Het IMF waarschuwt dat Westerse sancties tegen Rusland de dominantie van de dollar kunnen ondermijnen. Het kan leiden tot fragmentatie van het internationale monetaire systeem. Dat zei de hoofdeconoom van het IMF, Gina Gopinath, in een interview met de Financial Times. In reactie op de Russische inval in Oekraïne legden Westerse landen zware financiële sancties op, zoals het blokkeren van valutareserves van de Russische centrale bank. Daardoor kan Rusland over meer dan de helft van haar reserves niet meer beschikken. Ze kan nog wel bij haar goudvoorraad en de reserves in yuan.
Dit soort maatregelen kunnen ertoe leiden dat landen wereldwijd vaker in andere valuta gaan handelen. Momenteel zijn de Amerikaanse dollar en de euro het belangrijkste in het internationale handelsverkeer, waarbij de dollar met afstand de grootste reservemunt is. Veel landen houden hun reserves aan in dollars, omdat ze daarmee overal ter wereld grondstoffen zoals olie kunnen importeren. Maar als de toegang tot dollarreserves niet meer gegarandeerd kan worden, dan kunnen landen besluiten over te stappen op andere valuta. Ze hebben dan ook minder dollars nodig, wat de dominantie van de dollar zal ondermijnen. Juist omdat de hele wereld dollars aanhoudt kan de VS goedkoop lenen en schulden maken.
Dollar als wereldreservemunt
"De dollar zal de belangrijkste wereldmunt blijven, zelfs in dat landschap. Maar fragmentatie op een lager niveau is zeker mogelijk", aldus Gopinath. "We zien nu al dat sommige landen opnieuw onderhandelen over de valuta waarin ze betaald willen worden", zo voegde ze eraan toe. Toch blijft ze van mening dat de Amerikaanse dollar de belangrijkste valuta zal blijven voor internationale handel. De afgelopen twintig jaar is het marktaandeel van de dollar in de reserves van centrale banken gedaald van 70% naar 60%. Dat komt niet alleen door de euro, maar ook door de opkomst van bijvoorbeeld de Chinese yuan. Ongeveer een kwart van de daling van het aandeel van de dollar is toe te schrijven aan de opmars van de yuan.
Deze ontwikkelingen hebben ook effect op de samenstelling van valutareserves van centrale banken. "Landen hebben de neiging om reserves aan te houden in de valuta waarmee ze handelen en lenen van de rest van de wereld. We zouden dus een langzame trend kunnen zien waarbij andere valuta een grotere rol gaan spelen", aldus de hoofdeconoom van het IMF. Toch blijft ze van mening dat de dollar de belangrijkste valuta zal blijven, omdat er volgens haar sterke en betrouwbare instituten achter staan en de markt voor dollars zeer groot en liquide is.
Ook de euro had internationale ambities, maar de financiële sancties tegen Rusland hebben het vertrouwen in de munt geen goed gedaan. De euro is recent in waarde gedaald ten opzichte van de dollar. En waar Europese landen eerst nog overwegend met euro's betaalden voor Russisch gas eist Poetin nu roebels. Dat terwijl Rusland tot voor kort nog zeer positief was over het gebruik van de euro als alternatief voor de dollar. Europa zal de internationale ambities van haar gemeenschappelijke munt nu flink naar beneden moeten bijstellen.
'Sancties komen als boemerang terug'
De Russische president Poetin heeft de laatste jaren al vaker gewaarschuwd dat de Verenigde Staten de dollar niet als wapen moeten gebruiken. Eerder werden landen als Venezuela en Iran al afgesloten van het internationale SWIFT betaalsysteem, nu is Rusland aan de beurt. Het bevriezen van valutareserves van de centrale bank is volgens het Kremlin een regelrechte economische oorlogsverklaring. Volgens voormalig president van Rusland, Dmitry Medvedev, zullen deze sancties als een boemerang terugkeren. Het zal de prijzen van brandstof en energie in met name Europa omhoog drijven en het vertrouwen in de dollar en de euro ondermijnen.
"De wereld wordt wakker. Het vertrouwen in reservevaluta smelt als sneeuw voor de zon. Het verlaten van de dollar en de euro als belangrijkste reserve is niet langer meer een fantasie", aldus Medvedev. Hij voegde eraan toe dat het tijdperk van regionale valuta zal aanbreken. Daarmee doelt hij op een wereld waarin landen niet alleen in dollars afrekenen voor grondstoffen, maar ook in euro's, roebels en Chinese yuan. Zo heeft India al een valutaswap met Rusland opgesteld om sancties te ontwijken. Eerder kocht India al 3 miljoen vaten Russische olie tegen flinke korting. Saoedi-Arabië overweegt ondertussen een deel van haar olie-export naar China in yuan af te rekenen.
Deze ontwikkelingen kunnen de positie van de dollar ondermijnen. Tegelijkertijd hebben veel landen en bedrijven wereldwijd nog steeds grote bedragen in dollars geleend. De wereld is in dat perspectief nog steeds in sterke mate 'gedollariseerd'. Dat betekent dat landen de komende jaren nog steeds dollars nodig hebben om aan hun verplichtingen te kunnen voldoen. Daardoor kunnen zij vaak niet van de ene op de andere dag overstappen naar een andere munt. Maar dat de monetaire wereldorde op het punt staat structureel te veranderen, dat is nu wel zeker.
Dit artikel verscheen ook op Goudstandaard
