Mario Draghi heeft deze week zijn belofte waargemaakt. Voor zijn vertrek als president van de centrale bank kondigde hij nog even een nieuw stimuleringsprogramma en een renteverlaging aan. De centrale bank zal met ingang van november voor €20 miljard per maand aan obligaties opkopen, zonder een einddatum op te geven. Ook worden de voorwaarden voor nieuwe liquiditeitssteun voor banken versoepeld. Daardoor kunnen banken goedkoper en voor een langere termijn geld lenen van de centrale bank.
Het nieuwe pakket van monetaire stimuleringsmaatregelen werd niet door iedereen positief ontvangen. De topman van Deutsche Bank waarschuwde vorige week al dat negatieve rente het financiële systeem op termijn zal ruïneren. Ook de Zwitserse associatie van banken bekritiseert het beleid van negatieve rente en waarschuwde deze week voor 'enorme structurele schade' aan de economie. Hun klacht was weliswaar gericht tegen de Zwitserse centrale bank, maar is net zo goed van toepassing op het monetaire beleid van de ECB.
In Nederland werd namens de Tweede Kamer een brief gestuurd naar de Europese Centrale Bank, waarin politici hun beklag deden over de desastreuze effecten van negatieve rente op de rendementen van pensioenfondsen. In Duitsland werd onlangs een voorstel ingediend om negatieve rente op spaargeld te verbieden, om zo de spaarder te beschermen. Dat voorstel werd door de Bundesbank uiteindelijk afgewezen.
Alsof dat nog niet genoeg is distantieerden verschillende centraal bankiers zich vrijdag van het besluit van de ECB. Klaas Knot van de Nederlandsche Bank noemde het nieuwe opkoopprogramma 'buitenproportioneel', terwijl zijn Oostenrijkse collega Robert Holzmann sprak van een 'vergissing'.
ECB bestraft spaarders
Als één ding de afgelopen jaren duidelijk is geworden, dan is het wel dat centrale banken de belangen van spaarders structureel ondergeschikt hebben gemaakt aan die van de schuldenaren. Met het verlagen van de rente en het opkopen van staatsobligaties kunnen overheden en grote bedrijven goedkoper geld lenen, terwijl particulieren profiteren van een lagere hypotheekrente. Ondertussen ziet de spaarder zijn koopkracht dalen. Niet alleen omdat de spaarrente daalt, maar ook omdat alles door inflatie steeds duurder wordt.
De spaarder en de belastingbetaler heeft de afgelopen tien jaar de rekening betaald voor de kredietcrisis. We zijn nu zelfs zo ver dat banken overwegen de negatieve rente door te berekenen aan spaarders. Ondertussen blijven onze pensioenfondsen in staatsobligaties beleggen, waarvan het rendement in steeds meer gevallen al negatief is. Die situatie zal in de toekomst waarschijnlijk niet verbeteren, aangezien centrale banken wereldwijd van plan zijn hun monetaire beleid te versoepelen. Met Christine Lagarde als beoogd opvolger zal de situatie er niet veel beter op worden, zoals ik in mijn vorige column al schreef.
Vlucht uit valuta
Een negatieve rente gaat lijnrecht tegen het rechtvaardigheidsgevoel van mensen in. Het is dan ook niet vreemd dat de overgrote meerderheid van de spaarders van plan is geld van de bank te halen bij een negatieve rente. Uit een onderzoek van de consumentenbond onder 7.000 respondenten blijkt dat maar liefst 80% het spaargeld zal verplaatsen als de spaarrente onder nul zakt. Een deel geeft aan het geld dan thuis te bewaren, terwijl anderen het gebruiken om te beleggen of om wat af te lossen op de hypotheek. Er is dus een lage bereidheid bij spaarders om rente te betalen over een positief banksaldo.
De lage rente is natuurlijk niet alleen de schuld van de ECB. De rente daalt ook wanneer spaarders en beleggers onzeker zijn over de toekomst en hun geld in staatsobligaties parkeren. Het is een gevaarlijke situatie, ook omdat we nog nooit eerder zoiets hebben meegemaakt. Er zijn geen studieboeken die ons kunnen vertellen wat we moeten doen bij negatieve rente.
Wel weten we wat er kan gebeuren als centrale banken proberen om ten koste van alles het financiële systeem overeind te houden. Als ze alleen de geldpers tot hun beschikking hebben, dan zullen ze ieder probleem met meer geld proberen te bestrijden. Ze kunnen echter alleen de nominale waarde van het geld garanderen, nooit de koopkracht. Als we iets kunnen leren van de monetaire geschiedenis, dan is het wel dat spaarders nu bijzonder op hun hoede moeten zijn. De plannen van de regering om spaartegoeden minder zwaar te belasten zijn slechts een doekje voor het bloeden...
Deze column verscheen eerder op Goudstandaard
