De sancties tegen Rusland hebben tot op heden nog niet het beoogde resultaat opgeleverd. In de eerste vier maanden van dit jaar registreerde het land een overschot van $95,6 miljard op haar betalingsbalans, drie keer zoveel als een jaar eerder. Dankzij de hoge prijzen van olie, gas en andere grondstoffen steeg het overschot naar het hoogste niveau sinds 1994. Ondanks sancties en de oorlog in Oekraïne blijft de wereld dus Russische grondstoffen kopen. Marktanalisten verwachten dat het overschot op de betalingsbalans van Rusland dit jaar zal stijgen tot $264 miljard, meer dan het dubbele van de $122 miljard in 2021. Waarom treffen de sancties Rusland niet?
Het enorme overschot op de betalingsbalans is natuurlijk vooral het gevolg van de hoge grondstofprijzen. Maar het overschot wordt nog eens versterkt door sancties en boycots, waardoor Rusland veel producten niet meer uit Europa mag importeren. Met andere woorden, de Russen kunnen hun geld niet meer spenderen aan goederen uit Europa. Dit is vooral op korte termijn een probleem, want op lange termijn zullen de sancties ertoe leiden dat Rusland meer van deze goederen zelf gaat ontwikkelen en produceren. Bovendien zal het land meer producten uit andere landen gaan importeren als substituut voor Europese producten.
Rusland ziet overschot op betalingsbalans tot recordhoogte stijgen (Bron: Bloomberg)
Roebel herstelt
Ook de voorspelde crash van de roebel bleef uit. Kort na de Russische invasie in Oekraïne verloor de munt bijna de helft van haar waarde ten opzichte van de Amerikaanse dollar, maar door een combinatie van maatregelen sterkte de munt weer aan. De Russische centrale bank verhoogde de rente naar 20% en stelde kapitaalrestricties in om de roebel te ondersteunen. Daarna eiste de Russische president Vladimir Poetin betaling in roebels voor gas. De roebel is door deze ingrepen en door het uitblijven van de voorspelde klap aan de Russische economie nu zelfs sterker dan voor de oorlog. Het gaf de centrale bank de ruimte om de rente weer te verlagen en kapitaalcontroles te versoepelen.
Russische roebel is nu zelfs sterker dan voor de oorlog (Bron: Tradingview)
Profiteert Rusland?
Het lijkt erop dat de westerse wereld de veerkracht van de Russische economie ernstig heeft onderschat. De oorlog heeft duidelijk gemaakt dat we erg afhankelijk zijn van grondstoffen, die voor een belangrijk deel uit Rusland komen. Zonder grondstoffen daalt onze levensstandaard en zonder olie en gas komt onze economie tot stilstand. Daarom is er nog steeds geen eenheid binnen Europa over een embargo op Russische olie. Ook het afbouwen van Russisch gas zal een project van de lange adem worden. En of een volledige boycot van olie uit Rusland überhaupt mogelijk is, dat valt te betwijfelen.
Dit besef begint nu ook te dagen bij Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie. Uit een recent interview met MSNBC:
"Wat we altijd moeten blijven doen is het vinden van een juiste balans met het niet schaden van onze eigen economie. Neem nou het voorbeeld van Russische olie. We moeten ervoor waken dat als we onmiddellijk zouden stoppen met olie in te voeren, dat Poetin de olie die hij niet verkoopt in de Europese Unie zal verkopen op de wereldmarkt, waardoor de prijzen stijgen en hij het voor meer geld kan verkopen. En dat vult zijn oorlogskas.
We moeten dus heel strategisch zijn in de manier waarop we dit onderwerp benaderen. Daarom is het ook belangrijk dat we de rest van de wereld bijeenroepen, zodat we zijn oorlogskas laten leeglopen. Op termijn willen we volledig onafhankelijk worden van fossiele brandstoffen uit Rusland - alle drie - en er nooit meer naar terugkeren."
https://twitter.com/russian_ma...
Vraag naar olie en gas blijft
Rusland weet dat er voorlopig een grote markt zal blijven bestaan voor olie en gas. Wil de westerse wereld het niet meer kopen, dan zijn er nog genoeg afzetmarkten elders in de wereld. Denk bijvoorbeeld aan China en India, waar het welvaartsniveau steeds verder stijgt en meer mensen zich de luxe van een auto, airconditioning en andere huishoudelijke apparaten kunnen veroorloven. Daardoor zal de vraag naar energie vanuit deze landen de komende jaren sterk toenemen.
Toen Europese landen het voornemen uitspraken om Russische olie te boycotten daalde de prijs van deze olie op de wereldmarkt met ongeveer $30 per vat ten opzichte van Brent olie uit de Noordzee. De sancties leken effectief, totdat India besloot deze olie met korting op te kopen. En dat was geen eenmalige actie, want deze week maakte de Indiase regering bekend dat ze van plan is structureel Russische olie te kopen. Alleen de korting moet nog vastgelegd worden. De centrale bank werkt al aan een alternatief betaalsysteem om directe conversie van roepies naar roebels mogelijk te maken. Mocht dat niet lukken, dan staat de Indiase regering ook open voor alternatieve betaalmethoden.
