Sinds het uiteenvallen van het Bretton Woods systeem in 1971 is de afhankelijkheidsrelatie van de wereld ten opzichte van de Amerikaanse dollar alleen maar verder toegenomen. De dollar vervult nog steeds de rol van wereldreservemunt en om die reden zijn de Verenigde Staten eigenlijk verplicht om de wereld van voldoende dollars te voorzien.
Om dat te kunnen doen moeten de Verenigde Staten ieder jaar weer meer goederen importeren dan ze exporteren. Dat verschil wordt in de vorm van dollartegoeden betaald, tegoeden waarmee andere landen weer olie en andere grondstoffen kunnen importen. Die wereldwijde afhankelijkheid van dollars heeft ertoe geleid dat de Verenigde Staten structureel ver boven hun stand kunnen leven.
Structurele handelstekort van de Verenigde Staten
Triffin Dilemma
Het probleem met dit monetaire systeem werd al in de jaren vijftig beschreven door econoom Robert Triffin. Hij was een van de economen die al snel zag dat wanneer je de valuta van één land gebruikt als wereldreservemunt, dat het betreffende land vanaf dat moment de taak op zich moet nemen om de rest van de wereld van deze valuta te voorzien. En dat betekent dat het land met de wereldreservemunt een structureel handelstekort moet hebben.
Dit geldsysteem op basis van de dollar als wereldreservemunt heeft door de jaren heen voor een steeds grotere onbalans gezorgd. Zo is de industriële productie in de VS door de jaren heen voor een groot gedeelte verplaatst naar lagelonenlanden, die op hun beurt grote dollarreserves aanhouden om hun munt goedkoop te houden. Dit wordt ietwat dramatisch - maar inhoudelijk wel sterk - weergegeven in de documentaire 'Death by China', die op YouTube te bekijken is.
Deze vorm van globalisering maakte producten in de Verenigde Staten aanzienlijk goedkoper, maar het betekende ook dat veel goedbetaalde banen in de industrie verloren gingen. Draaide de Amerikaanse economie vlak na de Tweede Wereldoorlog nog voor het grootste gedeelte op productie en investeringen, nu lijkt die economie steeds meer op consumptie en schuld te draaien.
Schulden zijn geen acuut probleem
De Amerikaanse levensstijl gaat gepaard met steeds grotere schulden. De staatsschuld groeit bijna exponentieel en passeerde dit jaar de grens van $20 biljoen. Dat is ongeveer $60.000 voor iedere Amerikaan. Volgens verschillende economen is die enorme staatsschuld een grote bedreiging voor de dollar, zeker als je ook de tientallen biljoenen aan unfunded liabilities meetelt, de toekomstige verplichtingen voor bijvoorbeeld zorg en pensioen waar de regering geen geld voor opzij heeft gezet.
Toch hoeven die schulden geen groot probleem te zijn, om de simpele reden dat de Federal Reserve in het meest extreme geval altijd de overheid te hulp kan schieten. De kans dat de Amerikaanse regering haar schulden niet afbetaald is dus praktisch nul, omdat de schulden genoteerd staan in dollars die de eigen centrale bank onbeperkt kan bijdrukken. En dat is waarschijnlijk ook een van de redenen de reden dat de dollar nog steeds niet gevallen is.
Dollar als financieel wapen
De grootste bedreiging voor dit dollarsysteem is wellicht niet van economische aard (de enorme Amerikaanse staatsschuld), maar eerder van politieke aard. De laatste jaren heeft de Amerikaanse regering (zowel onder president Obama als onder president Trump) steeds vaker haar financiële macht gebruikt (misbruikt?) om landen onder druk te zetten.
De Verenigde Staten proberen door middel van economische en financiële sancties druk uit te oefenen op landen als Iran, Rusland, Venezuela en Noord-Korea. Deze landen werden de laatste jaren afgesloten van het dollarsysteem of kregen te maken met sancties die bepaalde personen en bedrijven afsluiten van het internationale betalingsverkeer.
Met dit soort sancties gebruikt de Amerikaanse regering haar dollar als een soort financieel wapen. Sancties vanwege het kernwapenprogramma in Iran zorgden voor een extreme waardedaling van de Iraanse valuta, terwijl de waarde van de Russische roebel door de sancties hard onderuit ging. En Venezuela, dat al een ernstig tekort aan harde valuta heeft, wordt door nieuwe Amerikaanse sancties nog verder beperkt in haar mogelijkheden om dollars te bemachtigen.
Handel in andere valuta
Het zijn dit soort politieke maatregelen die landen ertoe aanzetten om hun goudreserves uit te breiden of over te stappen naar handel in andere valuta. Sinds het opheffen van de sancties tegen Iran handelt dit land haar olie af in euro's, niet meer in dollars. China en Rusland hebben de laatste jaren veel goud aan hun reserves toegevoegd en gebruiken inmiddels ook hun eigen valuta in bilaterale handelsstromen. Venezuela zoekt niet langer financiële hulp bij de Verenigde Staten of het IMF, maar richt zich tot handelspartners als China en Rusland.
En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te bedenken van landen die hun afhankelijkheid van de dollar willen verkleinen. Niet vanwege het risico dat de VS haar schuld niet meer kan betalen, maar vanwege het toenemende politieke risico dat gepaard gaat met het aanhouden van dollarreserves en andere vormen van kapitaal die gevoelig zijn voor eventuele sancties.
Deze column verscheen eerder bij Goldrepublic
