat de overheid ons vertelt en wat we in de media zien. Daar zit natuurlijk een kern van waarheid in, maar wat onderbelicht blijft is de economische kant van het verhaal. Door de rol van contant geld te marginaliseren wordt het steeds moeilijker om uit dit financiële systeem te stappen.
Ook econoom Kenneth Rogoff is groot voorstander van het marginaliseren van contant geld. In 2016 pleitte hij in een opiniestuk voor Project Syndicate zelfs voor het afschaffen van alle bankbiljetten groter dan $10. Dat zou betekenen dat iedereen bij wijze van spreken alleen nog maar een ijsje met contant geld kan afrekenen. Alle andere betalingen moeten dan via een bankoverschrijving of met een bankpas.
Het is ook niet bewezen dat het uitbannen van contant geld een einde maakt aan criminele praktijken zoals witwassen. Sterker nog, er duiken regelmatig verhalen op van witwaspraktijken via banken. Zo kreeg ING in 2018 een boete van €775 miljoen voor ernstige nalatigheid bij het voorkomen van witwassen. Deze maand kwam diezelfde bank opnieuw in opspraak vanwege dubieuze geldstromen. Het is dus een illusie te veronderstellen dat er geen dubieuze transacties plaatsvinden via banken.
Vlucht naar contant geld
Aan het begin van de coronacrisis steeg de vraag naar contant geld het hardst sinds de financiële crisis van 2008. Europeanen haalden zelfs meer geld van de banken dan na de val van Lehman Brothers. Dat is opvallend, zeker als je bedenkt dat mensen vandaag de dag veel minder vaak contant geld gebruiken in het betalingsverkeer dan toen.
Steeds minder betalingen met contant geld (Bron: DNB)
Bovenstaande grafiek laat zien dat de rollen voor contant geld en elektronische betalingen in Nederland in tien jaar tijd volledig zijn omgekeerd. In 2010 waren munten en biljetten nog het meest gebruikte betaalmiddel. Nu zijn dat de elektronische betaalmiddelen.
We gebruiken dus minder vaak contant geld, terwijl de vraag toeneemt. Hoe kan dat? Daarover schreven we in een eerder Insider artikel het volgende:
"Dat velen in tijden van crisis naar contant geld vluchten, blijkt ook uit cijfers van de ECB. Zo nam de vraag naar cash tijdens de financiële crisis van 2008 sterk toe vanwege zorgen over de stabiliteit van de bankensector. Verschillende banken stonden toen op het punt van omvallen, waardoor men de veiligheid van spaargeld niet meer kon garanderen. Een stille bankrun volgde, waarbij vermogende particulieren grote bedragen opnamen. Tijdens de coronacrisis zien we een vergelijkbare ontwikkeling. Ook nu neemt de vraag naar grote bankbiljetten explosief toe."
Contant geld als veilige haven
Bankbiljetten blijken dus niet alleen een ouderwets betaalmiddel, maar ook een soort veilige haven in tijden van onzekerheid te zijn. En dat is niet vreemd, want het tegenpartij risico van contant geld is veel kleiner dan van een bankrekening. In een extreem scenario kan een bank haar deuren sluiten (een zogeheten bank holiday) of beperkingen opleggen aan de opname van spaartegoeden.
In tijden van crisis is er dus een tegenpartij risico, namelijk de bank waarmee je zaken doet. Bij contant geld is de centrale bank je tegenpartij, die garandeert dat je met je bankbiljetten iets kunt kopen. Daarom staat de handtekening van de centraal bankier op elk bankbiljet.
Contant geld is in tijden van crisis dus een aantrekkelijk alternatief. Zeker bij negatieve rente. Door deze uitweg minder aantrekkelijk te maken, bijvoorbeeld door zeer lage limieten te hanteren voor contante betalingen, kunnen de autoriteiten een vlucht naar contant geld ontmoedigen. De volgende stap is dat overheden contant geld helemaal afschaffen. In Zweden, waar men zelden contant geld meer gebruikt, is dat al bijna realiteit. De Zweedse centrale bank onderzoekt de definitie van wettig betaalmiddel. Een voorbode voor het volledig uitbannen van cash. Zweden zou al in 2023 afscheid kunnen nemen van munten en biljetten.
