Europa dreigt door haar sanctiebeleid tegen Rusland in een recessie te belanden. Energie en brandstoffen zullen duurder en mogelijk zelf schaars worden, met alle gevolgen van dien voor consumenten en bedrijven. Verschillende Europese landen houden al rekening met een tekort aan gas en met een langdurig hoge inflatie. Hoe heeft het zover kunnen komen? En wat staat Europa nog te wachten?
Vorig jaar leek er nog geen vuiltje aan de lucht. Aandelenkoersen stegen tot recordhoogte, huizenprijzen stegen en er was volop werkgelegenheid. De economie kwam weer op gang na de coronacrisis en groeide in hoog tempo. Alleen de oplopende inflatie was misschien reden tot zorg. De Russische inval in Oekraïne op 24 februari heeft echter alles op zijn kop gezet. De VS en Europa bevroren de tegoeden van de Russische centrale bank, waarna president Vladimir Poetin zijn eis op tafel legde om Russisch gas voortaan alleen nog maar in roebels af te rekenen. Ook liet het Kremlin woensdag doorschemeren dat ze mogelijk ook roebels zal vragen voor andere grondstoffen. Poetin waarschuwde Westerse landen voor de onvoorziene consequenties van het blokkeren van tegoeden:
"Het illegaal bevriezen van een deel van de valutareserves van de Russische centrale bank markeert het einde van de betrouwbaarheid van de zogenaamde 'eersteklas beleggingen'. In feite komen de VS en de EU hun verplichtingen aan Rusland niet na. Iedereen weet nu dat financiële reserves simpelweg gestolen kunnen worden. En veel landen zullen in de nabije toekomst - daar ben ik vrij zeker van - hun papieren en digitale bezittingen om te zetten naar tastbare bezittingen zoals grondstoffen, land, voedsel en goud."
Rusland kaatst de bal terug
Poetin heeft Europa schaak gezet door uitsluitend roebels te vragen voor gas. Europese landen spreken van een contractbreuk, maar dat geldt natuurlijk ook voor het bevriezen van de valutareserves van Rusland. Europese landen willen niet dat Poetin zijn zin krijgt, maar tegelijkertijd hebben ze ook niet veel keuze. "De ministers van de G7 landen zijn het er allemaal over eens dat dit duidelijk een geval van eenzijdige contractbreuk is. Betaling vragen in roebels is niet acceptabel en we zullen bedrijven die hiermee te maken krijgen oproepen om hier niet mee in te stemmen", aldus de Duitse minister van Economische Zaken Robert Habeck. "Poetin staat met zijn rug tegen de muur als hij een dergelijke eis stelt", zo voegde de minister eraan toe.
Maar zo fel als de Duitse regering zich opstelt tegenover Rusland, zo nederig is de boodschap aan haar eigen bevolking. Woensdagochtend activeerde Habeck namelijk de eerste waarschuwingsfase van het Duitse noodplan voor een dreigend tekort aan aardgas. Duitsland vreest dat de levering van gas zal stoppen als ze geen gehoor geeft aan de Russische eis om in roebels te betalen. Daarom roept de Duitse regering haar bevolking nu op zuiniger om te gaan met energie. Mocht dat niet toereikend zijn, dan zullen bepaalde industrieën afgesloten worden van gas, met alle economische gevolgen van dien.
Ook Nederland neemt maatregelen tegen een dreigende gascrisis. De regering zal deze week een campagne starten om consumenten en bedrijven aan te sporen minder gas te gebruiken. Zo moeten we rekening houden met een aantal maatregelen. Denk aan het lager zetten van de verwarming, korter en minder vaak douchen en een lagere temperatuur instellen op de CV ketel. Ook kan de Nederlandse regering een oproep doen om minder stroom te verbruiken, omdat bijna 60% van alle elektriciteit in ons land wordt opgewekt met gas.
'Vertrouwen in euro en dollar verdampt'
Het Kremlin heeft in reactie op alle commotie besloten Europa toch meer tijd te geven om over te schakelen op roebels. Maar van uitstel komt geen afstel, zo verzekerde de voorzitter van de Russische Doema, Vyacheslav Volodin: "Europese landen hebben alle mogelijkheden in de markt om in roebels te betalen. Ze moeten stoppen met het zoeken naar excuses om niet in roebels te betalen." Hij voegde eraan toe dat Rusland op termijn meer goederen in roebels wil afrekenen: "Het is voor ons gunstig om de lijst van exportproducten in roebels uit te breiden met kunstmest, graan, olieproducten, steenkool, metalen en hout."
De voormalig president van Rusland, Dmitry Medvedev, oordeelt nog feller over het Westerse sanctiebeleid. "De wereld begint wakker te worden en ziet dat het vertrouwen in de reservevaluta als sneeuw voor de zon verdampt. Afstand nemen van de dollar en de euro als de belangrijkste reservevaluta is niet langer meer een fantasie. Krankzinnige politici in het Westen hebben het geld van hun belastingbetalers op het altaar gezet van een onbekende overwinning in Oekraïne. Het tijdperk van regionale munten komt eraan."
Het is een duidelijke waarschuwing aan Europa. Europese landen benadrukken graag hoe eensgezind ze zijn, maar als Rusland voet bij stuk houdt en alleen roebels accepteert voor gas en andere grondstoffen zal die eensgezindheid snel uit elkaar vallen. Zo heeft het Vaticaan bij de Russische centrale bank al €10 miljoen omgewisseld voor roebels. Meer Europese landen zouden dit voorbeeld kunnen volgen. Bovendien hanteren Aziatische landen een meer pragmatische koers ten aanzien van Rusland. Landen als India, China, Indonesië en Pakistan willen nog steeds olie en gas uit Rusland importeren en zijn wel bereid in andere valuta te betalen.
Tekort aan gas?
Europa is voor veertig procent van haar gasconsumptie afhankelijk van import uit Rusland. Dat kunnen we niet van het ene op het andere moment ergens anders vandaan halen. Daarvoor is het aanbod in de rest van de wereld ontoereikend. Bovendien zijn er niet genoeg schepen en terminals voor vloeibaar gas om het tekort te overbruggen. Europese gasvoorraden zijn dankzij een zachte winter nog voor 26% gevuld, maar dat is niet genoeg als de levering uit Rusland volledig stopt. Bovendien moeten we onze gasvoorraden dit jaar opnieuw aanvullen, willen we volgende winter niet alsnog in de problemen komen. Ook daarvoor zijn we primair aangewezen op levering van Gazprom.
Europa denkt Rusland nog steeds de les te kunnen lezen, maar als de levering van Russisch gas stopt zitten we binnen de kortste keren in de kou en zullen de prijzen van alle producten waar gas voor nodig is stijgen. Dit zal de Duitse economie verlammen, omdat hun industrie erg afhankelijk is van goedkope energie uit Rusland. Prijsstijgingen zullen het directe gevolg zijn, en daarmee een merkbaar verlies van welvaart. Het is een ongemakkelijke waarheid voor de Westerse wereld, dat de afgelopen decennia zelf de spelregels bepaalde. Nu laat Rusland zien dat sancties niet zonder gevolgen kunnen blijven. En daarvoor betalen wij de rekening.
Dit artikel verscheen ook in De Andere Krant van 2 april 2022
