De vraag naar cash steeg de afgelopen weken het hardst sinds de financiële crisis van 2008. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van de ECB. In de vier weken tot 10 april steeg de waarde van alle bankbiljetten in omloop met €41,2 miljard naar een totaal van €1,33 biljoen. Dat was de grootste vierwekelijkse stijging sinds oktober 2008, kort na de val van Lehman Brothers. De hoeveelheid cash steeg toen met €41,4 miljard.
Deze cijfers zijn opvallend. We betalen steeds minder met contant geld, zeker sinds de coronacrisis. Niet alleen zijn er veel minder transacties door lockdowns, ook wordt iedereen aangemoedigd zoveel mogelijk elektronisch te betalen. Er moet dus een andere verklaring zijn voor die sterke toenemende vraag naar contant geld. Waarom gebeurt dit uitgerekend nu? In dit artikel geven we tekst en uitleg, compleet met grafieken!
Meer contant geld
De centrale banken in Duitsland en Oostenrijk registreerden in maart al een sterke toename van geldopnamen bij banken en geldautomaten. Duitsers en Oostenrijkers nemen extra geld op als alternatief spaarmiddel in tijden van crisis. Met de onzekerheid op de financiële markten heeft contant geld als voordeel dat het minder tegenpartij risico kent. Anders dan een banktegoed kun je altijd over contant geld beschikken, ook in een extreem scenario waarin een bank tijdelijk beperkingen oplegt aan geldopnames.
Er waren geen concrete aanwijzingen dat banken in de problemen zouden komen, maar bezorgde spaarders namen blijkbaar het zekere voor het onzekere door extra geld van hun bankrekening te halen. Dat gebeurde vooral in landen waar ook nog veel contant betaald wordt, zoals in Duitsland en Oostenrijk. Een mogelijke verklaring is dat mensen meer geld van hun rekening haalden om extra boodschappen in te slaan en uit vrees voor een lockdown levensmiddelen te hamsteren. Maar dat is niet het hele verhaal...
Grote bankbiljetten
Volgens schattingen van de ECB gebruiken huishoudens ongeveer een derde van alle bankbiljetten in omloop als vorm van spaargeld. Deze biljetten zijn wel in omloop, maar worden niet gebruikt in het dagelijkse betalingsverkeer. Dat geldt met name voor de grote bankbiljetten van €200 en €500, aangezien deze bijna nergens meer geaccepteerd worden als betaalmiddel. Toch vertegenwoordigen deze gele en paarse bankbiljetten samen een kwart van de totale waarde van het al briefgeld in omloop, zoals onderstaande grafiek laat zien.
Samenstelling van totale waarde van alle eurobiljetten in omloop (klik voor grotere versie)
Vlucht naar cash in tijden van crisis
Dat velen in tijden van crisis naar contant geld vluchten, blijkt ook uit cijfers van de ECB. Zo nam de vraag naar cash tijdens de financiële crisis van 2008 sterk toe vanwege zorgen over de stabiliteit van de bankensector. Verschillende banken stonden toen op het punt van omvallen, waardoor men de veiligheid van spaargeld niet meer kon garanderen. Een stille bankrun volgde, waarbij vermogende particulieren grote bedragen opnamen.
Tijdens de coronacrisis zien we een vergelijkbare ontwikkeling. Ook nu neemt de vraag naar grote bankbiljetten explosief toe, met als verschil dat we het zonder de briefjes van €500 moeten stellen. In 2016 besloot de ECB deze biljetten uit te faseren, omdat ze zeer aantrekkelijk zouden zijn voor criminele activiteiten. De briefjes van €500 zijn nog steeds wettig betaalmiddel, maar worden sinds eind 2018 niet meer gedrukt. Dat zorgt sindsdien voor een sterke toename van biljetten van €200.
Hieronder ziet u de verandering van het aantal bankbiljetten in omloop op maandbasis. Ieder jaar is er een piek in december, omdat mensen dan meer geld opnemen voor bijvoorbeeld kerstaankopen. Ook is het denkbaar dat mensen om belastingtechnische reden geld opnemen, aangezien de hoeveelheid geld in omloop in januari bijna net zo snel weer daalt. Dit is bij wijze van spreke de normale hartslag van de economie.
Aantal bankbiljetten in omloop piekt ieder jaar in december... (klik voor grotere versie)
Bankbiljetten als veilige haven?
Kijken we nog wat aandachtiger naar bovenstaande grafiek, dan zien we twee afwijkingen van dit normale patroon. De eerste is een piek van extra €500 biljetten in 2008, de tweede is een piek van extra €200 biljetten in 2020. In tijden van crisis vluchten vermogende particulieren dus niet alleen in goud en zilver, maar ook in grote stapels contant geld. Niet om de dagelijkse boodschappen mee te doen, maar om iets achter de hand te hebben buiten het financiële systeem.
... maar piekt ook in tijden van crisis! (klik voor grotere versie)
Bovenstaande grafiek toont dat grote bankbiljetten zich meer gedragen als edelmetalen. Ze vertegenwoordigen een hoge waarde en circuleren buiten het financiële systeem als alternatief spaarmiddel. De bankbiljetten leveren net als goud en zilver geen rente op, maar zijn wel zonder tussenkomst van financiële instellingen te verhandelen. Ook hoeft u er geen negatieve rente over te betalen, in tegenstelling tot spaargeld op een bankrekening.
Vraag naar €500 en €200 biljetten neemt toe in tijden van crisis (klik voor grotere versie)
Goud of cash?
Zijn bankbiljetten daarmee een goed alternatief voor goud? Niet helemaal. Met contant geld in huis bent u beter beschermd tegen een mogelijke spaardersheffing of het risico dat een bank omvalt. Met spaargeld is de bank uw tegenpartij, met contant geld is dat de centrale bank. Dat kan enige tijd goed gaan, maar op de lange termijn verliest ook papiergeld haar koopkracht. Zeker in een wereld met negatieve rente en grootschalige stimuleringsprogramma's. Dat laatste kan de solvabiliteit van de centrale bankbalans in gevaar brengen, zeker als beleidsmakers overgaan tot 'helikoptergeld'.
Met fysiek goud elimineert u niet alleen het tegenpartij risico van banken, ook bent u beter beschermd tegen geldontwaarding door centrale banken. Zoals we in eerdere Insider artikelen al schreven heeft goud door de eeuwen heen een reputatie opgebouwd als stabiel fundament voor een monetair systeem.
De vlucht naar cash die we nu zien past ook in de theorie van econoom John Exter. Hij ontwikkelde een model om geldstromen te visualiseren in goede en slechte economische tijden. Op dit moment zien we een vlucht naar veiligheid die zich vooral concentreert op staatsobligaties en contant geld. Dit zijn de meest veilige instrumenten in twee van de drie scenario's die Sander Boon in dit artikel uiteen zette. Alleen in het scenario van hyperinflatie bieden deze kredietinstrumenten geen zekerheid meer en vluchten velen richting fysiek goud. Zelfs centrale banken dekken zich in tegen dit scenario. Dat zegt genoeg!
Exter Piramid
