Vandaag is het laatste deel van de mooie, historische 10-delige televisieserie Het verhaal van Nederland met acteur Daan Schuurmans als verteller te zien op NPO1. Op 30 maart was de achtste aflevering te bekijken, die als titel meekreeg Patriotten en Prinsgezinden, met deze inleidende tekst: “Eind 18e eeuw wordt ons land verscheurd door een burgeroorlog. De laatste stadhouder, Prins Willem de Vijfde, vlucht het land uit, en burgers grijpen hun kans om de democratie in te voeren. Het verhaal van Nederland volgt de strijd tussen aanhangers van de laatste Oranje stadhouder en boze burgers die meer inspraak eisen: de patriotten. Wordt ons land een monarchie of een democratische republiek?”
Ook in ons onlangs verschenen boek Van Goud tot Bitcoin! hebben wij veel aandacht besteed aan deze strijd tussen de Patriotten en de Prinsgezinden. We beschrijven hoe de bestuurlijke elite door machtsarrogantie en corruptie Nederland in verval bracht en de samenleving onder grote spanning zette. Het is een mooi voorbeeld uit het verleden dat angstvallig veel gelijkenissen vertoont met de huidige tijd van politieke zelfgenoegzaamheid, opportunisme, vriendjespolitiek, achterkamertjespolitiek en corruptie.
Omdat vandaag de laatste tv-uitzending is, willen we vandaag ook afsluiten met de laatste aflevering waarin u kennis kon maken met de Patriottentijd, deze belangrijke periode uit onze geschiedenis en afkomstig uit ons boek Van Goud tot Bitcoin!
-- Klik hier voor het eerste deel en hier voor het tweede deel --
Burgerbewegingen
Het volk was in beweging gekomen en Van der Capellen kon nu zijn programma gaan uitvoeren, zoals vastgelegd in Aan het Volk van Nederland. Daarin pleitte hij voor meer democratie door burgercommissies en burgerkorpsen op te richten. Van der Capellen wilde ten eerste de stadsbesturen democratiseren. De burgerij moest commissies instellen die het lokale bestuur in de gaten zouden houden en de stadhouderlijke invloed zouden inperken. Dat lukte als eerste in Deventer, waarna overal in de Republiek burgercommissies werden opgericht. Ten tweede riep Van der Capellen burgers op zich te bewapenen om de republikeinse vrijheid te verdedigen tegen de militaire stadhouderlijke macht, tegen de Oranje tirannie. Ook hierbij was Racer zijn helpende hand geweest. Racer had zich sterk gemaakt voor het herstel van het jachtrecht. En deze toekenning van het jachtrecht zou het wapenbezit legaliseren, de aanschaf van wapens vergemakkelijken en zo de vrijkorpsen van wapens voorzien. Burgers moesten hun vrijheid met wapens beschermen, aldus Van der Capellen.
Hoewel er in Deventer al was gesproken om een burgerkorps in te stellen, werd de eerste in januari 1783 in Dordrecht opgericht. Andere steden volgden dit voorbeeld en in 1784 waren er al zoveel burgerkorpsen dat er gewestelijke en zelfs nationale bijeenkomsten van vrijkorpscommandanten werden gehouden. Van der Capellen zelf was in januari 1784 tot kolonel van het Zwolse vrijkorps benoemd. Maar hij moest hier al snel mee stoppen vanwege zijn verslechterende gezondheid. Na een kortstondig ziekbed overleed hij op 6 juni 1784, op 42-jarige leeftijd, op het toppunt van zijn populariteit en op het toppunt van zijn invloed.
In 1784 was de eerste nationale vergadering van burgerkorpsen. In enkele Hollandse en Utrechtse steden hadden de democratische patriotten de macht verworven. Daardoor was Willem V belangrijke delen van zijn gezag ontnomen. Holland, Groningen en Overijssel waren patriots. Friesland, Gelderland en Zeeland steunden de stadhouder. Utrecht was in twee kampen verdeeld. In september 1786 escaleerden de tegenstellingen toen stadhouderlijke legertroepen naar de patriotsgezinde Gelderse stadjes Hattem en Elburg marcheerden om deze te veroveren. Tegelijkertijd trokken honderden gewapende patriotten uit Zwolle, Deventer en Kampen naar Hattem en Elburg. Een burgeroorlog dreigde. Maar tot een treffen kwam het niet omdat de Hattemse patriotten inzagen dat ze zowel numeriek als organisatorisch veel zwakker waren dan het leger van de prins. Veel patriotten vluchtten waardoor de stadhouder Hattem en Elburg zonder slag of stoot kon innemen.
