Minder douchen, minder wasjes drogen en minder vaak de airco aan. Maar ook vaker thuiswerken en meer betalen voor onze boodschappen. Dat is wat ons te wachten staat als Rusland de gaskraan verder dicht draait. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) moet Europa haar gasverbruik namelijk met dertig procent verlagen om de komende winter door te komen. Verschillende landen hebben al noodplannen uit de kast getrokken om het energieverbruik te verminderen. Zelfs rantsoenering van energie is niet uitgesloten, met alle gevolgen van dien voor de economie. Wat kunnen we verwachten?
Vorige week activeerde Duitsland de tweede fase van haar noodgasplan. De regering roept op minder energie te gebruiken, zodat er meer ruimte is om de gasvoorraden aan te vullen. Andere Europese landen hebben vergelijkbare maatregelen genomen, bijvoorbeeld door meer energie op te wekken met steenkool en kernenergie. Ook zetten landen in op energiebesparing. Zo besloot de Italiaanse regering dat airconditioning in overheidsgebouwen deze zomer niet lager mag worden ingesteld dan 25 graden, terwijl de Deense regering haar bevolking heeft opgeroepen korter te douchen en de wasdroger minder te gebruiken. Duitsers kregen het advies om de vriezer vaker te ontdooien, een waterbesparende douchekop te gebruiken en over te schakelen op zuinige ledverlichting.
Het is de vraag of dat genoeg is, want veel Europese landen zijn niet voorbereid op een scenario waarin Rusland de gaskraan helemaal dichtdraait. Zelfs met alle bezuinigingsmaatregelen kunnen de gasreserves volgens het Internationaal Energieagentschap dit jaar niet verder aangevuld worden dan 90%. Verlaagt Rusland de gaslevering aan Europese landen nog verder, dan blijven de gasvoorraden volgens berekeningen van het IEA steken op minder dan 75%. En dat betekent niet alleen significant hogere gasprijzen, maar ook een reële kans op een tekort aan aardgas in de komende winter. Zeker bij een strenge winter.
Energiecrisis
Verschillende Europese energiebedrijven zijn reeds afgesloten van het Russische gas, omdat ze niet in roebels willen of mogen betalen. Het Duitse energiebedrijf Uniper kreeg in de tweede helft van juni nog maar 40% van het contractueel afgesproken volume van Rusland, waardoor ze elders gas moest inkopen. En daarvoor betaalde ze aanzienlijk meer dan via het langlopende contract met Gazprom. Door deze financiële strop heeft het energiebedrijf nu noodsteun aangevraagd bij de Duitse overheid. Ook Italië en Oostenrijk, landen die eveneens zeer afhankelijk zijn van Russisch gas, kregen minder gas geleverd dan contractueel was vastgelegd. Ook in die landen zullen energiebedrijven die gas leveren waarschijnlijk staatssteun nodig hebben om overeind te blijven.
De Europese energiemarkt wordt zwaar op de proef gesteld, want na het onderhoud aan de Turkstream in juni staat er voor deze maand onderhoud aan de Nord Stream op de planning. Deze pijpleiding door de Oostzee is van essentieel belang voor de levering van Russisch gas aan Duitsland. Maar ook voor de doorvoer van gas naar andere Europese landen, zoals Nederland. Robert Habeck, de Duitse minister van Economische Zaken, is er niet zeker van of Gazprom de levering van gas daarna zal hervatten. Hij waarschuwde voor een mogelijke 'ineenstorting van de energiemarkt' en maakte de vergelijking met de val van Lehman Brothers, dat een grote financiële crisis inluidde.
Gasvoorraden worden weer gevuld, maar onzekerheid over levering blijft (Bron: Berthub)
Wat betekent dit voor de economie?
Overheden roepen burgers en bedrijven nu op zuinig om te gaan met energie, maar dat gebeurt al door de hoge energieprijzen. De prijs van aardgas steeg de afgelopen twaalf maanden van €22 naar €140 per MW, terwijl de prijs van een ton steenkool in een jaar tijd van €80 naar €360 gestegen is. Het logische gevolg daarvan is dat ook stroom flink duurder is geworden. Betaalde men in Duitsland de afgelopen tien jaar gemiddeld ongeveer €50 per MWh, inmiddels gaat de prijs richting de €300 per MWh.
Prijs van elektriciteit daalde, maar schiet nu weer fors omhoog (Bron: CME Group)
Door deze extreem hoge energieprijzen is het voor sommige sectoren al niet meer rendabel om te produceren. Denk aan glasfabrieken, hoogovens, chemiebedrijven, producenten van kunstmest en autofabrikanten, maar ook aan landbouw en visserij. Als deze sectoren hun prijzen niet voldoende kunnen verhogen wordt het minder rendabel om te produceren. Bovendien verslechtert iedere prijsverhoging de concurrentiepositie ten opzichte van bedrijven elders in de wereld. Aanhoudend hoge energieprijzen kunnen dus tot gevolg hebben dat industrieën in Europa de deuren sluiten. Of dat ze zich elders gaan vestigen, met alle gevolgen van dien voor de werkgelegenheid.
Het gevolg daarvan zal zijn dat ook de productie van bepaalde goederen zal afnemen en dat prijzen zullen stijgen. Als kassen leeg blijven en er onvoldoende kunstmest is, dan gaan we dat ook terugzien in de vorm van hogere voedselprijzen en minder gevulde schappen in de supermarkt. Een Amerikaanse producent van kunstmest, CF Industries Holdings, heeft al besloten een productielocatie in het Verenigd Koninkrijk stil te leggen. Door de hoge energieprijzen is het niet meer rendabel om te produceren. Slovalco, een aluminiumproducent in Slowakije, overweegt om dezelfde reden haar deuren te sluiten.
Hoe nu verder?
De energiecrisis begon met de Russische invasie in Oekraïne, maar escaleerde door Westerse sancties. Deze economische oorlogsvoering wordt uitgevochten over de rug van burgers en bedrijven, met alle gevolgen van dien. Het CPB becijferde dat 1,2 miljoen Nederlandse huishoudens in de financiële problemen komen als energieprijzen zo hoog blijven. Ook bedrijven gaan de gevolgen merken als meer consumenten de hand op de knip houden. Zo waarschuwde kledingwinkel Zalando onlangs al voor een lagere winst als gevolg van verslechterde economische omstandigheden.
Tijdens de coronacrisis konden overheden nog goedkoop lenen om de economische klap van lockdowns voor bedrijven en huishoudens te verzachten. Maar ook dat is lastig, nu de rentes zo hard zijn opgelopen en de ECB haar opkoopprogramma heeft afgebouwd. Vooral Zuid-Europese landen hebben daardoor weinig ruimte om geld uit te delen en het begrotingstekort op te laten lopen. Doen ze dat wel, dan zullen de rentes nog verder stijgen. Met een nieuwe eurocrisis en een recessie tot gevolg. Europa heeft zichzelf dus in een zeer kwetsbare positie gemanoeuvreerd.
Bekijk ook mijn interview met Ab Gietelink over de sanctieoorlog en de gevolgen voor Europa.
https://www.youtube.com/watch?v=ZSCIV83NC0A
