Bijna een jaar geleden verscheen het boek Van Goud tot Bitcoin! Wat is er sindsdien allemaal gebeurd? In deze reeks blikken de auteurs terug op het afgelopen jaar en reflecteren ze op de inhoud van het boek. In dit deel praat Frank Knopers ons bij over de laatste ontwikkelingen op de markt van goud en cryptomunten, het belang van vermogen buiten het financiële systeem en de toegevoegde waarde van cryptomunten als alternatief betaalmiddel. Is goud dan toch de ultieme veilige haven? En wat kunnen we verwachten van de markt voor cryptomunten, nu de koersen daarvan zo hard gedaald zijn?
1. Is goud nog steeds de veilige haven?
Volgens Bank of America staat een traditionele portefeuille van 60% aandelen en 40% obligaties dit jaar op een verlies van 34,4%, het slechtste resultaat in honderd jaar. Zelfs een meer defensieve beleggingsportefeuille, met een kwart in zowel cash, aandelen, obligaties als grondstoffen, verloor dit jaar 11,9%, het slechtste resultaat sinds 2008. In dat perspectief gezien deed goud het niet slecht, want het edelmetaal verloor in dollars gemeten 8,4% van haar waarde. In bijna alle andere valuta behaalde het edelmetaal zelfs een positief resultaat, terwijl de waarderingen van andere beleggingen als aandelen, obligaties en vastgoed wereldwijd daalden. Goud presteerde relatief gezien beter dan andere beleggingen en was in die zin dus een veilige haven.
Het edelmetaal is niet alleen een vluchthaven vanwege de torenhoge inflatie, maar ook van alle geopolitieke onzekerheid in de wereld. In het derde kwartaal kochten centrale banken een recordhoeveelheid goud, terwijl ook steeds meer spaarders en beleggers goud kopen om zich te beschermen tegen de torenhoge inflatie. Uit de markt vangen we signalen op dat het de laatste maanden ongekend druk is in de goudhandel. Zelfs aan het begin van de coronapandemie waren er niet zoveel mensen die goud wilden kopen. Veel mensen zien goud nog steeds als veilige haven.
2. Welke rol zie je voor goud?
Door de geschiedenis heen is de rol van goud geëvolueerd. Vandaag de dag wordt het edelmetaal eigenlijk nergens meer gebruikt als betaalmiddel, maar dient het vooral als instrument om vermogen in aan te houden. Indiërs en Chinezen kopen vaak gouden sieraden, terwijl men in Westerse landen de voorkeur geeft aan beleggingsgoud in de vorm van munten en baren. Ook centrale banken houden nog steeds omvangrijke goudvoorraden aan als appeltje voor de dorst en als solide fundament onder het geld dat ze in omloop brengen. De ECB zet goud zelfs helemaal bovenaan op haar balans en waardeert het ieder kwartaal opnieuw naar de actuele marktwaarde.
Goud vervult vandaag de dag geen actieve rol in het betalingsverkeer, maar is op de achtergrond altijd aanwezig als vertrouwensanker om op terug te vallen. Daar zijn de meeste centrale banken heel open over. Zo lang het op krediet gebaseerde geldsysteem nog goed functioneert zullen centrale banken dat goud gewoon laten liggen, maar mocht zich een situatie voordoen waarin mensen het vertrouwen in banken, centrale banken en fiatgeld verliezen, dan kunnen centrale banken hun goudvoorraden mobiliseren.
Niet door goud te verkopen, maar juist door het te kopen en de goudprijs op te drijven. De waarde van de goudvoorraad neemt dan toe, waarmee de balans van de centrale bank juist sterker wordt. Significant zijn de uitspraken van centraal bankier Klaas Knot van De Nederlandsche Bank in een uitzending van Buitenhof. Toen hem werd gevraagd wat de centrale bank kan doen bij een negatief eigen vermogen (wat nu is gebeurd door de stijgende rente) verwees hij expliciet naar de herwaarderingsreserve op het goud.
Dit laat zien dat de rol van goud nog steeds niet is uitgespeeld. Sterker nog, de combinatie van torenhoge schulden en het wegvallen van verdiencapaciteit door de energiecrisis kan wel eens dramatische gevolgen hebben voor de waarde van de euro. Iedere oplettende belegger en spaarder doet er dus nog steeds goed aan een deel van zijn of haar vermogen in fysiek goud aan te houden. Als verzekering tegen het falende beleid van overheden en centrale banken.
