In januari 2018 berichtte Geotrendlines over een handleiding van de Zweedse overheid, waarin ze de bevolking instrueerde wat te doen bij een mogelijke invasie van een vreemde mogendheid. De brochure ‘If war comes’ lag enkele maanden later bij alle Zweedse huishoudens op de deurmat. In het 20 pagina’s tellende boekje staan lijstjes met voedsel en andere zaken die iedere inwoner moet prepareren bij een aanval, maar ook handleidingen over hoe om te gaan met nepnieuws en wat de te doen bij een terroristische aanslag. De regering in Stockholm bracht de brochure voornamelijk uit vanwege de toenemende dreiging uit Rusland.
De aanslag op de MH17, het enteren van het Greenpeaceschip Arctic Sunrise en vorig jaar nog het uitzetten van vier Russen vanwege (vermoedelijke) spionage, ook Nederland ervaart een toenemende dreiging van Rusland. Toch is de situatie van Zweden anders. Vanwege de grootte en ligging is het land strategisch belangrijker voor Rusland.
Vikingen
De Zweden hebben al eeuwenlang een intensieve, en lang niet altijd vreedzame, band met de Russen. Een bergketen met slechts enkele passen scheidt Zweden van zijn westerbuur Noorwegen. Denemarken snijdt het land af van de Noordzee. Daarom zijn de inwoners al sinds de tijd van de Vikingen op het Oosten gericht, waarbij ze eeuwen geleden Finland, Estland, Letland en delen van Rusland inlijfden.
In de afgelopen twee eeuwen bleef Zweden bij voorkeur neutraal. In beide wereldoorlogen koos de regering in Stockholm geen partij. Het land bouwde een welvarende verzorgingsstaat op en koos ook voor neutraliteit in de Koude Oorlog. Zweden neigt in de afgelopen honderd jaar meer naar het westen, maar werd nooit lid van de NAVO. Aan die heerlijke neutraliteit aan de rand van het Europese continent kwam een einde na de val van het IJzeren Gordijn.
Russische onderzeeër voor de Zweedse kust
Negenentwintig maart 2004 was (achteraf gezien) een keerpunt in de Zweeds-Russische betrekkingen. Die dag werden naast de voormalige Russische bondgenoten Slovenië, Roemenië en Bulgarije, ook de voormalige Sovjetstaten Estland, Letland en Litouwen lid van de NAVO. Eerder hadden Tsjechië, Polen en Hongarije zich al bij de verdragsorganisatie aangesloten. Bovendien werd in mei 2004 een groot deel van de Oost-Europese landen, waaronder de drie Baltische Staten, lid van de Europese Unie.
Rusland was ingesloten door landen die lid waren van de NAVO èn de Europese Unie en leek er steeds meer alleen voor te staan. Het immense land had nog haar exclave Kaliningrad en een klein stukje kust bij Sint-Petersburg en verloor daarmee een groot deel van haar toegang tot de Oostzee. In militair opzicht kon het niet om Zweden heen, dat een groot deel van de Oostzeekust en het strategisch belangrijke eiland Gotland bezit. Vanaf dat moment kon Zweden zijn passieve, neutrale rol niet langer waarborgen.
Overigens stonden op dat moment de verhouden tussen beide landen niet meteen op scherp. Er volgden jaren van aftasten. In Rusland was de toen een paar jaar zittende president Poetin bezig zijn machtsbasis te versterken. Zweden kwam net uit een grote recessie. Pas in 2014 versterkte Stockholm haar banden met de NAVO officieel. Het land kreeg in dat jaar de status van Enhanced Opportunity Partner van de verdragsorganisatie, wat in het kort betekent dat het land nauwe militaire banden met de NAVO onderhoudt zonder er lid van te zijn. Rond die tijd schonden Russische gevechtsvliegtuigen steeds vaker het Zweedse luchtruim. In het najaar van 2014 zou er zelfs een Russische onderzeeër zijn gesignaleerd voor de Zweedse kust.
Voor de regering in Stockholm was de maat vol. Vanaf 2016 zijn er regelmatig NAVO-troepen in Zweden voor oefeningen. Het land is bang voor Rusland en wellicht is dat land net zo bang voor de NAVO en de EU, die zich steeds verder naar het oosten uitbreidden.
Artikel vijf
Haar neutrale positie aan de rand van het continent is het land kwijt. De regering in Stockholm moest na het einde van de Koude Oorlog partij kiezen. Neutraal blijven lijkt door de eeuwen heen moeilijker te zijn geworden. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleven Portugal, Spanje, Zwitserland, Nederland, Denemarken, Zweden, Noorwegen, Roemenië, Albanië en Griekenland neutraal. Dit was een statische, in enkele brandhaarden uitgevochten oorlog. De Tweede Wereldoorlog was met zijn blitzkrieg, Luftwaffe, Royal Airforce en V2-raketten veel mobieler. Toen lukte het alleen Ierland, Zwitserland , Portugal en Zweden om neutraal te blijven (Spanje was officieel neutraal, maar hier kwam in 1939 het door Duitsland gesteunde regime van Franco aan de macht).
In onze tijd met langeafstandsraketten, cyberoorlog en terrorisme is neutraliteit welhaast een illusie. De wereld is vele malen kleiner geworden. Zweden ligt niet meer aan de rand van Europa. Sterker nog: het land behoort tot de meest moderne en welvarende landen en is alleen daarom al een belangrijk aanvalsdoel.
Volgens voormalig president van Georgië Mikheil Saakashvili zal, na zijn land en Oekraïne, het volgende land waarop de Russische beer zijn pijlen richt Finland of Zweden zijn. Het is de vraag of het ooit zover komt. Maar als het aangevallen wordt heeft Zweden geen garantie dat artikel vijf van de NAVO, dat zegt dat een aanval op één lidstaat een aanval op allen is, in werking treedt. Voor de regering in Stockholm was het reden genoeg om de handleiding ‘If war comes’ uit te brengen.
Over de auteur: Ries Jacobs is afgestudeerd in de sociale geografie met een specialisatie in ontwikkelingslanden. Ries is momenteel werkzaam in de financiële sector als kredietbeoordelaar. Wilt u reageren op dit artikel? Plaats een reactie onder het bericht of mail de redactie op [email protected].
Voetnoot: Dit artikel weerspiegelt de visie van de auteur en hoeft daarom niet overeen te komen met de visie van Geotrendlines.
