De inflatie kwam in maart uit op 4,4%, zo concludeerde het CBS vandaag op basis van voorlopige cijfers. Daarmee valt de inflatie veel lager uit dan een maand geleden, toen de prijzen op gemiddeld nog 8% hoger waren dan een jaar eerder. Dat het inflatiecijfer deze maand veel lager zou uitvallen was geen verrassing, omdat het cijfer betrekking heeft op de prijsontwikkeling ten opzichte van een jaar geleden. Vorig jaar februari schoten de prijzen van verschillende energiebronnen omhoog als gevolg van de Russische invasie in Oekraïne, een effect dat wegvalt nu we vergelijken met maart 2022. Maar dat merken we nog niet in de prijzen van boodschappen en andere producten en diensten. Hoe komt dat?
Energieprijzen dalen
De energieprijzen schoten vorig jaar rond deze tijd omhoog door de Russische invasie in Oekraïne. Naast de oorlogsdreiging was er ook grote onzekerheid over de levering van energie vanuit Rusland, toen nog een belangrijke leverancier van olie en gas. Kort daarna volgden Europese sancties tegen Rusland, waaronder het voornemen om de import van Russische energiebronnen te blokkeren. Het zorgde voor een golf van speculatie op de energiemarkt, waarbij de prijs van met name aardgas tot recordhoogte steeg. Het plan van Europese landen om versneld hun gasvoorraden aan te vullen deed de prijs in de zomer (!) van 2022 zelfs pieken naar een record van meer dan €300 per MW. Ter vergelijking, dat was acht keer zoveel als het prijsniveau vlak voor de oorlog. Ook steeg de prijs van brandstoffen in Europa door de afhankelijkheid van Russische ruwe olie.
We zijn inmiddels een jaar verder en de markt heeft zich aangepast aan de nieuwe realiteit. Door energiebesparingen en een zachte winter enerzijds en toenemend aanbod van vloeibaar gas op de wereldmarkt anderzijds bleven de gevreesde tekorten uit. Sterker nog, de gasprijs is inmiddels weer terug op het niveau van voor de oorlog. En de gesanctioneerde Russische olie en diesel? Die vindt via diverse omwegen zijn weg naar de wereldmarkt en zelfs naar Europa. In combinatie met een significante daling van de olieprijs zorgt dat voor lagere prijzen aan de pomp.
In de cijfers van het CBS zien we deze ontwikkeling terug. Zo waren de energieprijzen afgelopen maand gemiddeld zelfs 28% lager dan in dezelfde maand van vorig jaar, waardoor dit onderdeel van het inflatiecijfer nu negatief is geworden. En aangezien de prijzen van veel brandstoffen pas in de zomer van 2022 hun hoogtepunt bereikten zal dit onderdeel van het inflatiecijfer de komende maanden waarschijnlijk verder dalen.
Voedselprijzen stijgen
Maar daarmee komt de inflatie waarschijnlijk nog niet terug op het niveau van voor de oorlog. Zoals onderstaande grafiek laat zien zijn de voedselprijzen de laatste tijd flink opgelopen. In maart waren de boodschappen in de supermarkt volgens metingen van het CBS gemiddeld zelfs 15% duurder dan een jaar geleden. In Duitsland waren de prijzen van levensmiddelen in maart zelfs meer dan 20% duurder dan een jaar geleden.
Dat de voedselprijzen nog steeds stijgen komt doordat energie een belangrijke grondstof is voor de productie van veel levensmiddelen. Hogere prijzen van brandstoffen, kunstmest, energie, koeling en dergelijke komen daardoor met enige vertraging terug in de inflatiecijfers. Ook zijn bepaalde grondstoffen, zoals graan en zonnebloemolie, door de oorlog in Oekraïne tijdelijk schaarser en duurder geworden. Daarnaast speelt de vogelgriep een rol, omdat de prijs van eieren daardoor is gestegen. Al deze effecten bij elkaar zorgen voor fors hogere prijzen in de supermarkt. Ook hebben veel voedselproducenten van de gelegenheid gebruik gemaakt om hun winstmarges te verhogen, want door de hoge inflatie valt dat verschil nu veel minder op.
