Momenteel is op NPO 1 de mooie, historische 10-delige televisieserie Het verhaal van Nederland te zien met acteur Daan Schuurmans als verteller. Op 30 maart was de achtste aflevering te bekijken, die als titel meekreeg Patriotten en Prinsgezinden, met deze inleidende tekst: “Eind 18e eeuw wordt ons land verscheurd door een burgeroorlog. De laatste stadhouder, Prins Willem de Vijfde, vlucht het land uit, en burgers grijpen hun kans om de democratie in te voeren. Het verhaal van Nederland volgt de strijd tussen aanhangers van de laatste Oranje stadhouder en boze burgers die meer inspraak eisen: de patriotten. Wordt ons land een monarchie of een democratische republiek?”
Ook in ons onlangs verschenen boek Van Goud tot Bitcoin! hebben wij veel aandacht besteed aan deze strijd tussen de Patriotten en de Prinsgezinden. We beschrijven hoe de bestuurlijke elite door machtsarrogantie en corruptie Nederland in verval bracht en de samenleving onder grote spanning zette. Het is een mooi voorbeeld uit het verleden dat angstvallig veel gelijkenissen vertoont met de huidige tijd van politieke zelfgenoegzaamheid, opportunisme, vriendjespolitiek, achterkamertjespolitiek en corruptie.
Daarom willen we u in de komende drie afleveringen kennis laten maken met deze belangrijke periode uit onze geschiedenis en afkomstig uit ons boek Van Goud tot Bitcoin!
-- Klik hier voor het eerste deel --
Het begon in 1774 toen de dertien Engelse koloniën aan de oostkust van Noord-Amerika in opstand kwamen tegen het moederland. Dat maakte de Schotse Brigade tot een urgente kwestie. Deze Brigade bestond uit 6.000 Schotse huursoldaten die dienden in het leger van de Staten-Generaal. Zij moesten echter volgens de overeenkomst worden uitgeleend aan Groot-Brittannië als deze in oorlog verkeerde en verzocht om uitlevering, zoals nu het geval was.
Daarover moest wel eerst in alle zeven gewesten worden gedebatteerd en beslist. In de Staten van Overijssel protesteerde Van der Capellen fel tegen uitlevering en verklaarde hij zich fervent voorstander van de Amerikaanse vrijheidsstrijd. Zijn toespraak liet hij drukken en was overal in Nederland te koop. Dit was ongehoord en ongekend: een beroep doen op de publieke opinie voor politieke standpunten. Het leidde tot een nationaal schandaal. Want het vertrouwelijke beraad van de heren regenten hoorde niet op straat te komen liggen. Wat voorheen altijd achter gesloten deuren werd besproken en achter gesloten deuren bleef, was nu openbaar gemaakt. Gevolg was wel dat er in ons land een sterke sympathie voor de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd ontstond en een sterke antipathie voor de Engelsen. De Britse koning trok daarom zijn verzoek maar in.
Behalve in geschrifte steunde Van der Capellen de opstandelingen ook met geldleningen: in 1779 met 10.000 gulden en in 1782 nog eens met 16.000 gulden. Ook ging hij samenwerken met de Amerikaan John Adams, die in 1780 naar Amsterdam was gekomen om politieke en financiële steun te zoeken voor de Amerikaanse opstand. Adams was een van de opstellers van de Declaration of Independence en zou in 1797 de tweede president van de Verenigde Staten worden.
Adams volgde de strategie van Joan Derk. Stukken die normaal geheim bleven, bracht hij in de openbaarheid, met als doel de publieke opinie achter zich te krijgen. In de maanden maart en april 1782 maakte Adams een toer door Nederland. Hij zorgde ervoor dat er een petitiebeweging op gang kwam. Petities (verzoekschriften) indienen was een oud en gerespecteerd middel om iets van de autoriteiten gedaan te krijgen. Van der Capellen hielp Adams met deze actie, die succesvol bleek. Op 15 april besloten de Staten van Overijssel Adams te steunen. Vier dagen later erkenden de Staten-Generaal Amerika. Wij waren daarmee, na Frankrijk, het tweede land dat de Verenigde Staten als onafhankelijke staat erkende. Het was Van der Capellens eerste grote politieke succes. In 1783 bedankte generaal George Washington, die in 1789 de eerste president van de Verenigde Staten zou worden, hem in een brief voor al zijn inspanningen voor de Amerikaanse zaak.
