De goudprijs is de laatste maanden in alle valuta sterk gestegen, zelfs in de dollar. Een zeer sterk teken. Deze prijsstijging vindt plaats terwijl schulddeflatie op de loer ligt. De opgepompte geldbubbel dreigt leeg te lopen. Dat verklaart volgens ons de stijging van de goudprijs. Toch wordt doorgaans gesteld dat goud juist een verzekering is tegen inflatie. Hoe zit dat nu? Wie heeft er gelijk? En wat kunnen we verder verwachten van goud?
Slechts een zeer klein gedeelte (0,7%) van het totale wereldwijde vermogen is belegd in goud. Het merendeel van het mondiale vermogen is opgeslagen in papieren vermogenstitels, vooral obligaties, op zoek naar rendement. Het zit niet meer in goud, omdat er geen rekenmodel is te construeren waarmee het interessant wordt om goud in een standaard beleggingsportefeuille op te nemen.
Goudbezit genereert geen rendement en moet in prijs stijgen om er aan te verdienen. Dat maakt het ongrijpbaar en daarmee voor sommigen speculatief. Omdat er geen rendement kan worden gemaakt op goud, wordt er doorgaans niet in belegd. Beleggers die wel kiezen voor de zekerheid van goud doen dat echter op papier, omdat er dan geen opslag- en verzekeringskosten hoeven te worden betaald. Hierdoor is goud de afgelopen decennia voor beleggers steeds meer een papieren belegging en speculatieve grondstof geworden.
Goud vertegenwoordigt een marginaal aandeel van alle financiële activa
Goud als dollarderivaat
Centrale banken, commerciële goudbanken en hedgefondsen handelen echter nog volop in het edele metaal. Het wordt vaak gebruikt als onderpand voor leningen of als verzekering tegen volatiliteit. Per jaar wordt er drie keer zoveel goud op papier verhandeld als wat er ooit aan fysiek goud gedolven is.
Handelaren verkiezen goud op papier, omdat het efficiënt is en omdat er door hefboomwerking veel geld kan worden verdiend aan prijsverschillen. Handelaren in de moderne goudmarkt zijn niet op zoek naar fysiek goud, maar naar dollars. De termijncontracten resulteren in 95% van de gevallen niet in fysieke levering van goud, maar in een verrekening in dollars. De papieren goudmarkt is dus eigenlijk een dollarderivaat. Daardoor is de prijsvorming en functie van goud de financiële wereld in getrokken.
Hoewel de rol van goud als monetair metaal in de afgelopen eeuw door overheden en (centrale) bankiers naar de achtergrond is gedreven, is hij niet verdwenen. Een tijd lang konden overheden en centrale banken wegkomen met het arrangement waarin monetair goud werd vervangen door de als risicovrij bestempelde staatslening.
Door deze classificatie kon het schuldpapier worden gebruikt als kapitaal op de bankbalans en als onderpand in het schaduwbank systeem. Dit heeft een geldbubbel van enorme proporties doen ontstaan. De groei van financiële markten zorgde voor een toenemende vraag naar staatsleningen als onderpand. Het leidde tot een trendmatig dalende rente. Het dreigende leeglopen van die bubbel leidt nu ook tot dalende, zelfs negatieve rente op staatsleningen. Dit komt omdat ze in tijden van stress het meest liquide zijn en als 'veilig' worden gezien.
Systeemrisico neemt toe
Er is inmiddels een enorme hoeveelheid kapitaal gestoken in staatsleningen. Het vormt een systeemrisico. Want wat gebeurt er met dit geld als de inflatie gaat stijgen door geld drukkende centrale banken? Die zullen namelijk de opdracht krijgen om in een volgende crisis de geldpers in overdrive te zetten om de economie te stimuleren.
In Hong Kong is de geldpers inmiddels geactiveerd in reactie op de economische effecten van het om zich heen grijpende corona-virus. Stagnatie van de op schulden gebaseerde wereldeconomie is levensgevaarlijk. Schulddeflatie zal zeer schadelijk zijn voor iedereen die er in leeft. Overheden zullen de pijn die dat veroorzaakt te allen tijde willen voorkomen. Hun enige instrument is echter de geldpers.
