Centrale banken worstelen met de blijvend hoge prijsinflatie. Jerome Powell, de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank, heeft afgelopen week tijdens een hoorzitting over monetair beleid zelfs het woord ‘transitory’ in de ban gedaan. Dat terwijl de centrale bank maandenlang vasthield aan het standpunt dat de hoge inflatie tijdelijk zou zijn.
Is de Amerikaanse centrale bank nu eindelijk om? Door het opzij schuiven van deze veelbesproken term ontstond er wereldwijd onrust op de financiële markten. Wat betekent dit voor het monetaire beleid? Gaat de Fed haar steunprogramma’s sneller afbouwen en mogelijk eerder de beleidsrente verhogen?
In dit artikel gaan we dieper in op de oorzaken van de snel oplopende inflatie. Ook zullen we uitleggen of en wat centrale banken hier aan kunnen doen. En de hamvraag: zal de prijsinflatie voor langere tijd hoog blijven en misschien zelfs versnellen? Of komt er een kink in de kabel en zal de inflatie na verloop van tijd snel inzakken?
Coronapandemie
Begin 2020 hebben overheden wereldwijd met draconische maatregelen ingegrepen in hun economieën. Forse lockdown’s van het maatschappelijk leven grepen diep in in het functioneren van de economie. Het resulteerde in een financiële meltdown die potentieel gevaarlijker was dan die na de val van de Amerikaans bank Lehman Brothers in de kredietcrisis van 2008.
Over de krach van maart 2020 schreven we al meerdere artikelen. De financiële crisis en de erop volgende acties van centrale banken om financiële markten weer tot leven te wekken gaf overheden de munitie om niet alleen economieën stop te zetten, maar ook om vrijwel ongelimiteerd cheques uit te delen en zelfs niet levensvatbare bedrijven overeind te houden. Staatsleningen bleken daarbij weer eens de ultieme veilige haven te zijn.
Logistieke problemen
De wereldeconomie werd echter hard geraakt. Dat begon natuurlijk met de problemen in de uiterst efficiënte aanvoerlijnen van goederen uit Azië richting het westen. Containerschepen konden niet lossen en elders konden geen containers worden gevonden om te vullen. Vooral aan de Amerikaanse westkust zorgt dat voor steeds meer opstoppingen. Voor containerschepen die goederen van China naar de VS transporteren duurt het wachten voor de haven nu al even lang als het oversteken van de oceaan. De gemiddelde wachttijd voor de haven van Los Angeles is nu al 21 dagen. Ter vergelijking, afgelopen zomer was dat slechts vijf dagen.
Wachttijden voor de haven van Los Angeles lopen snel op (Bron: Bloomberg)
Als gevolg van deze problemen op verschillende belangrijke scheepvaartroutes schoten de prijzen voor container vervoer omhoog. De problemen van hogere transportkosten en langere levertijden sijpelden overal in door. Door een toegenomen vraag naar elektronische apparaten ontstonden er tekorten bij de chipindustrie. Hierdoor werden onder andere autofabrikanten gedwongen om hun productie wegens gebrek aan onderdelen sterk in te perken. Doordat de productie van nieuwe auto's vertraging oploopt stijgt nu ook de prijs van tweedehands auto's, een belangrijke component in het hoge inflatiecijfer in de VS.
Hamsteren
Meer onzekerheid over de levertijden en de beschikbaarheid van grondstoffen en onderdelen legt de kwetsbaarheid van veel complexe en wereldwijde productieketens bloot. Het ontbreken van een onderdeel of een bepaalde grondstof kan ervoor zorgen dat het verderop in de productieketen vastloopt. Een nachtmerrie voor bedrijven die complexe productieprocessen moet plannen en afhankelijk zijn van lange aanvoerlijnen.
Een logische reactie van bedrijven is om extra voorraden aan te leggen, om te voorkomen dat ze in de toekomst mogelijk in de knel komen. Dit gedrag drijft de prijzen van grondstoffen op en zorgt voor nog meer vraag naar goederen en dus ook containers. U ziet, een kleine verstoring in de keten heeft grote gevolgen.
Dit alles werd verbloemd doordat mondiale financiële markten de weg omhoog weer hadden gevonden. Aandelenkoersen bereikten het ene na het andere all-time high. Een bijkomend gevolg van de financiële injecties door centrale banken was dat het aantal miljonairs sterk steeg en de biljonairs ook nog eens flink rijker werden. Bovendien kregen veel mensen geld van overheden op hun bankrekening gestort. Geld dat ze tijdens de lockdown’s maar moeilijk konden uitgeven. Vanaf het moment dat delen van de economie weer werden vrijgegeven ontstonden er problemen. Er was vraag naar goederen en diensten die nog niet op stoom waren gekomen, en op andere plekken was er sprake van vraaguitval.
