Er is in westerse media en in politieke kringen al veel gespeculeerd over de ware reden voor de Russische inval in Oekraïne. Overal op het internet zijn artikelen te vinden met een top vijf of top tien van mogelijke verklaringen voor de inval. De uitbreiding van de NAVO, oplopende geopolitieke spanningen, aanwezigheid van biolabs in Oekraïne, het is allemaal plausibel. Zelfs de geestelijke- en gezondheidstoestand van Poetin wordt erbij gehaald. Toch zijn deze lijstjes vaak niet compleet. Wat mist is de culturele en zelfs ook religieuze invalshoek van het conflict.
Uitbreiding NAVO
De meest genoemde motivatie voor Poetin om Oekraïne binnen te vallen is dat hij tegen de toetreding van het land tot de NAVO is. Deze westerse verdragsorganisatie is sinds 1999 flink in de richting van de Russische grens opgetrokken. In 2007 tijdens de jaarlijkse bijeenkomst in München over de geopolitieke stand van zaken in de wereld waarschuwde Poetin dat het westen de NAVO niet verder uit te breiden in de richting van de Russische grens. Op het kaartje hieronder is de groei van de NAVO visueel duidelijk te zien.
Uitbreiding NAVO richting Russische grens sinds 1999
Poetins strijd tegen het oprukken van de NAVO is een defensieve houding. Een andere reden die wordt genoemd is juist offensief: de restauratie van de Sovjet-Unie. Poetin zou streven naar een groot wereldrijk dat weer een rol van betekenis speelt op het wereldtoneel. Ook is het mogelijk dat Poetin een bufferstaten wil houden tussen de oude aartsvijand Duitsland en Rusland. Duitsland heeft afgelopen eeuw twee keer geprobeerd Rusland op de knieën te krijgen. Poetin zou dit willen voorkomen door Oekraïne in te lijven en een neutrale bufferstaat te creëren. De neutrale status is voor Rusland een harde eis in de vredesonderhandelingen.
Biolabs in Oekraïne
Niet alleen het NAVO-raketschild aan de grens van Rusland is voor Poetin onacceptabel, ook de aanwezigheid van door de Amerikanen gesteunde biolabs in Oekraïne zijn steen des aanstoots. Al meerdere keren heeft Rusland bij de VN aangekaart dat deze biolabs een gevaar vormen. De VS hebben altijd ontkend dat ze deze laboratoria ondersteunen. Onlangs moest staatssecretaris Victoria Nuland op een directe vraag van Senator Mark Rubio echter toegeven dat er wel degelijk biolabs in Oekraine aanwezig zijn.
De mainstream media had de Russische claim steevast afgedaan als fake news en moest haar verhaal dus herzien. Dat deed ze door te claimen dat het biolabs zijn voor vreedzame doeleinden. De World Health Organization pookte het vuurtje echter op, door te claimen dat Rusland de in de biolabs aanwezige gevaarlijke pathogenen zou kunnen gaan gebruiken in een false flag situatie. Deze complete draai in twee weken tijd kan echter niet verhullen dat Rusland consequent de vinger op de zere plek heeft gelegd. Het is natuurlijk niet vreemd dat Rusland van het bestaan van de biolabs af wist. Het zijn tenslotte dezelfde laboratoria die in de Sovjettijd zijn opgezet voor het beruchte BioPreparat programma.
Minsk-akkoorden
En dan zijn er de sinds 2014 aanwezige schermutselingen tussen het Oekraïense leger en de afvallige deelrepublieken Donetsk en Loehansk in de Donbass regio. De Minsk-akkoorden om de vijandigheden te beëindigen zijn nooit ten volle nagekomen. Daardoor zijn er sinds 2014 alleen in de Donbass regio al duizenden mensen om het leven gekomen, vaak bij bombardementen. Vandaar dat Poetin spreekt over vredeshandhaving in het gebied. Hij zegt de Russische meerderheid in Oost-Oekraïne te willen beschermen. Ook zouden economische sancties die de Verenigde Staten en haar Europese bondgenoten hebben ingesteld na het referendum in de Krim in 2014 Rusland dwars zitten. Deze sancties doen pijn en Rusland vindt ze onterecht en onacceptabel.