3. En hoe staat het met cryptomunten?
Met de ondertitel van ons boek 'Waarom Bitcoin blijft bestaan, maar goud niet zal vervangen' hebben we geprobeerd enige nuancering te plaatsen bij het euforische sentiment rondom cryptomunten. We zagen Bitcoin en de onderliggende technologie van de blockchain als een interessante nieuwe ontwikkeling, maar gingen niet mee in het idee dat cryptomunten de rol van goud zouden overnemen. De snelle waardestijging van Bitcoin maakt het namelijk nog geen stabiel anker voor het monetaire systeem.
Sinds de lancering van ons boek in november vorig jaar is de marktwaarde van cryptomunten van $2,9 biljoen naar minder dan $1 biljoen gedaald. Bijna twee derde van de waarde is in een jaar tijd verdampt, dus van een goede store of value kunnen we niet spreken. Er zat ontzettend veel speculatie in de cryptomarkt en dat zien we terug in de koersen. Mensen die instapten in de hoop er snel rijk mee te worden kwamen van een koude kermis thuis. Toch denken we dat Bitcoin zal blijven bestaan als alternatieve vorm van geld, zeker in combinatie met technieken zoals het 'Lightning' netwerk. Met deze infrastructuur die op de blockchain van Bitcoin wordt gezet, wordt de schaalbaarheid en dus bruikbaarheid van Bitcoin fors vergroot.
Noemenswaardig is de recente transitie van Ethereum van het proof of work naar het proof of stake mechanisme, de zogeheten merge. Daardoor is het sinds kort niet meer mogelijk om deze cryptomunt zelf te minen, waardoor het verdienmodel achter het minen van deze cryptomunt is verdwenen. Dit heeft niet alleen gevolgen voor miners, maar ook voor de cryptomunt zelf. De validatie vindt nu niet meer volledig decentraal plaats, maar uitsluitend door partijen die tenminste 32 Ethereum bezitten. Het valideren van transacties is daarmee sterk gecentraliseerd, want weinig mensen hebben 32 Ethereum of meer in hun wallet.
Deze centralisatieslag verdeelt de cryptowereld, omdat het netwerk daardoor volgens critici kwetsbaarder wordt voor inmenging van overheden. Veel cryptomunten staan bovendien geparkeerd op exchanges, wat betekent dat deze een belangrijke rol spelen in het valideren van Ethereum transacties. Het risico bestaat dat overheden zich daarmee gaan bemoeien, door op grote schaal informatie over gebruikers te verzamelen en mogelijk het validatieproces te verstoren. Via regulering kunnen ze stakeholders bovendien opleggen om bepaalde deelnemers in de markt uit te sluiten. Daarmee draaien ze het hele concept van Decentralized Finance (DeFi) de nek om. In ons boek Van Goud tot Bitcoin! beschrijven we de basics van cryptomunten en leggen we al deze ingewikkelde, maar fundamentele terminologie van de cryptomarkt uit.
4. Hoe kijk je naar het schandaal met FTX?
Onlangs ging de cryptobeurs FTX failliet, omdat oprichter Sam Bankman-Fried zijn eigen cryptomunt FTT had gebruikt om geld van klanten door te sluizen naar zijn beleggingsfonds Alameda Research. De cryptobeurs creëerde haar eigen cryptomunten uit het niets en verstrekte deze vervolgens aan het beleggingsfonds, zodat het fonds dat als onderpand kon gebruiken voor een geldlening van FTX. Toen de markt in de gaten kreeg dat er was gesjoemeld met het geld van klanten haalden veel mensen hun cryptomunten weg bij de exchange FTX. Tegelijkertijd dumpten grote partijen hun posities in de cryptomunt FTT, waardoor het beleggingsfonds van Bankman-Fried de lening niet meer kon terugbetalen. Er kwam een run op de tegoeden van FTX, maar het geld bleek er niet meer te zijn. In die zin was de val van FTX een soort bankrun, maar dan in de wereld van cryptomunten.
