Terwijl Europese regeringsleiders een steeds hardere toon uitslaan naar Rusland en dreigen met economische sancties raken onze gasvoorraden langzaam uitgeput. De ondergrondse opslagfaciliteiten waren eind vorige week nog maar voor 31% gevuld, zo blijkt uit cijfers van Gas Infrastructure Europe. Dat is twintig procent minder dan in dezelfde periode vorig jaar en zelfs de helft minder dan twee jaar geleden. Dreigt een nieuwe gascrisis in Europa? En wat betekent dat voor de Nederlandse economie en voor uw energierekening?
Eind vorig jaar waarschuwden we dat Europa mogelijk niet genoeg gas heeft om een strenge winter te overbruggen. Komt er deze winter nog een koude periode, dan zou dat zelfs effect kunnen hebben op de continuïteit van onze energievoorziening. Dat komt omdat Europese landen hun gasvoorraden vorig jaar onvoldoende hebben aangevuld, zoals onderstaande grafiek laat zien. Door de stijging van de gasprijs was het de laatste maanden bovendien niet interessant om extra gas in te kopen.
Europese gasvoorraden zijn kleiner dan vorig jaar (Bron: AGSI)
Heeft Europa nog genoeg gas?
Nu de spanningen rondom Oekraïne toenemen denken Europese landen na over mogelijke sancties. Daarmee is ook het besef gekomen dat we nog steeds zeer afhankelijk zijn van Russisch gas. Aardgas voorziet namelijk in ongeveer een kwart van de Europese energiebehoefte. Dat terwijl de Europese Unie voor meer dan 90% van ons gas afhankelijk zijn van import en 40% van ons gas afkomstig is uit Rusland. Onderstaande grafiek laat zien dat de afhankelijkheid van Rusland nog steeds zeer groot is, terwijl onze eigen gasproductie al jaren daalt.
Europese Unie is voor meer dan 90% van haar gas afhankelijk van import (Bron: Bruegel)
Door het uitblijven van een strenge winter lijkt Europa te ontsnappen aan een ernstige energiecrisis. Als Rusland volgens afspraak gas blijft leveren, dan bereiken onze voorraden naar verwachting eind april een dieptepunt van ongeveer 320 Terawattuur (TWh). Dat is meer dan voldoende om de winter door te komen. Zou Rusland om wat voor reden dan ook de gaskraan dichtdraaien, dan wordt het al snel krap. Komt er dan ook nog een koudefront over Europa heen, dan hebben we in maart een tekort aan gas.
De EU is daarom naarstig op zoek naar andere leveranciers, mocht de situatie met Rusland inderdaad escaleren. Zo heeft de president van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, afgelopen weken de banden aangehaald met diverse gasleveranciers. Denk bijvoorbeeld aan grote gasexporteurs als Qatar en Azerbeidzjan, maar ook aan Afrikaanse landen met gasreserves, zoals Nigeria, Mozambique en Senegal.
Is vloeibaar gas de oplossing?
Het is echter de vraag of deze strategie zal werken. Op korte termijn kunnen deze landen namelijk ook niet voorzien in de Europese energiebehoefte. Door de hoge gasprijs hebben zij hun productie al maximaal verhoogd. Zo heeft Noorwegen al aangegeven dat ze niet meer gas kan leveren. Ook zit de wereldwijde transportcapaciteit van vloeibaar aardgas al bijna aan haar maximum, zo blijkt uit cijfers van het Internationaal Energieagentschap (IEA).
Wil Europa meer vloeibaar aardgas importeren, dan moet ze op de wereldmarkt concurreren met afnemers in Azië. En die hebben vaak langlopende contracten met producenten van vloeibaar aardgas. Europese landen zullen de hoofdprijs moeten betalen om daar tussen te komen. En zelfs dan is het nog maar de vraag of gas-exporterende landen hun lange termijn relatie met de Aziatische markt op het spel willen zetten om tijdelijk energie aan Europa te leveren.
