De ECB is bezig een zogenaamde ‘bad bank’ op te tuigen. Een vehikel waarin commerciële banken hun slechte leningen kunnen parkeren. Dit idee werd twee jaar geleden al gelanceerd, omdat banken nog altijd meer dan €500 miljard aan slechte leningen met zich meetorsen als gevolg van de kredietcrisis van 2008. Duitsland stak er echter een stokje voor. Er mocht geen sprake zijn van een transfer van belastinggeld naar kwetsbare banken in andere Europese landen.
De Corona-crisis heeft het onderwerp weer op de agenda gezet. Veel leningen zullen door de zware en langdurige economische krimp namelijk niet meer worden terugbetaald. Het aantal slechte leningen op de balans van banken zal ook nog eens toenemen. Welke oplossingen zijn er voor dit probleem?
'Bad bank'
Het Europese bedrijfsleven in de EU is grotendeels afhankelijk van bankleningen. De kapitaalmarkt is ten opzichte van de VS slecht ontwikkeld. In de VS is de verhouding tussen banken en kapitaalmarkt ongeveer 50/50. Nu de economie stagneert, neemt de kredietverlening in de EU sterker af dan in de VS. Om dit probleem op te lossen zijn nu in Europa twee oplossingen aangedragen.
De eerst oplossing concentreert zich op het probleem voor banken. De contouren van deze 'bad bank' zien er als volgt uit. Het Europees Stabiliteits Mechanisme (ESM), het in 2012 opgerichte permanente crisis management mechanisme voor de euro, creëert obligaties. Commerciële banken kunnen hun slechte leningen omwisselen voor deze obligaties. Deze obligaties kunnen banken dan weer bij de ECB als onderpand aanbieden om aan geld te komen voor herfinanciering van andere leningen.
Het lijkt een beetje op het spelletje 'balletje-balletje': waar zitten de slechte leningen? Het ESM wordt de facto een bad bank en moet zo meerdere banken in het Eurosysteem verlossen van hun slechte leningen. De gedachte is dat er pas weer solide economische groei kan ontstaan als banken weer vrijuit krediet kunnen creëren. Of dit de definitieve oplossing wordt is echter nog onzeker.
Omvang banken in de EU, Japan en de VS (Bron: ESRB, Is Europe Overbanked?)
Kapitaalmarktunie
De tweede oplossing voorziet in het optuigen van een volwaardige Europese kapitaalmarkt, de zogenoemde European Capital Markets Union (CMU). Het is een initiatief uit 2014 van voormalig Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker. De eurocrisis had aan het licht gebracht dat de Europese economie te afhankelijk was geworden van banken voor financiering van leningen. En banken bleken tijdens de eurocrisis te kwetsbaar door de zogenaamde doom-loop.
Door het creëren van een volwaardige Europese kapitaalmarkt wil men dit probleem omzeilen. Economische groei wordt dan op een andere manier gefinancierd, omdat een groter gedeelte via de kapitaalmarkt verloopt. Banken worden daarmee ontlast.
Om dit doel dichterbij te brengen is in november 2019 het zogenaamde High-Level Forum on Capital Markets Union opgericht, met deelnemers uit de financiële sector, (voormalige) politici en (voormalige) centraal bankiers. Dit High-level Forum bracht onlangs een interim rapport uit met aanbevelingen. Het is de voortzetting van een ontwikkeling die vijf jaar geleden - na de kredietcrisis en de eurocrisis - werd ingezet.
Op naar een CMU
Wat houdt die kapitaalmarktunie nu (CMU) in? Het komt er in het kort op neer dat financiële activa die in lidstaten van de EU worden uitgegeven allemaal eenzelfde juridische status moeten krijgen, waardoor alle inwoners en instellingen van de EU erin kunnen investeren.
Nu is het nog zo dat in elk land andere wetgeving geldt rondom eigendomsstatus en verhandelbaarheid. Daardoor steken inwoners en instellingen van lidstaten voornamelijk geld in financiële activa van eigen bodem. Er is dus nog geen uniforme Europese kapitaalmarkt waarin bedrijven uit bijvoorbeeld Italië gemakkelijk geld op kunnen halen bij Nederlandse en/of Duitse beleggers en investeerders.
Door de gebrekkige harmonisering van de kapitaalmarkt is deze in de EU achtergebleven ten opzichte van die in de VS. Hoewel het aandeel van banken in kredietverlening in de EU de afgelopen jaren afneemt, is er nog steeds een te grote afhankelijkheid van kredietverlening door banken. Dat banken zich hebben teruggetrokken had natuurlijk ook te maken met het na-ijlen van bankproblemen door de kredietcrisis. In de grafiek hieronder is de verhouding tussen de verschillende financieringsvormen in de EU te zien:
Verhouding tussen de verschillende financieringsvormen in de EU (Bron: ECB)
Hoe nu verder?
Er zijn nu dus twee oplossingsvarianten die tegelijkertijd op stoom lijken te komen: een bad bank en een kapitaalmarktunie. Hoe groot is de kans dat beide worden opgetuigd? Daar valt helaas weinig met zekerheid over te zeggen. In Europa voltrekt zich immers een verdiepende economische crisis die de Europese verhoudingen opnieuw op scherp zet.
De oplossingen zijn duidelijk, maar er komt politiek handwerk bij kijken om concrete stappen te kunnen zetten in die richting. En juist in tijden van crisis blijkt dit lastig te zijn. Voorlopig zal de EU dan ook waarschijnlijk wel blijven leunen op de geldpers van de ECB. Maar de grote vraag is of we het daar dit keer ook mee redden.