Er is al verandering op komst. Belangrijke reden is dat het argument dat goud geen rendement oplevert sinds de negatieve rendementen op staatsleningen is weggevallen. We hebben mondiaal te maken met de economische effecten van een minder vitaal financieel systeem en sinds januari het corona-virus.
Er dreigt een negatieve spiraal op te treden van economische stagnatie, een stijgende dollar, problemen met doorrollen van leningen en overheden en centrale banken die uit noodzaak om het systeem te ondersteunen zijn begonnen met het uitdelen van helikoptergeld. Door deze ontwikkelingen begint te dagen dat het bezit van fysiek goud een zeer goede kapitaalverzekering is. Het edelmetaal kent geen tegenpartij risico, want het kan tenslotte niet failliet gaan.
Run op goud?
Omdat goud de afgelopen decennia voornamelijk op papier werd verhandeld heeft het een rol gespeeld die niet representatief is voor de ultieme functie ervan. De prijsvorming van goud was volatiel en op veel momenten tegennatuurlijk. De prijsvorming en allocatie van het goud is namelijk niet zozeer afhankelijk van de natuur, zoals bij ‘gewone’ grondstoffen, maar van menselijk handelen. Politieke besluitvorming en de gezondheid van het financiële systeem hebben meer invloed op de goudmarkt dan op andere grondstoffen. Goud is daarmee bij uitstek een politiek metaal.
Papieren contracten maakten dat er kunstmatig meer goud was dan fysiek. Dat heeft een prijsdrukkende werking, omdat iedereen met een claim denkt uiteindelijk aanspraak kunnen te maken op een klompje fysiek goud. Het gevaar bestaat dat mensen in bepaalde situaties hun papieren claim op goud in willen wisselen voor fysiek goud. Omdat er echter veel meer claims zijn geschreven dan er aan onderliggende metaal aanwezig is, is een run op fysiek goud niet uit te sluiten. Geldt ook voor goud het aloude gezegde ‘beter een vogel in de hand dan tien in de lucht’?
Het is ook mogelijk dat door het wegvallen van vertrouwen in het papieren geld- en kredietsysteem de huidige bezitters van fysiek goud het voor geen prijs meer willen verkopen. Als dat gebeurt komt er geen nieuw fysiek goud meer op de markt en implodeert de markt van papieren goudcontracten. Paradoxaal genoeg zal dan de prijs van ‘papier’ goud zakken, terwijl de waarde van fysiek metaal door het dak gaat. Er hoeven dus niet eens nieuwe kopers op de goudmarkt te verschijnen om de prijs te laten exploderen.
Goud als onderpand nieuw systeem
De ultieme functie van goud is die van waardestandaard. Door de dubbele rol die goud heeft als grondstof en monetair metaal zijn er geen grootschalige industriële toepassingen voor ontstaan. Maar juist omdat het geen praktische toepassingen kent, is het ideaal als waardestandaard. Want bijna al het ooit gedolven goud is nog in een of andere vorm boven de grond aanwezig.
Goud heeft hierdoor een zeer gunstige 'stock to flow' ratio. Dit is de totale hoeveelheid boven de grond aanwezig goud (170.000 ton) gedeeld door de jaarlijkse productie (ongeveer 2.500 ton). De hoeveelheid goud die jaarlijks wordt gedolven heeft dus maar weinig invloed op de prijs van het reeds aanwezige goud. Omdat het edelmetaal niet wordt geconsumeerd is deze ratio het hoogst van alle grondstoffen.
De stock to flow ratio van goud
Zowel centrale banken als marktpartijen zouden een run op goud kunnen starten of kunnen weigeren hun fysieke goud aan te bieden in de markt. Wie als eerste actie onderneemt in het huidige instabiele financiële klimaat is echter niet te zeggen. Het gevolg is in beide gevallen een flink hogere goudprijs. Als die prijs hoog genoeg is, kan het weer een monetaire rol op zich gaan nemen.
Goud is dus niet alleen een kapitaalverzekering, maar ook een nieuw monetair onderpand als dit systeem in elkaar klapt. Opmerkelijk genoeg schreef onze eigen De Nederlandsche Bank (DNB) precies dit in een toelichting op haar website. DNB weet dus ook dat de ultieme functie van goud niet die van speculatieve grondstof of dollarderivaat is, maar van waardestandaard.