Prijsverschil tussen Russische olie uit de Oeral en Europese Brent olie (Bron: Neste)
Recordhoeveelheid olie naar China en India
De wereld is al aan het voorsorteren op een mogelijk Europees embargo op Russische olie. Dat kunnen we nu al zien op de internationale scheepvaartroutes. Volgens cijfers van Kpler, een bedrijf dat gespecialiseerd is in data-analyse van de grondstoffenhandel, zijn er momenteel tussen de 74 en 79 miljoen vaten Russische olie op zee. Dat zijn niet alleen olietankers die onderweg zijn naar een bestemming, maar ook tankers die tijdelijk voor anker liggen als drijvende opslaglocatie, ook wel 'floating storage' genoemd. Ter vergelijking, vlak voor de invasie in Oekraïne begon was er voor 27 miljoen vaten aan Russische olie op zee.
Steeds meer Russische olie op zee (Bron: Bloomberg)
Veel van deze olie gaat naar China en India, want de Aziatische afzetmarkt was in april voor het eerst groter dan de Europese afzetmarkt. Kpler verwacht dat deze trend zal doorzetten en dat er in mei nog meer Russische olie richting Aziatische markten zal gaan. China heeft al extra schepen ingezet om Russische olie op te halen in de haven van Kozmino, nabij Vladivostok. In deze haven worden olietankers gevuld met olie uit de 4857 kilometer lange Eastern Siberia Pacific Ocean (ESPO) pijpleiding. Deze pijpleiding, die sinds 2012 volledig operationeel is, kan Rusland makkelijker olie exporteren naar Aziatische markten. Deze route werd tot voor kort vooral gebruikt door landen als Japan en Zuid-Korea, maar de laatste maanden zijn daar ook veel Chinese schepen bij gekomen. Die laden de olie op zee over op grotere VLCC olietankers, die de olie naar Chinese havens brengen.
ESPO pijpleiding (Bron: Thomson Reuters)
Meer schepen nodig
Doordat meer Russische olie nu een andere bestemming zoekt is er meer vraag naar olietankers. Schepen moeten nu langere routes varen om olie vanuit Rusland naar de juiste bestemming te brengen. Schepen die eerst Russische olie naar de Rotterdamse haven brachten moeten nu verder varen via de Middellandse Zee en het Suezkanaal om de olie in India af te leveren. Om deze lange afstanden te overbruggen zijn er dus veel meer schepen nodig. Het voornemen van de Europese Unie om alle olietankers met een Europese eigenaar te verbieden Russische olie te transporteren werd dan ook snel ingetrokken na bezwaren van Griekenland. Ruim een kwart van alle olietankers in de wereld vaart onder Griekse vlag.
Griekse olietankers spelen een belangrijke rol in de wereldwijde oliehandel (Bron: IHS Global Limited)
Conclusie
Ondanks de sancties weet Rusland nog steeds veel inkomsten te genereren uit de export van olie, gas en andere grondstoffen. Sterker nog, door de hoge energieprijzen zijn de inkomsten alleen maar toegenomen. Westerse regeringsleiders dachten dat ze Rusland economisch konden treffen met sancties, maar de realiteit is dat de rest van de wereld een andere koers vaart. Alle grondstoffen die Europa niet wil kopen kan Rusland exporteren naar andere afzetmarkten, zoals India en China. Dat brengt wat logistieke uitdagingen met zich mee, zoals de aanleg van nieuwe pijpleidingen en de noodzaak om meer olie over zee te transporteren. Ook moet Rusland alternatieve leveranciers zoeken voor producten uit Europa of proberen deze producten in eigen land te ontwikkelen.
Het Europese sanctiebeleid laat zien dat er in Europa nog altijd verdeeldheid heerst over hoe ze Rusland moeten tegenhouden. Hongarije wil geen boycot van Russische olie en Griekenland wil olie blijven transporteren. Deze economische belangen verdelen Europa en zorgen ervoor dat vooral de Europese consument de rekening betaalt. Door de sancties moeten we elders duurdere olie en gas inkopen. Dat terwijl Russische olie en gas tegen een lagere prijs naar India en China gaat. De westerse sancties tegen Rusland zijn dus niet effectief en ontkennen de realiteit dat de wereldeconomie vandaag de dag groter is dan alleen de westerse wereld. Europese regeringsleiders hebben hun macht behoorlijk overschat en hun hand overspeeld met sancties. En de bevolking betaalt daarvoor de rekening.
Tip: Wilt u meer achtergrond bij de economische en financiële gevolgen van de oorlog in Oekraine? Bekijk dan ook dit interview van Frank Knopers met Ab Gietelink.