Een andere reden voor de Russische inval is van geopolitieke aard. Rusland wil via haar belangrijke militaire basis van Sebastopol toegang behouden tot de Zwarte Zee en daarmee tot de Middellandse zee. De sluipende groei van westerse invloed op Oekraïne vormt een bedreiging voor de geopolitiek strategische Russische vloot in de Krim. Dat is voor Poetin een doorn in het oog.
Het economische belang voor Rusland is de landbouw, het stelsel van gaspijpleidingen naar Europa en de zware industrie in Oost-Oekraïne. Rusland wil deze belangrijke economische kracht niet prijsgeven aan het westen en er dus macht over behouden. Het zijn allemaal plausibele redenen, omdat de oprukkende invloed van het westen in Oekraïne volgens Poetin een bedreiging vormt voor de macht van Rusland.
Vergezocht?
Dan zijn er ook nog de wat minder geloofwaardige redenen. Vaak wordt ook de kille afweging door Poetin genoemd. De Russische agressie jegens voormalige Sovjetrepublieken is nooit echt door het westen afgestraft. Zo viel Poetin in 1994 en in 1999 Tsjetsjenië binnen en bombardeerde ze de hoofdstad Grozny tot een ruïne. Daarna greep hij in in Georgië. En in 2014 annexeerde Poetin de Krim. Deze militaire operaties verliepen succesvol en zonder noemenswaardige vergelding door het westen. Het geeft Poetin het idee dat hij overal mee weg komt, aldus diverse westerse commentatoren. Poetins beslissing om Oekraïne binnen te vallen is volgens deze redenering dus logisch, omdat hij geen tegenstand had verwacht. Maar is het ook een plausibel motief?
Verder wordt druk gespeculeerd over de gemoeds-, geestes- en gezondheidstoestand van Poetin. De Engelse premier Boris Johnson stelde dat Poetin irrationeel zou zijn, Mark Rutte gaf zelfs aan dat hij ‘totaal paranoïde’ is. De 69-jarige Poetin zou lijden aan de ziekte van Parkinson. Of aan een vergaande vorm van kanker. Er gaan zelfs verhalen rond van een auto-immuun ziekte of een slecht functionerend immuunsysteem. Zou hij Oekraïne willen binnenvallen omdat het zijn laatste kans is om een stempel te drukken tijdens zijn mogelijk nog korte leven? Het lijkt wat vergezocht, te meer omdat er geen hard bewijs voor is.
Westerse decadentie
Deze lange lijst van redenen en afwegingen is echter niet compleet. Wat ontbreekt is een bredere meer culturele en zelfs religieuze invalshoek. In steeds fellere bewoordingen heeft Poetin afgelopen jaren de unipolaire dominantie van de VS en de westerse multiculturele links-liberale politieke cultuur bekritiseerd. Zie bijvoorbeeld deze speech uit 2016. Poetin waarschuwt dat deze politieke cultuur voortkomt uit hoogmoed, decadentie en een losse moraal. Het is een cultuur die zal leiden tot verval en een uiteindelijke ineenstorting van het westen.
Interessant in deze is een interview met Yuri Bezmenov, een KGB'er die in de jaren '70 de Sovjet-Unie ontvluchtte. In een interview uit 1984 zette Bezmenov uiteen hoe de KGB in de jaren ‘50 en ‘60 de Amerikaanse politieke en maatschappelijke cultuur heeft beïnvloed door het aanwakkeren van social justice ideologieën, met als doel om de samenleving te ontwrichten. Deze cultuur wordt inmiddels ook gretig omarmd in Europa. Kijk hier naar het fragment dat gaat over de vier stadia van verval. Poetin, een oud-KGB’er, zal weet hebben van deze methoden. In die zin valt te beredeneren dat de koude oorlog nooit is afgelopen.