De Amerikanen waren echter straatarm. Er was veel geld nodig. Het lukte Adams een lening los te krijgen. In 1782 kon er worden ingeschreven op een 5 procent lening voor de Verenigde Staten ter waarde van 5 miljoen gulden. Dit was de eerste van elf staatsleningen die de Amerikaanse regering tussen 1782 en 1794 zou uitschrijven in Nederland. Het totale leenbedrag was 30,5 miljoen gulden, wat vertaald naar hedendaags geld neerkomt op 22 miljard dollar. Nederland hielp Amerika hiermee door de moeilijke eerste jaren heen.
Van der Capellen trok ook ten strijde tegen de drostendiensten. Dat waren lasten die de drosten – de vertrouwelingen van de stadhouder – de boeren in zijn gewest oplegden. De strijd concentreerde zich vooral op de drost van Twente, die tevens de hoogste functionaris was, zowel in bestuur als in rechtspraak. Deze ging als een tiran tekeer tegen de boerenbevolking. De rechterhand van Van der Capellen, de Twentse advocaat Jan Willem Racer ontdekte door historisch onderzoek te verrichtten dat de drostendiensten oorspronkelijk verplichtingen waren geweest voor de vrije bevolking om in tijden van nood het algemeen belang te dienen. Zij waren ingesteld voor de gemeenschap en niet voor de persoonlijke dienst van de drost. Bovendien bleken de drostendiensten onwettig, want in 1631 waren ze officieel afgeschaft in ruil voor een salarisverhoging van de drosten. Maar dat besluit was niet openbaar gemaakt en bleef dus achter gesloten deuren. Blijkbaar waren ze na verloop van tijd heimelijk weer ingesteld. Van der Capellen stelde Racers bewijzen op in een pamflet dat hij op eigen kosten liet verspreiden onder de bevolking. Het was in de hele Republiek te koop. In het pamflet werden de drostendiensten vergeleken met de slavernij en werden de drosten, die de diensten weer hadden ingevoerd, schurken genoemd. Deze beschuldiging en nieuwigheid, om in het openbaar staatskwesties te bespreken en de publieke opinie te bewerken, beschouwden de edelen in de Staten van Overijssel als onwettig. Zij zetten Van der Capellen er dan ook uit.
Aan het Volk van Nederland
Een ervaring rijker, een ambt armer, en dus veel tijd over, besloot Van der Capellen opnieuw een pamflet te schrijven. Dit keer gericht en getiteld Aan het Volk van Nederland. En dat was uniek, want nooit eerder had iemand een beroep gedaan op het Nederlandse volk als geheel, als een nationale eenheid. Van der Capellen liet het pamflet anoniem publiceren en in de nacht van 25 op 26 september 1781 overal in het land verspreiden, vanuit geblindeerde koetsen. Het pamflet was één lange aanklacht tegen de stadhouders, tegen het Huis van Oranje. De Oranjes werden beschuldigd van machtsmisbruik, willekeur en wreedheden, alles ten koste van het volk. De Republiek was afgegleden tot een militaire dictatuur. De inhoud sloeg in als een bom. Het pamflet werd direct verboden. Toch beleefde het in korte tijd vier herdrukken en volgden zelfs vertalingen in het Engels, Duits en Frans. De roep om volkssoevereiniteit was immers een internationale aangelegenheid.
Ook inzake de drostendiensten deed Van der Capellen opnieuw een beroep op de publieke opinie. Samen met Racer stelde hij in de patriotse Diemer- of Watergraafsmeersche Courant de kwalijke praktijken van de drost van Twente aan de kaak. En opnieuw wist hij te winnen. De Staten van Overijssel en de drost van Twente bezweken onder de druk van de publieke opinie. Van der Capellen kreeg weer toegang tot de Staten van Overijssel en de drostendiensten werden voor eeuwig afgeschaft. Het was een dubbele overwinning voor Van der Capellen en voor de patriotten. Overal in het land werd uitbundig feest gevierd, zelfs tot in Amsterdam aan toe.
Wordt vervolgd...
Meer weten? Lees verder in ons boek Van goud tot Bitcoin!
Klik hier om het boek te bestellen
Van Goud tot Bitcoin!
