Het internationale monetaire systeem zal fundamenteel veranderen door westerse sancties tegen Rusland. Dat schrijft analist Zoltan Pozsar van Credit Suisse in twee recente analyses. Hij voorziet een monetair kantelpunt, waarin een transitie zal plaatsvinden van ongedekt geld naar op grondstoffen gebaseerd geld. In dit nieuwe tijdperk, dat hij omschrijft als Bretton Woods III, zullen tastbare bezittingen als goud en andere grondstoffen een belangrijke rol gaan spelen. Hij verwacht dat de positie van de Amerikaanse dollar daardoor zal verzwakken. De roebel en de yuan zullen juist belangrijker worden.
In reactie op de Russische inval in Oekraïne hebben westerse landen een breed pakket aan sancties opgelegd aan Rusland. Een van die maatregelen is het bevriezen van valutareserves van de Russische centrale bank. Een ongekende maatregel, die volgens president Poetin gelijk staat aan diefstal. Hij zei daar laatst het volgende over:
“Het illegaal bevriezen van een deel van de valutareserves van de Russische centrale bank markeert het einde van de betrouwbaarheid van de zogenaamde ‘eersteklas beleggingen’. In feite komen de VS en de EU hun verplichtingen aan Rusland niet na. Iedereen weet nu dat financiële reserves simpelweg gestolen kunnen worden. En veel landen zullen in de nabije toekomst – daar ben ik vrij zeker van – hun papieren en digitale bezittingen om te zetten naar tastbare bezittingen zoals grondstoffen, land, voedsel en goud.”
Roebels voor gas
In reactie op het bevriezen van valutareserves kondigde Poetin aan dat dat Europese landen voortaan in roebels moeten betalen voor Russisch gas. Later maakte het Kremlin bekend dat ze ook andere grondstoffen binnenkort in roebels wil afrekenen. Volgens analist Pozsar begint daarmee een nieuw tijdperk, waarin landen die grondstoffen exporteren de regels bepalen. Wanneer grondstoffen duur en schaars zijn worden ze een strategische reserve. Landen die deze grondstoffen exporteren krijgen dan een sterkere onderhandelingspositie.
Poetin speelt deze situatie slim uit door roebels te vragen voor gas en andere grondstoffen. Daarmee creëert Rusland internationaal veel meer vraag naar haar eigen munt. Andere landen die de grondstoffen van Rusland nodig hebben zullen dus meer roebels in hun valutareserves moeten aanhouden. En dat geldt niet alleen voor Europese landen, maar ook voor afnemers elders in de wereld. Die zullen dan minder dollars en meer roebels aanhouden. In een wereld van schaarste en hoge energieprijzen heeft Rusland als leverancier een sterkere onderhandelingspositie dan de afnemer.
Russische roebel herstelde na aankondiging van Poetin om gas in roebels af te rekenen (Bron: Tradingview)
Deglobalisering
Pozsar legt in zijn analyse uit dat er afgelopen decennia door globalisering een fijnmazig netwerk van grondstoffenhandel is ontstaan. De sancties tegen Rusland dreigen deze logistieke ketens ernstig te ontregelen, waardoor de prijzen van grondstoffen verder stijgen en de beschikbaarheid afneemt. Als voorbeeld noemt de analist van Credit Suisse de boycot van Russische olie. Voorheen exporteerde Rusland veel olie via pijpleidingen richting de Oostzee, waarna olietankers het over een relatief korte afstand naar de havens in Duitsland, Nederland en België vervoerden.
Wanneer de Europese afzetmarkt wegvalt moet Rusland haar olie elders verkopen, bijvoorbeeld in China of India. Dat is logistiek een grote uitdaging, omdat de infrastructuur daar nog niet op ingericht is. Zo duurt het veel langer om olie per schip vanuit de Oostzee naar China te transporteren. Er zijn dan veel meer schepen nodig die bovendien veel langer onderweg zijn, waardoor de transportkosten zullen stijgen.