En zelfs al zouden Europese landen voldoende vloeibaar gas kunnen inkopen, dan is er nog een obstakel te overbruggen. Namelijk de infrastructuur van het Europese gasnetwerk, dat volledig is afgestemd op levering van hoogcalorisch gas uit Rusland. Een uitgebreid en fijnmazig netwerk van pijpleidingen brengt dit gas tot ver in West-Europa. Overstappen naar andere leveranciers betekent dat het gas op andere plaatsen Europa binnenkomt. Er zou dan meer vloeibaar gas binnenkomen via Spanje en Portugal. De huidige infrastructuur van pijpleidingen is er niet op ingericht om vanuit dat punt gas naar de rest van Europa te verspreiden.
Hoe staat Nederland ervoor?
De Nederlandse economie is zeer afhankelijk van aardgas, omdat we van oudsher konden vertrouwen op onze eigen gasproductie in Groningen. Tot in de jaren negentig kwam bijna al ons gas uit eigen bodem, maar de laatste jaren heeft de regering onder maatschappelijk druk de gaskraan versneld dichtgedraaid. Daardoor komt minder dan een kwart van ons gas momenteel uit Groningen. In plaats daarvan zijn we meer gas gaan importeren uit andere landen, zoals onderstaande grafiek laat zien. We halen voornamelijk gas uit Rusland en Noorwegen. Ook komen er de laatste jaren steeds meer schepen met vloeibaar aardgas binnen.
Nederland importeert steeds meer gas (Bron: CBS)
Als de gasprijs verder stijgt en er zelfs tekorten dreigen, dan is de kans groot dat de Nederlandse regering zal besluiten de gaskraan in Groningen verder open te draaien. Dat is namelijk de goedkoopste en snelste oplossing, ook al is dat zeer ongewenst voor de Groningers die last hebben van de aardbevingen. Met de huidige gasprijs van €2,10 per kubieke meter blijft er voldoende geld over om de schade te compenseren. Ook kan de regering een noodplan in werking stellen, door bepaalde industrieën tijdelijk stil te leggen en het elektriciteitsverbruik te verlagen.
In Nederland wordt het meeste energie verbruikt door de industrie (42%), gevolgd door transport (15%), huishoudens (13%) en de energiesector (12%). Dat betekent dat vooral de industrie als grootverbruiker de gevolgen van een hoge gasprijs zal gaan merken. De kans dat huishoudens in de kou komen te staan is zeer klein, omdat dit maar een klein gedeelte is van het totale energieverbruik. Mocht er een tekort aan gas ontstaan, dan zal als eerste de industrie opgeroepen worden om minder te verbruiken.
Energieverbruik in Nederland per sector (Bron: CBS)
Europa heeft Russisch gas nodig
Een alternatief dat Russisch gas volledig kan vervangen is er dus niet. In het beste geval is het extreem duur, in het slechtste geval is het zelfs helemaal niet mogelijk. Zeker niet op korte termijn. Dat verklaart ook waarom Europese landen verdeeld en terughoudend zijn ten aanzien van sancties tegen Rusland. De hoge gasprijs jaagt de inflatie aan en zorgt nu al voor een torenhoge energierekening. Als Europa dan ook nog de confrontatie met Rusland opzoekt zullen deze problemen alleen maar groter worden.
Wil Europa op korte termijn minder afhankelijk worden van Russisch gas, dan moet ze een groot aantal onpopulaire maatregelen nemen. Zo kunnen Europese landen hun gasverbruik verminderen door meer stroom op te wekken met andere fossiele brandstoffen als steenkool en olie. Daarnaast kunnen ze kerncentrales langer open te laten en meer gas uit eigen bronnen - zoals Groningen - te halen. Daarmee worden alle energiemaatregelen van de afgelopen jaren weer teruggedraaid.
Europa kan met haar eigen gasreserves en alternatieve leveranciers een winter overbruggen, maar een structurele oplossing voor Russisch gas is er momenteel niet. En als dat al mogelijk is, dan zullen consumenten en bedrijven daar een zeer hoge prijs voor betalen. Europese regeringsleiders moeten hun hand niet overspelen. De Russen weten dat we bluffen met een slechte hand.
Dit artikel verscheen eerder in De Andere Krant