Digitale euro?
De opvolger van contant geld staat al in de steigers. Verschillende centrale banken onderzoeken en experimenten namelijk al met een digitale variant op contant geld. Deze zogeheten central bank digital currencies (CBDC) zijn al dan niet gebaseerd op de blockchain, een systeem om transacties bij te houden. Het fundament van alle cryptovaluta zoals we die nu kennen. Ook Christine Lagarde, president van de ECB, ondersteunt het idee van een zogeheten CBDC.
De lancering van een digitale euro naast contant geld is volgens de centrale bank nog ver weg. Maar het staat wel op de agenda bij de centrale bank in Frankfurt. Lagarde zei eerder deze maand dat de centrale bank de baten, risico's en operationele uitdagingen bestudeert. Ze benadrukte dat de lancering van een virtuele munt in de eurozone het contante geld niet zal vervangen. Echter, vanuit haar positie hadden we ook geen ander antwoord verwacht.
Er is nog geen formeel besluit genomen over de introductie van een digitale euro. Wel wijst de centrale bank binnenkort een tasforce aan om dit verder te onderzoeken. In een digitaliserende wereld wil de centrale bank grip houden op het geld en dat betekent dat ze de ontwikkeling van virtuele munten niet langer kan negeren.
Ook de Nederlandsche Bank kwam eerder dit jaar met haar eigen plan om een virtuele munt te ontwikkelen. Daarmee gaf de centrale bank ons een inkijkje in de toekomst van digitaal centralebankgeld. Uit het persbericht:
"Digitaal centralebankgeld (CBDC) is een tegoed in euro’s dat Nederlandse huishoudens en bedrijven aanhouden bij De Nederlandsche Bank (DNB) of de Europese Centrale Bank (ECB). CBDC kan dienen als back-up voor girale betalingen, kan diversiteit in de betaalmarkt bevorderen en mogelijk de efficiëntie van grensoverschrijdende betalingen vergroten.
Daarnaast kan CBDC bijdragen aan vertrouwen in het geldstelsel in tijden van onzekerheid. CBDC kan echter het risico op een bankrun vergroten. Als het Eurosysteem zou besluiten te gaan experimenteren met CBDC, dan wil DNB daarbij graag een voortrekkersrol spelen."
Conclusie
De war on cash gaat onverminderd door. Overheden en banken zullen het gebruik van contant geld steeds meer ontmoedigen. Onder het mom van witwassen en terrorisme pakken de autoriteiten een deel van onze vrijheid af. Een zorgelijke ontwikkeling, als je bedenkt dat banken steeds vaker negatieve rente hanteren. Ook is geld op een spaarrekening makkelijk te belasten, bijvoorbeeld met een spaardersheffing zoals het IMF een paar jaar geleden suggereerde.
Het is geen toeval dat overheden vooral de laatste jaren elektronisch betalen stimuleren en het gebruik van bankbiljetten ontmoedigen. Door de negatieve rente kunnen spaarders in de verleiding komen om geld van de bank te halen en als contant geld op te nemen. Zeker in tijden van crisis, als het vertrouwen in de stabiliteit van banken afneemt.
Ook wordt het betalingsverkeer door het marginaliseren van contant geld afhankelijker van de infrastructuur van banken. Is het wel verstandig om zoveel macht over te dragen aan banken? En hoe stabiel zijn banken in een crisis zoals die van 2008? Dat zijn vragen waar centrale banken zich de komende jaren over moeten buigen. Het is dus geen toeval dat ze een uitweg zoeken in digitaal centralebankgeld. Daarmee komt het digitale alternatief voor contant geld steeds dichterbij...
Lees ook:
- Uw spaargeld is niet meer veilig. Heeft DNB de oplossing?
- IMF onderzoekt mogelijkheden negatieve rente
- Gaan Blockchain en Bitcoin een grote toekomst tegemoet? (Deel 1)