Daarop schorsten de Staten van Holland, Groningen, Overijssel en Zeeland Willem V als legerleider. Het gewest Holland stelde troepen op langs de grens. De stad Utrecht ging na omsingeling van het stadhuis geheel over naar het patriotse kamp en werd de eerste stad met een democratisch bestuur. Daarop wendden de Staten van Utrecht zich tot de stadhouder en begaven ze zich naar Amersfoort dat al door stadhouderlijke troepen was bezet. Speciale afgezanten uit Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten van Amerika kwamen naar Holland om een burgeroorlog te voorkomen. In mei 1787 omsingelden de troepen van Willem V de stad Utrecht, maar sloegen Utrechtse patriotten het stadhouderlijke leger terug. Tegelijkertijd keurden de Staten van Overijssel het recht op vrije verkiezing van de stadsbesturen goed.
Einde patriottenbeweging
Toch kwam hiervan echter niets terecht omdat de democratische patriotten zich steeds meer keerden tegen de aristocratische regenten die vervolgens hun heil zochten bij de stadhouder. Bovendien hadden de patriotten prinses Wilhelmina – de echtgenote van Willem V – aangehouden bij Goejanverwellesluis. De patriotten hadden haar een aantal uren vastgehouden, haar de toegang tot Holland geweigerd en haar vervolgens weggestuurd. Wilhelmina had direct haar broer, koning Frederik Willem II van Pruisen ingelicht dat een horde patriotse opstandelingen haar had vernederd. Ze verzocht hem hulp te bieden. Daarop viel Frederik Willem met 20.000 soldaten Overijssel binnen en bezette zonder veel patriotse tegenstand de Republiek.
De Oranjepartij voerde een restauratie door. Oranjegezinden vervolgden de patriotten, plunderden hun huizen en heroverden overal de macht. Naar schatting 40.000 patriotten weken uit naar de Zuidelijke Nederlanden en Frankrijk. Het verval dat de patriotten hadden geprobeerd te keren, kon door niemand meer worden geremd.
Ook financieel niet. Het bleek onmogelijk het belastingstelsel te hervormen. Dat was echter meer dan ooit noodzakelijk, omdat het gewest Holland vele miljoenen nodig had om de Verenigde Oost-Indische Compagnie op de been te houden. Toch weigerden de grote bankiers en kooplieden, die en patriot waren en gekant waren tegen het Oost-Indische monopoliestelsel, alle medewerking aan het nieuwe regime. De Hollandse schuld liep onrustbarend op. Lening na lening mislukte. Geld om het hopeloos zwakke leger te versterken was er niet. De belastingen waren overigens hoog genoeg: een gezin in Holland, dat 2.000 gulden per jaar verdiende, betaalde naar schatting 600 gulden aan hoofdzakelijk indirecte belastingen. De inkomsten waren echter slecht georganiseerd en de uitgaven waren slecht doordacht. De andere gewesten brachten bij de federale kas vrijwel niets meer in en er was niemand meer die genoeg gezag bezat om hen te dwingen hun verplichtingen na te komen. Een gevoel van machteloosheid beheerste de staat.
In 1789 brak de Franse revolutie uit. Zes jaar later, in 1795, zouden de Fransen de Republiek bezetten en zou stadhouder Willem V naar Engeland vluchtten. In dat jaar bedroeg de Hollandse schuld 455 miljoen gulden, die van de overige gewesten gezamenlijk 155 miljoen gulden. De Republiek had een schuld van 150 miljoen. In totaal dus 760 miljoen gulden waarover elk jaar 25 miljoen aan rente moest worden betaald. Toen de Franse legers ons land binnenvielen, veroverden zij dit keer wel Amsterdam, wat ze bij de inval van 1672 niet was gelukt. Toen zij echter de kluizen van de vermaarde Wisselbank openden, bleken deze vrijwel leeg te zijn. De bank had de deposito’s van de kooplieden al lang uitgeleend – hetzelfde wat banken nu doen – aan de stadsbestuurders en aan die van de VOC. De laatste zou trouwens in 1799 roemloos ten onder gaan, waarbij de letters VOC in de volksmond de betekenis kregen van: ‘Vergaan Onder Corruptie’.
Meer weten? Lees verder in ons boek Van goud tot Bitcoin!
Klik hier om het boek te bestellen
Van Goud tot Bitcoin!