Inflatie daalt door lagere energieprijzen, maar voedsel wordt nog steeds duurder
Wat gaat de inflatie doen?
Zoals bovenstaande grafiek laat zien reageren de voedselprijzen (gele lijn) altijd met enige vertraging op periodes van stijgende energieprijzen (groene lijn). Afgelopen decennia zat er gemiddeld ongeveer een jaar vertraging tussen de piek in energieprijzen en die van levensmiddelen. Dat zou betekenen dat de stijging van de voedselprijzen binnen een paar maanden zijn piek zal bereiken. Daarmee is niet gezegd dat de prijzen van levensmiddelen uiteindelijk weer terugkeren naar het niveau van voor de oorlog in Oekraïne. Historisch gezien komt het zelden voor dat de prijzen van levensmiddelen echt dalen. Zoals de grafiek laat zien komt de prijsverandering van levensmiddelen op jaarbasis zelden onder de nul procent. Daarvoor moeten de energieprijzen waarschijnlijk nog verder dalen.
Naar verwachting zal het effect van hogere energieprijzen later dit jaar uit de inflatiecijfers verdwijnen, op voorwaarde dat de geopolitieke situatie in de wereld niet verder escaleert. Maar dat is waarschijnlijk niet genoeg om de inflatie terug te brengen naar het door centrale banken gewenste niveau van 2%. Zoals onderstaande grafiek laat zien raakt de inflatie namelijk steeds dieper geworteld in de economie. De kerninflatie, het cijfer waarin de prijsontwikkeling van voeding en energie zijn weggelaten, laat nog altijd een sterk stijgende trend zien. Centrale banken zullen vooral dit cijfer komende maanden goed in de gaten houden. Het geeft namelijk inzicht in de prijsstijging van duurzame consumptiegoederen en diensten, waarin ook lonen een rol spelen. De vrees van centrale banken is dat de hoge inflatie blijvend wordt wanneer werknemers volledige compensatie eisen voor de inflatie. Daarvoor waarschuwde ECB-president Christine Lagarde in een recente toespraak:
"Indien zowel werknemers als bedrijven een eerlijke lastenverdeling aanvaarden, en een sterkere loonstijging slechts een herstel van het evenwicht tussen arbeid en kapitaal betekent, dan zou zowel de loon- als de prijsdruk moeten afnemen naarmate dit proces zich voltrekt. Maar als beide partijen proberen hun verliezen eenzijdig te minimaliseren, zou er een terugkoppelingsmechanisme kunnen ontstaan tussen hogere winstmarges, lonen en prijzen."
Inflatie nestelt zich steeds dieper in de economie
Koopkrachtverlies
Kort samengevat betekent de hoge inflatie in Nederland en in de rest van Europa een direct verlies van koopkracht. Door hoge energieprijzen en looneisen is de concurrentiepositie van veel Europese industrieën verslechterd, vooral in energie-intensieve sectoren. Het geld dat we als Europese consumenten en bedrijven betalen voor onze energie verdwijnt in de schatkist van landen die deze energie aan Europa leveren. Denk aan Rusland, Noorwegen, Saoedi-Arabië, Qatar en de Verenigde Staten. Het is de uitdaging van Europese regeringsleiders om die rekening zo eerlijk mogelijk te verdelen. Zoals Lagarde in haar toespraak zei:
"De eurozone heeft een groot handelsverlies geleden door stijgende energieprijzen, waarvan de kosten uiteindelijk gedeeld moeten worden tussen bedrijven en werknemers. En het is belangrijk dat de lasten eerlijk tussen hen worden verdeeld, waarbij beiden accepteren dat zij een deel van hun inkomen aan de rest van de wereld hebben betaald en het daaruit voortvloeiende productieverlies niet volledig kunnen terugverdienen."
Dit artikel verscheen eerder op hollandgold.nl