Mismatch
Het is natuurlijk niet vreemd dat uit bovenstaande gebeurtenissen een mismatch is ontstaan tussen vraag en aanbod, resulterend in wild fluctuerende prijzen van goederen en diensten waar soms ineens veel vraag naar ontstond. Over de gehele linie heeft dit gezorgd voor hogere prijsinflatie. Centrale banken zijn van mening dat het hier geen monetair fenomeen betreft, vandaar dat ze al maanden roepen dat de inflatie tijdelijk zal zijn. Dit zei Jerome Powell over de eigen inschattingsfout:
“Wat we denk ik over het hoofd zagen ten aanzien van de inflatie is dat we de aanbod gerelateerde problemen niet voorspeld hadden. Deze zijn zeer ongebruikelijk en moeilijk te voorspellen. Dat is wat we echt hebben gemist en dat is de reden waarom alle professionele analisten een veel lagere inflatieverwachting hanteerden."
Het probleem met de aanhoudend hoge prijsinflatie is echter dit. Er is een psychologische verandering gaande waarin inflatieverwachtingen bij publiek en bedrijfsleven hoger zijn geworden. Door de hoge inflatie verandert het gedrag van mensen, omdat ze door de prijsstijgingen meer geneigd zijn te consumeren en minder om te sparen. Als deze trend doorzet kan dat de prijsinflatie verder aanjagen. Centrale banken zijn niet bij machte om deze oplopende inflatie te beteugelen. Ten eerste omdat de markt in belangrijke mate de rente bepaalt. Ten tweede omdat de balans van centrale banken hard zal worden geraakt als de rente daadwerkelijk stijgt. De beleidsruimte van centrale banken is door de aankoop van veel leningen maar zeer beperkt.
Nieuwe lockdown's?
Het is echter de grote vraag of deze hogere prijsinflatie kan voortduren. Want het wordt ook steeds duidelijker dat de onderliggende economieën structureel geraakt zijn door de nu weer opnieuw ingevoerde lockdown’s. De aanvankelijk als oplossing aangekondigde vaccins tegen het virus blijken achteraf helemaal niet zo goed te functioneren. Het zorgt nu eind 2021 voor hernieuwde angst in financiële markten.
Marktanalist Jeffrey Snider waarschuwde onlangs dat de mondiale geldmarkt al aan het draaien is. Eurodollar futures signaleren een wijziging van marktsentiment. De futures geven voor de komende twee jaar een stijgende rente weer, parallel aan de verwachte stijging van de beleidsrente door de Fed. Dat is een normaal fenomeen, omdat de markt onder normale omstandigheden de beleidsrente volgt. In de periode na deze twee jaar neemt de onzekerheid natuurlijk toe en neemt de invloed van de verwachte beleidsrente af. De markt koerst dan meer op eigen inschatting. En wat blijkt dan? Dat de markt verwacht dat de rente weer gaat dalen.
Inversie van eurodollar futures curve (Bron: Jeffrey Snider, Alhambra Investment)
Schulddeflatie
In mei 2018 deed Snider eenzelfde voorspelling aan de hand van hetzelfde signaal. De Amerikaanse Fed bleek echter nog tot eind 2018 op het spoor te zitten van optimisme over economische groei. Voorzitter Jerome Powell hield destijds vast aan het langzaam verhogen van de beleidsrente. Met als gevolg dat de economische werkelijkheid in december 2018 als een mokerslag werd gevoeld. De Fed moest toen schoorvoetend terugkomen op de renteverhogingen en de markten gingen genadeloos hard onderuit.
Is dit wat ons opnieuw te wachten staat? Zullen problemen in het financiële systeem wederom voor veranderingen zorgen die we nu nog niet kunnen bevroeden?
Een ding is zeker. De gevaarlijkste situatie voor de huidige in schulden gedrapeerde wereldmarkt is een stagnerende economie. Die kan namelijk worden gevolgd door een golf van faillissementen, oplopende werkloosheid en schulddeflatie.
Een hogere prijsinflatie zal in dat scenario alleen kunnen blijven bestaan als centrale banken massaal overgaan tot het opkopen van slechte leningen en overheden rechtstreeks gaan financieren, ook wel 'helikoptergeld' noemt. Ze zullen dit doen om het kredietsysteem te redden. Oplopende inflatie in tijden van een stagnerende economie kan echter al snel leiden tot een situatie waarin consumenten, bedrijven en beleggers het vertrouwen in papiergeld gaan verliezen. De gevreesde vlucht uit valuta wordt dan misschien een reëel scenario.