Het ‘Derde Rome’
Een erg interessante invalshoek is die van een door Poetin geleide 'heilige oorlog' tegen het westen en de als te vrijzinnig en zelfs corrupt geachte Rooms katholieke kerk. Poetin heeft zich de laatste jaren in toenemende mate laten zien in kringen van de Russisch orthodoxe kerk. Moskou wordt door de orthodox Russische kerk beschouwd als het ‘derde Rome’, de enige echte vertegenwoordiger van God op Aarde. Deze theorie wordt in Rusland breed gedragen, op basis van profetieën uit het verleden, maar ook door hedendaagse gebeurtenissen binnen de Rooms katholieke kerk.
De theorie stelt dat het ‘eerste Rome’ (de Rooms katholieke kerk) zal gaan vallen door corruptie, decadentie en verval. Het Byzantijns christelijke ‘tweede Rome’ was al gevallen in 1453, na de inval in Constantinopel door de islamitische Ottomanen. De herrijzenis van het ware christendom in Moskou, het ‘derde Rome’, werd in een brief uit 1510 door een monnik aan de eerste Russische Tsaar, Vasili III, beschreven. Bij de annexatie van de Krim in 2014 wees Poetin expliciet op deze geschiedenis.
‘Deep State’
Een belangrijke reden waarom orthodox en conservatief christen de uitkomst van deze theorie voor mogelijk houden, is de verdeeldheid binnen de Rooms katholieke kerk over de koers van de kerk. In de eigen gelederen is er door conservatieve Kardinalen bijvoorbeeld veel kritiek geuit op de huidige vrijzinnige koers van de Paus. Er is als het ware sprake van een conservatieve strijd, geleid door Kardinaal Carlo Vigano, tegen de hervormingsgezinde huidige Paus, maar ook tegen de corrupte ‘deep state’ binnen de katholieke kerk. Deze strijd leidt tot een scheiding der geesten en een toenemende afstand tussen ‘ware’ christenen en aanhangers van de huidige koers van de kerk.
De theorie van het ‘derde Rome’ moeten we serieus nemen. Het is om te beginnen een wapen in de Russische propagandaoorlog. De intelligentsia in het westen onderschatten deze insteek, omdat religie heeft afgedaan. Wetenschappelijk denken, rationaliteit en (klimaat-)maakbaarheid voeren de boventoon (opmerkelijk is overigens dat men deze verworvenheden juist vaak met een ‘religieuze’ intensiteit beleeft en promoot). Bovendien leven we in een tijd waarbij jongeren online op zoek zijn naar mystieke tekens en ervaringen. Ook Bitcoin wordt door een groot deel van de jongere generaties met een haast religieuze intensiteit aangehangen. Een nieuw verhaal op basis van mythes en legenden kan heel snel populair worden. Dat zal Poetin ook weten.
Conclusie
In de westerse zoektocht naar verklaringen voor de inval van Rusland en Oekraïne vormen geopolitieke motieven de boventoon. Ook de geestes- en gezondheidstoestand van Poetin worden genoemd, maar lijken vergezocht. De culturele en religieuze verklaringen zijn een interessante toevoeging aan het hele palet van mogelijke verklaringen voor de beslissing van Poetin om Oekraïne binnen te vallen. De culturele kwestie plaatst het dapper strijdende Rusland tegenover de arrogantie van de unipolaire macht van de VS. Het past ook in de bredere strijd van het conservatieve Rusland tegen het in de ogen van Poetin decadente en verzwakte westen.
De religieuze component is ook erg interessant, zeker omdat Poetin de laatste jaren de banden heeft aangehaald met de Russisch orthodoxe kerk. Poetin heeft waarschijnlijk beseft dat een strijd beter wordt gevoerd als mensen een hoger doel nastreven. De thematiek van een heilige oorlog past in de huidige tijd van goed tegen kwaad. De inval van Poetin in Oekraïne kan dan ook worden ingebed in een bredere culturele en religieuze narrative. De geopolitieke verklaringen zijn niet minder belangrijk, maar passen als meer oppervlakkige motieven binnen deze culturele en religieuze strijd.
