De Japanse yen is de laatste weken fors gedaald en bereikte zelfs het laagste niveau tegenover de Amerikaanse dollar in twintig jaar. Ook tegenover meer dan dertig andere valuta verliest de yen aan terrein. Desondanks houdt de Bank of Japan vast aan haar ruime monetaire beleid. Kan de munt haar reputatie als veilige haven nog wel waar maken?
Monetair beleid
Sinds begin dit jaar is de Japanse yen ruim tien procent in waarde gedaald ten opzichte van de dollar. Beleggers verwachten dat de centrale bank van Japan zal vasthouden aan een ruim monetair beleid om de rente laag te houden. Dat terwijl de Federal Reserve en de ECB juist hun voornemen hebben uitgesproken om de rente te verhogen en steunprogramma's af te bouwen. Door deze tweedeling in het monetaire beleid is het minder aantrekkelijk om de yen aan te houden.
Valutahandelaren verwachten op korte termijn geen koerswijziging van de Bank of Japan en speculeren op een verdere daling van de yen. En daarin lijkt de markt gelijk te krijgen, want deze week kondigde de centrale bank een nieuw opkoopprogramma aan om de rente laag te houden. De rente op de 10-jaars staatslening van Japan steeg in een paar maanden tijd van 0,07% naar 0,25%, de bovengrens van de bandbreedte waarin de centrale bank de rente probeert te houden.
Om te voorkomen dat de rente op de enorme staatsschuld van Japan verder oploopt gaat de centrale bank nu onbeperkt 10-jaars staatsobligaties opkopen. Daarmee probeert ze de rente op maximaal 0,25% te houden. Het is alweer de derde poging van de centrale bank om een bepaald renteniveau te verdedigen sinds februari dit jaar. De gouverneur van de Bank of Japan, Haruhiko Kuroda, zei in een verklaring dat deze maatregel nodig is om het fragiele herstel van de economie te ondersteunen. Dit monetaire beleid zet de waarde van de yen natuurlijk verder onder druk.
Rente op Japanse staatsschuld neemt rap toe (Bron: Bloomberg)
Oorlog Oekraïne
De koersdaling van de yen kwam in een versnelling door de oorlog in Oekraïne. Dat komt omdat Japan als geïndustrialiseerd land zonder eigen energiebronnen erg afhankelijk is van de import van olie en gas. Japan moet ruim 80% van haar energie importeren en is zelfs de grootste importeur van vloeibaar aardgas ter wereld. Het besluit om na de kernramp van Fukushima in 2011 alle kerncentrales tijdelijk te sluiten heeft de afhankelijkheid van gas alleen maar groter gemaakt. En dat heeft de Japanse economie nog kwetsbaarder gemaakt, nu de gasprijs meer dan verdubbeld is. En dan hebben we het nog niet gehad over de prijsstijging van andere grondstoffen die het land moet importeren.
Japan is zeer afhankelijk van de import van kolen en gas (Bron: Wikipedia)
Door de prijsstijging van grondstoffen verslechtert de handelsbalans van Japan. In januari was het tekort op de handelsbalans zelfs het grootste in acht jaar, en dat was nog voor het begin van de oorlog in Oekraïne. De totale importrekening was 39,6% hoger dan een jaar eerder, voornamelijk als gevolg van hogere grondstoffenprijzen. De waarde van de export steeg met 9,6% ten opzichte van een jaar eerder, waardoor de handelsbalans een tekort van 2,2 biljoen yen liet zien. Dat was het grootste tekort in een maand tijd sinds januari 2014. Door de stijging van de energieprijzen sinds het begin van de oorlog zal het handelstekort nog verder oplopen. Dit zet de waarde van de yen verder onder druk.
Japanse economie in grote problemen
De waardedaling van de yen zegt dus niet alleen iets over het monetaire beleid van de centrale bank, maar ook over de Japanse economie. En die is zeer kwetsbaar door de ongekend hoge staatsschuld van 266% van het bbp. Door de daling van de rente leek die schuldenlast geen probleem, maar de externe schok van hoge energieprijzen raakt aan het fundament van de Japanse economie.
Een zwakke yen kan een concurrentievoordeel geven aan de Japanse industrie, maar als de importrekening harder stijgt is het per saldo negatief. Dat concludeert ook de Japanse minister van Financiën Shunichi Suzuki. Hij waarschuwde dat de nadelen van een zwakke munt inmiddels zwaarder wegen dan de voordelen:
"Een zwakke yen heeft haar voordelen, maar de nadelen zijn groter in de huidige situatie, waarin ruwe olie en grondstoffen wereldwijd duurder worden. De zwakke yen verhoogt de importkosten en raakt consumenten en bedrijven die deze kosten niet kunnen doorberekenen."
Begin deze maand hield onderzoeksbureau Tokyo Shoko Research een enquête onder 5.400 Japanse bedrijven over de effecten van de zwakke yen. Daaruit bleek dat 40% verwacht dat de zwakke munt een negatieve impact zal hebben. Tijdens de vorige peiling in december lag dat aandeel nog op 30%. Er zijn dus steeds meer bedrijven die de negatieve effecten van een zwakke munt ondervinden.
Duivels dilemma
De centrale bank van Japan staat dus voor een lastig dilemma. Houdt ze vast aan de lage rente, dan gaat dat ten koste van de waarde van de yen en verslechteren de economische vooruitzichten van bedrijven. Wil ze de waardedaling van de munt stoppen, dan moet ze accepteren dat de rente omhoog gaat, wat door de hoge schuldenlast van de Japanse economie ook geen gunstig vooruitzicht is.
Historisch gezien kiezen centrale banken er altijd voor de waarde van de munt op te offeren om de economie te redden. Een plotselinge koerswijziging van de Bank of Japan is dus niet waarschijnlijk. Dat betekent dat de yen nog verder in waarde zou kunnen dalen ten opzichte van andere valuta.
Japan scenario
Het Japan scenario wordt vaak voorgespiegeld als een voorbode voor wat de rest van de Westerse wereld te wachten staat. Japan dreigt nu in een schuldenval terecht te komen, maar in Europa gaan we dezelfde kant op. Ook wij zijn erg afhankelijk van de import van energie en ook wij hebben te maken met toenemende schulden.
Zo lang de rente laag blijft en de economie groeit, is die schuld geen probleem, maar dat kan plotseling veranderen als de rente oploopt en de verdiencapaciteit wegvalt. Dat geldt niet alleen voor landen, maar ook voor bedrijven en huishoudens. En waar in Japan vooral de staatsschuld voor problemen zorgt, zo is Nederland nog steeds kwetsbaar door haar torenhoge hypotheekschuld.
