De dollar is niet alleen de valuta van de VS, maar ook van de hele wereld. In goede tijden profiteert iedereen hiervan. De VS kunnen boven hun stand blijven leven en meer binnenlandse en buitenlandse uitgaven doen zonder door financiële markten te worden afgestraft. De rest van de wereld heeft op haar beurt een stabiele bron van financiering voor investeringen en consumptie, die globalisering en gestage economische groei mogelijk maken.
De dollar speelt hierin natuurlijk een cruciale rol. Maar wat als de dollarliquiditeit afneemt? Wat als het vertrouwen van financiële markten in de stabiliteit van de VS wegvalt? En hoe zal de rest van de wereld daarop reageren? We zien dat Europa en verschillende Aziatische landen nu al alternatieve strategieën ontwikkelen. Kunnen ze daarmee hun afhankelijkheid van de dollar op tijd verminderen?
De politieke flanken in de VS staan steeds grimmiger tegenover elkaar. Uit onderzoek blijkt dat links en rechts in compleet andere werelden leven met een totaal andere beleving van de werkelijkheid. Feiten en argumenten doen er niet meer toe. Tegelijkertijd raakt de coronacrisis de economie van de VS hard. In slechte tijden komt de klap daar harder aan, omdat bedrijven en burgers minder bescherming van de overheid genieten dan bijvoorbeeld in de EU. Ook is de kloof tussen arm en rijk er de afgelopen jaren sterker opgelopen dan in de rest van de wereld.
Grote vermogensongelijkheid in de VS (Bron: Guardian)
Verenigde Staten en de dollar
De tweespalt is nu tevens doorgedrongen tot de landelijke politiek. Hoe er ook tegen de bestorming van het Capitool op 6 januari jl. wordt aangekeken - als een aanval op de democratie volgens links, of als een noodzakelijke poging tot correctie van frauduleuze verkiezingen door rechts - het geeft een voor de wereld verontrustend beeld van intense politieke verdeeldheid in de VS. Financiële markten reageerden hier nauwelijks op, maar dat betekent echter niet dat het op langere termijn geen effect zal hebben.
Als de politieke verdeeldheid niet wordt beëindigd kan er twijfel ontstaan over de stabiliteit en internationale rol van de dollar. Dat heeft niet zozeer te maken met de munt zelf, maar meer met de cruciale rol die de Amerikaanse staatslening heeft gekregen als onderpand in financiële markten. Als er vraagtekens ontstaan bij de inning van belastingen of de financiering van de overheidstekorten in de VS, dan zorgt dat voor een toenemend wantrouwen in de stabiliteit van dit waardepapier.
Omdat de Amerikaanse staatslening het middelpunt vormt van de financiële markten, is een meltdown van het wereldwijde monetaire systeem niet uit te sluiten. We hebben in maart 2020 gezien hoe snel het neerwaarts kan gaan en welke extreme maatregelen er nodig zijn om het vertrouwen van de markt weer terug te winnen.
Europa en de euro
Europa heeft dit natuurlijk ook allemaal zien gebeuren. Al langer zijn er binnen de EU twijfels over de afhankelijkheid van ons continent van de dollar. Zo twitterde Martin Selmayr, voormalig hoogste EU-ambtenaar, in 2018 na afloop van de G7-vergadering in Canada dat Europa het monetaire heft in eigen handen moest gaan nemen.
Hij deed dit omdat president Trump zijn handtekening onder de gezamenlijke verklaring had weggehaald. Selmayr refereerde aanr de eenzijdige ontkoppeling van de dollar en monetair goud door de Amerikaanse oud-president Nixon in 1971. Het onderwerp ligt dus gevoelig.
On 15/8/1971 Pdt Nixon used TV (a new medium at the time) to unilaterally end US commitment to the BrettonWoods system. Europe had to react, started work on a Monetary Union which eventually led to the €. Europe needs to take its destiny in its own hands. https://t.co/DTbHtdBqNk
— Martin Selmayr (@MartinSelmayr) June 10, 2018
Er is ook steeds meer onvrede ontstaan over de manier waarop de VS de dollar inzet als geopolitiek wapen. We schreven bijvoorbeeld al hoe de private digitale munt van Facebook, de Libra, een kopje kleiner is gemaakt door het Amerikaanse Congres. Een concurrent van de dollar was onacceptabel.
Ook Iran werd de duimschroeven aangedraaid door het af te sluiten van het internationale betalingssysteem dat is gebaseerd op de dollar. De EU heeft geprobeerd deze maatregel te omzeilen door het opzetten van een eigen systeem (Instex) maar door het begeleidende sanctiebeleid van de VS is dit nog geen groot succes.
Lees ook:
- Euro passeert dollar als meest gebruikte handelsmunt (november 2020)
- Poetin: “Rol van de dollar moet worden herzien” (juni 2019)
- ECB wil prominentere rol voor de euro (juni 2019)
- Europa wil olie en gas in euro’s afrekenen (december 2018)
Kansen voor de euro?
Ondanks het feit dat veel veel Europese regeringen de verkiezing van Joe Biden als nieuwe Democratische president in de Verenigde Staten zien als een verademing ten opzichte van Trump, kwam Brussel op 19 januari - de dag vóór de inauguratie van Biden - met een rapport waarin wordt gesteld dat we zo snel mogelijk moeten afrekenen met de afhankelijkheid van de dollar als wereldmunt. Niet alleen somt Brussel op waarom, ook zet de Europese Commissie uiteen hoe ze dat denkt te bereiken. De digitalisering van de euro zal daarin een belangrijke rol gaan spelen. Christine Lagarde van de ECB heeft gezegd dat die mogelijk binnen vijf jaar al realiteit kan zijn.