Uit dit schandaal kunnen we een aantal lessen trekken. Ten eerste dat crypto-exchanges net als banken kunnen omvallen, als blijkt dat ze hun zaken niet op orde hebben of teveel risico hebben genomen. Oplichting en fraude is van alle tijden en gebeurt ook bij banken en beleggingsfondsen. Denk aan Enron, World Online, Madoff, voorbeelden genoeg. Een belangrijk verschil tussen cryptobeurzen en de wereld van banken is dat laatstgenoemde meer regulering kent en dat je als spaarder bij een bank nog enige bescherming geniet dankzij het depositogarantiestelsel. Die zekerheid heb je niet bij een exchange, waar mensen hun cryptomunten aanhouden en door een ander laten beheren. Dat is weliswaar gemakkelijk, maar ook minder veilig dan het zelf aanhouden van cryptomunten. Je voegt namelijk extra tegenpartij risico toe door cryptomunten niet in een eigen wallet te bewaren, maar in beheer te geven bij een exchange. "Not you keys, not your coins". Dat hoeft op zich geen probleem te zijn, maar het is wel belangrijk om dat risico in kaart te brengen.
Schandalen zoals de val van FTX zijn natuurlijk bijzonder slecht voor de reputatie van cryptomunten. Grotendeels onterecht, want de technologie van bijvoorbeeld het Bitcoin netwerk staat helemaal los van exchanges die dit soort cryptomunten voor je bewaren. Aan de functionaliteit van Bitcoin en Ethereum is sinds de val van FTX dan ook niets veranderd. De koersen zijn dan wel gedaald, maar dat komt vooral doordat sommige partijen gedwongen posities in deze munten hebben moeten verkopen. Het is dus belangrijk om het risico van een malafide exchanges los te zien van het risico van cryptomunten, net zoals we het risico van een slechte bank die omvalt los zien van het voortbestaan van de euro of de dollar. Cryptomunten blijven op zichzelf een vorm van vermogen buiten het financiële systeem zonder tegenpartij risico, net als goud. Het zijn mensen die zelf risico's toevoegen door hun bezittingen (in dit geval cryptomunten) aan de verkeerde mensen toe te vertrouwen.
5. Zijn cryptomunten wel geschikt als geld?
Zoals we in ons boek al schreven combineert Bitcoin de voordelen van decentraal geld met de schaarste van goud en met het gemak van elektronisch betalen. Voor het eerst in de geschiedenis bestaat er een digitaal instrument dat net als goud relatief schaars is, geen tegenpartij risico kent en zich niets aantrekt van centraal gezag. Ook is Bitcoin net als goud universeel, in de zin dat het geen politieke kleur of nationaliteit kent. Aan deze fundamentele en onderscheidende eigenschappen is het afgelopen jaar niets veranderd.
Het ligt er dus maar net aan hoe men naar Bitcoin kijkt. Als belegging is het zeer risicovol, maar als alternatief betaalmiddel nog steeds erg interessant. Misschien niet in een wereld waarin het banksysteem nog goed functioneert en men gemakkelijk met een bankpas of mobiele telefoon kunt betalen, maar wel in een scenario waarin toegang tot geld niet meer zo vanzelfsprekend is. En dat zal in de toekomst alleen maar relevanter worden, naarmate financiële repressie door overheden toeneemt en personen en bedrijven door banken uitgesloten worden van het betalingsverkeer.
Onlangs waarschuwde De Nederlandsche Bank dat cryptomunten geen geld zijn en dat de twee miljoen Nederlanders die cryptomunten bezitten zich vooral zorgen moeten maken dat ze heel veel geld kunnen verliezen. Een opmerkelijk eenzijdig verhaal, waarin de centrale bank op basis van achterhaalde kennis de tekortkomingen van cryptomunten aanstipt. Waar de centrale bank geen antwoord op heeft is dat steeds meer mensen behoefte hebben aan een alternatief betaalsysteem, zoals we ook uitleggen in het derde deel van ons boek. Met technieken als het Lightning netwerk is het al mogelijk om snel en bijna gratis Bitcoin over te maken. Het is een volledig privaat geldsysteem, zonder tussenkomst van banken of overheden.
Vandaag de dag zijn we gewend geraakt dat de overheid bepaalt wat geld is, maar dat is niet altijd zo geweest. Het fenomeen geld bestaat immers veel langer dan natiestaten en centrale banken. Voordat publiek geld in omloop kwam bestond er al privaat geld, dat door de vrije markt werd gekozen. In de Middeleeuwen schreven handelaren wisselbrieven uit en hadden veel steden hun eigen muntgeld. En onder de goudwisselstandaard konden mensen zelf kiezen of ze de voorkeur gaven aan bankbiljetten of dat ze deze konden inwisselen voor goud.