In een tijdperk van globalisering worden logistieke ketens steeds efficiënter, waardoor prijzen dalen. Maar nu de handelsbelemmeringen als gevolg van sancties weer toenemen worden landen weer aangewezen op hun eigen reserves. In een tijdperk van schaarste zullen landen proberen hun eigen bevolking te beschermen, ook als dat ten koste gaat van andere landen. Grondstoffen worden dan een strategische reserve. Een gevaarlijke dynamiek die kan resulteren in prijsstijgingen en meer sociale onrust. Daarover schrijft Pozsar:
"Bretton Woods II gaf een deflatoire impuls (globalisering, open handel, just-in-time toeleveringsketens, en slechts één toeleveringsketen [Foxconn], niet vele). Bretton Woods III zal een inflatoire impuls geven (de-globalisering, zelfredzaamheid, just-in-case hamsteren van grondstoffen, het dupliceren van toeleveringsketens en meer militaire uitgaven om de overgebleven zeehandel te kunnen beschermen)."
Centrale banken buitenspel
Westerse centrale banken zijn volgens analist Pozsar gewend om met hun monetaire beleid de economische vraag bij te sturen. Met een lagere rente kunnen ze de economie stimuleren, met een hogere rente juist afremmen. Maar het aanbod, dat kunnen centrale banken niet sturen. Ze kunnen wel geld bijdrukken, maar geen grondstoffen als olie, gas of tarwe. Ook kunnen centrale banken logistieke problemen niet oplossen.
Daardoor zitten centrale banken momenteel in een lastige situatie. Ze kunnen eigenlijk niet veel doen om de inflatie omlaag te brengen en de economie te ondersteunen. Westerse economieën, die dankzij hun sterke valuta gewend zijn geraakt aan goedkope grondstoffen, krijgen nu opeens te maken met ongekend hoge inflatie. In een jaar tijd zijn de energieprijzen in Nederland bijvoorbeeld verdubbeld, met rampzalige gevolgen voor de koopkracht van huishoudens.
Bretton Woods III
Volgens Pozsar kende ons monetaire systeem na de Tweede Wereldoorlog twee periodes. Met het loslaten van de koppeling tussen goud en de dollar in 1971 kwam een einde aan de periode van het oorspronkelijke Bretton Woods systeem, waarin de dollar nog gedekt was door een onderliggende waarde. Daarna volgde een periode die Pozsar omschrijft als Bretton Woods II, een periode van ongedekt geld dat geaccepteerd werd door een groot vertrouwen in de kredietwaardigheid van de VS en Europa. De dollar en later ook de euro werden in dit systeem de belangrijkste wereldwijde valuta met een aandeel van respectievelijk 60% en 20% in de valutareserves van centrale banken.
Die kredietwaardigheid staat nu ter discussie door het blokkeren van de valutareserves van Rusland. Voor het eerst ziet de wereld dat het aanhouden van dollars en euro's een tegenpartijrisico met zich meebrengt. Dat zal niet alleen Rusland, maar ook andere niet-Westerse landen aan het denken zetten. De rest van de wereld zal de samenstelling van haar valutareserves herzien op basis van een nieuwe realiteit, waarin landen die belangrijke grondstoffen produceren kunnen bepalen waarvoor ze deze grondstoffen verkopen. Dat kunnen andere valuta zijn, maar eventueel ook goud. De dollar zal daarom in de toekomst een minder prominente rol gaan spelen, zo verwacht de analist van Credit Suisse.
"Wij zijn getuige van de geboorte van Bretton Woods III, een nieuwe (monetaire) wereldorde rond op grondstoffen gebaseerde valuta in het Oosten, die het Eurodollar-systeem waarschijnlijk zal verzwakken en ook zal bijdragen tot inflatoire krachten in het Westen."
Samenstelling valutareserves centrale banken