De belangrijkste belemmerende factor is echter de acceptatie van de euro als wereldmunt. Dit zal alleen gebeuren als aan de volgende drie voorwaarden wordt voldaan: een volledige Europese bankenunie, een volwaardige Europese kapitaalmarkt waarin de onderlinge obstakels tussen landen zijn verdwenen en een gezamenlijk uitgegeven staatslening, de eurobond. Zonder deze maatregelen kunnen Europese landen niet afstappen van de dollar. De Europese Commissie wil daarom vaart maken en zal lidstaten proberen te overreden om hierin mee te gaan. Al in 2015 publiceerde ze een rapport met daarin een uiteenzetting van de benodigde stappen.
China en de yuan
Ook China is al lange tijd ontevreden over de afhankelijkheid van de dollar. Al in maart 2009 stelde de toenmalige Chinese voorzitter van de centrale bank, Zhou Xiaochuan, dat de kredietcrisis was veroorzaakt door de dominante rol van de dollar in de internationale kapitaalmarkt. Hij zei dat de wereld in de toekomst nooit meer afhankelijk mocht zijn van één valuta die wordt uitgegeven door één land. Sindsdien probeert China met verschillende tactieken de afhankelijkheid te verkleinen of juist om te zetten in eigen voordeel.
Eigen voordeel haalt het land door dollars uit te lenen aan landen binnen haar invloedssfeer. Sinds 2010 is de hoeveelheid dollarleningen aan ontwikkelingslanden en aan landen die meewerken aan het Belt & Road initiatief (de nieuwe Zijderoute) flink toegenomen. Landen die in het krijt staan bij China en financieel in problemen komen, zoals ook weer na de financiële problemen in maart 2020, kunnen in tijden van stress in het mondiale financiële systeem moeilijk aan dollars komen.
Op dat moment heeft China een sterke onderhandelingspositie. Ze kan op dat moment strategische en geopolitieke voordelen uitonderhandelen. Zo bezit China bijvoorbeeld al (een aandeel in) belangrijke Griekse en Italiaanse havens.
Kansen voor de yuan?
Een ander manier om onder de dollar uit komen is het internationaliseren van de eigen munt. China heeft al flink wat stappen gezet om het gebruik van haar munt te vergroten. Kapitaalbarrières worden geslecht, waardoor er niet alleen veel meer kapitaal China instroomt, maar ook meer valutahandel ontstaat waar de yuan onderdeel van is. Bovendien maakt de yuan sinds 2015 deel uit van het valutamandje van het IMF. Ook heeft China haar munt gepromoot door futures contracten gedenomineerd in yuan aan te bieden. Daardoor is het nu mogelijk om olie rechtstreeks in yuan te kopen en te verhandelen.
Toch staat de internationalisering van de yuan nog in de kinderschoenen. Dat betekent dat bedrijven en financiële partijen nog altijd erg afhankelijk zijn van de internationale dollarmarkt. Nu de rentes laag zijn en de liquiditeit hoog, sluiten veel partijen weer leningen af gedenomineerd in dollars. Ze rollen leningen door tegen gunstiger voorwaarden. Of ze gebruiken de leningen om simpelweg te investeren in markten die nog groei laten zien. Het is dus niet eenvoudig om onder de dollar uit te komen. Zodra de liquiditeit weer wegvalt, ontstaat er onmiddellijk een probleem bij deze partijen.
Lees ook:
Liquiditeit is geen kwantiteit, maar gedrag
Er is nog een andere reden waarom de wereld snel van de afhankelijkheid van de dollar af wil. Dollarliquiditeit is namelijk nogal onvoorspelbaar. Economen denken nog vaak dat tekorten op de Amerikaanse betalingsbalans (dus de grote export van dollars) of het beleid van de Fed het aanbod van dollars bepalen. Dat is echter helemaal niet het geval. Dollars ontstaan op de balans van financiële partijen. We hebben hier op Trendlines al vaker over geschreven.
Voorspelde en gerealiseerde liquiditeit (Bron: CrossBorder Capital)
Nieuw onderzoek van CrossBorder Capital toont aan dat liquiditeit in de dollarmarkt de grootste voorspeller is van de kracht van de dollar. Illiquiditeit leidt tot een sterkere dollar en heeft een zichzelf versterkend effect. Liquiditeit daarentegen leidt tot een zwakkere dollar en een toename van liquiditeit. Afnemende of oplopende tekorten op de Amerikaanse lopende rekening, renteverschillen of monetair beleid van de Fed blijken veel minder invloed te hebben op de koers van de dollar.
Conclusie
Groter vertrouwen in de dollar leidt tot meer grensoverschrijdend kapitaalverkeer en meer liquiditeit en vice versa. Liquiditeit is afhankelijk van het vertrouwen dat mondiale financiële partijen hebben in de stabiliteit van het systeem. Er is sprake van zogenaamde ‘reflexiviteit’. Het zet de monetaire economische wetenschap in z’n hemd. Deze onvoorspelbaarheid maakt ook kwetsbaar, want er valt niet heel veel te sturen. Het is de belangrijkste reden voor veel landen om onder de afhankelijkheid van de dollar uit te komen.
In een volgend artikel gaan we in op de gevoeligheid van verschillende aandelenbeurzen in de wereld op een opwaartse of neerwaartse schok van de dollar. Het maakt inzichtelijk in welke beurzen het dan aantrekkelijk is om te beleggen.