Natuurlijk hebben ook deze vormen van geld allemaal hun tekortkomingen, dat moeten we zeker niet romantiseren. Maar we denken wel dat de samenleving gebaat is bij meer concurrentie in het geldsysteem, gezien de macht die banken op nationaal niveau ontlenen aan het privilege om geld te creëren en het privilege dat de Verenigde Staten op wereldwijd niveau ontlenen aan het feit dat ze dollars kunnen creëren. Een alternatieve infrastructuur om wereldwijd betalingen te doen, zonder tussenkomst van banken of overheden, is zeer waardevol. Belangrijk is dat mensen zoveel mogelijk vrijheid krijgen om zelf te kiezen. Dat betekent dat we cryptomunten niet moeten verbieden, maar ook dat we het niet aan mensen moeten opdringen zoals in El Salvador is gebeurd.
Bijzonder zorgwekkend is bijvoorbeeld dat de Nederlandse regering alle transacties boven de €100 wil gaan monitoren in een centrale database. Officieel om witwassen en fraude beter op te kunnen sporen, maar in werkelijkheid om meer grip te krijgen op het doen en laten van alle mensen. Mensen maken zich zorgen over het verlies van privacy met digitaal centralebankgeld, maar in feite kunnen banken met dit wetsvoorstel al inzage krijgen in bijna alle betalingen. Met cryptomunten als Bitcoin kunnen mensen aan dit controlemechanisme ontsnappen. Zoals we in het laatste hoofdstuk van ons boek schrijven:
Zowel goud als cryptomunten staan symbool voor economische vrijheid, eigen verantwoordelijkheid en soevereiniteit. Ze zijn vrij van censuur, kennen geen politieke kleur en laten zich niet beperken door landsgrenzen. In tegenstelling tot fiatgeld laten cryptomunten en goud zich niet manipuleren door overheden en centrale banken. Daarom zullen deze financiële instrumenten komende jaren een zeer belangrijke rol gaan spelen.
Van de drie eisen waaraan geld moet voldoen (betaalmiddel, rekeneenheid en waardeopslag) kunnen cryptomunten als Bitcoin alleen de eerste functie momenteel goed vervullen. Snelle, betrouwbare en goedkope betalingen zijn nu al mogelijk, dus in dat opzicht kunnen cryptomunten de rol van fiatgeld overnemen. Het grootste probleem dat brede acceptatie in de weg staat is de grote prijsvolatiliteit, waardoor het niet mogelijk is om prijzen voor langere tijd vast te leggen. Ook maakt de grote volatiliteit het riskant om te lenen in cryptomunten. De koersschommelingen zullen echter kleiner worden naarmate meer mensen het als betaalmiddel gaan gebruiken. Die netwerkeffecten gaan we pas zien op het moment dat ons huidige geldsysteem disfunctioneel wordt en mensen het vertrouwen in het geld verliezen.
6. Voor wie is dit boek interessant?
De titel van ons boek Van Goud tot Bitcoin! suggereert dat het vooral gaat over goud en Bitcoin, maar eigenlijk is het een alomvattend verhaal over de monetaire geschiedenis, het huidige dollarsysteem en de rol van goud en cryptomunten als privaat geld. We beschrijven de evolutie van ons geldsysteem en laten aan de hand van verschillende voorbeelden uit de geschiedenis zien dat goud een uitstekend middel is om vermogen te beschermen tegen het falen van centrale banken en overheden. Dat is van alle tijden. Ook Bitcoin kan een alternatieve vluchthaven zijn, maar zal goud niet vervangen.
In het derde deel van het boek leggen we de basis uit van zowel goud als cryptomunten en geven we de lezer vooral veel praktische informatie over hoe men deze kan kopen en bewaren. Beleggen in cryptomunten kan net als beleggen in goud op verschillende manieren. We leggen de voor- en nadelen van iedere optie uit. Bent u nog niet bekend met goud en cryptomunten, maar wilt u er wel graag meer over weten? Dan is ons boek een goede investering. Bent u financieel adviseur of vermogensbeheerder? Ook dan is dit een interessant boek om meer te weten te komen over geld, goud, geopolitiek en cryptomunten.
Dit artikel verscheen eerder bij Goldrepublic
