Door hoge energieprijzen en Europese sancties tegen Rusland dreigen verschillende opkomende economieën in een ernstige energiecrisis te belanden. In grote delen van Azië is een schaarste aan diesel ontstaan. Ook de levering van vloeibaar gas is onzeker geworden. Deze landen trekken aan het kortste eind nu ook kapitaalkrachtige Europese landen wereldwijd vloeibaar gas inkopen. Daardoor ontstaan er energietekorten in landen als Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka en Myanmar. Hoe heeft het zo mis kunnen gaan en wat zijn de gevolgen?
Westerse sancties
Westerse landen hebben de Russische inval in Oekraïne veroordeeld door zware economische sancties op te leggen. Onderdeel van dit sanctiepakket is het streven om minder afhankelijk te worden van energiebronnen uit Rusland. En dat heeft verstrekkende gevolgen, omdat Europa voor de oorlog voor 40% van haar gasimport afhankelijk was van Russisch gas. Gas dat grotendeels via pijpleidingen van Rusland naar Europa stroomde. Toen Poetin begin april aankondigde dat gas in roebels betaald moest worden was dat voor Europese landen een extra reden om op zoek te gaan naar alternatieven.
Europese regeringsleiders zochten hun toevlucht in vloeibaar aardgas, omdat daar een wereldwijde markt voor is. In plaats van via pijpleidingen afhankelijk te blijven van Rusland (de strategie die we de afgelopen decennia hebben gevoerd) kunnen we vloeibaar gas uit alle hoeken van de aarde inkopen. Van de Verenigde Staten tot Qatar en van Australië tot Algerije. Wel een kostbare strategie, want aardgas vloeibaar maken en per schip vervoeren is veel duurder dan gas door een pijpleiding te laten stromen.
Ook betalen Europese landen nu een veel hogere prijs, omdat ze het vloeibare gas tegen de actuele prijs op de spotmarkt moeten inkopen. Die prijzen zijn veel hoger dan de prijzen die we via langlopende contracten betaalden voor Russisch gas. We betalen als rijke Europeanen dus een zeer hoge prijs om minder afhankelijk te worden van Rusland.
Vloeibaar gas
Waar niet iedereen bij stilstaat is dat de gevolgen van deze energiecrisis verder strekken dan alleen Europa. De markt voor vloeibaar aardgas was al krap, maar staat nu extra onder druk door de enorme vraag vanuit Europa. Europese landen willen hun gasvoorraden voor de komende winter aanvullen en bieden daarom veel geld aan landen die het vloeibare gas kunnen leveren. Daardoor is de prijs van vloeibaar aardgas explosief gestegen. Voor sommige energiebedrijven is het daardoor interessant geworden om langlopende contracten met bijvoorbeeld Aziatische landen te verbreken, de boete te betalen en het gas voor een veel hogere prijs te leveren aan Europese klanten.
Zo exporteert de VS nu bijna al haar vloeibare gas naar Europa, terwijl vorig jaar nog de helft naar Aziatische landen ging. Ook andere gasproducenten zoals Qatar, Algerije en Australië verkopen steeds meer gas aan Europese landen, want in een schaarse markt wint de hoogste bieder. Het resultaat van dit beleid is dat Europese landen - bedoeld of onbedoeld - het gas opkopen dat voorheen bestemd was voor landen in Zuid- en Zuidoost Azië. Met schrijnende gevolgen voor het dagelijkse leven van honderden miljoenen Aziaten.
Verenigde Staten exporteren steeds meer vloeibaar gas naar Europa in plaats van Azië (Bron: IEA)
Energiearmoede
Een voorbeeld daarvan is Pakistan, dat de laatste jaren steeds meer vloeibaar aardgas importeerde uit landen als Italië en Qatar. Het land sloot langetermijncontracten om verzekerd te zijn van stabiele levering tegen stabiele prijzen. Helaas bleek dat geen garantie, want twee energiebedrijven stopten eerder dit jaar met de levering van vloeibaar gas. Het contract dat Pakistan had gesloten werd eenzijdig verbroken, omdat de energiebedrijven naar eigen zeggen niet voldoende gas konden inkopen. Tegelijkertijd blijven ze vloeibaar aardgas voor veel meer geld leveren aan andere landen, wat suggereert dat de prijs wel degelijk een rol speelt. Sindsdien betaalt Pakistan de hoofdprijs voor het schaarse aanbod dat ze nog op de spotmarkt kan inkopen. Naar schatting is de importrekening voor gas dit jaar twee keer zo hoog als vorig jaar.
Om gas te besparen wordt de stroom op bepaalde momenten uitgeschakeld, waardoor bijvoorbeeld de airconditioning niet meer optimaal kan functioneren. De productie van kunstmest is op rantsoen gezet, omdat daar veel gas voor nodig is. Daardoor verwachten boeren een lagere opbrengst bij de volgende oogst, waardoor voedselprijzen zullen stijgen. Omdat vitale infrastructuur zoals ziekenhuizen en telecommunicatie door regelmatige stroomuitval vaker op generatoren moeten draaien neemt ook de vraag naar diesel toe. En ook dat wordt steeds duurder en steeds moeilijker om te verkrijgen.
Vloeibaar aardgas is dit jaar fors duurder geworden (Bron: IEEFA)
Brandstoftekorten
In landen als Bangladesh, Sri Lanka, Laos en Myanmar is de situatie niet veel beter. Ook daar worstelt de bevolking met hoge energieprijzen en schaarste. Niet alleen aardgas is duur en schaars geworden, maar ook brandstoffen als benzine en diesel. Deze landen zijn afhankelijk van de import van olie en geraffineerde brandstoffen en moeten deze vaak afrekenen in Amerikaanse dollars. Valutareserves die schaarser zijn geworden door het wegblijven van toeristen tijdens de coronapandemie. Ook de sterke dollar treft deze landen extra hard. De roepie van Sri Lanka zakte dit jaar al 44% in waarde ten opzichte van de dollar, de Pakistaanse roepie 11%. In verschillende landen zijn brandstoffen al op rantsoen, waardoor er lange rijen staan bij de pomp. Afrikaanse landen als Kenia, Senegal en Zuid-Afrika hebben vergelijkbare problemen.
Ook kerosine is een probleem in sommige landen. Door de coronapandemie hebben raffinaderijen de productie van brandstof voor vliegtuigen teruggeschroefd. Nu de luchtvaart weer een grote vlucht neem is het aanbod van kerosine schaars. Europese luchtvaartmaatschappijen hebben met de zomervakantie in het vooruitzicht extra kerosine ingekocht, waardoor de prijs van deze brandstof in korte tijd is verdubbeld. Een land als Sri Lanka kan dat niet en adviseert vliegmaatschappijen om extra kerosine mee te nemen voor de terugreis.
Mike Muller, hoofd van de Aziatische tak van oliehandelaar Vitol in een podcast van Gulf Intelligence, zegt hierover het volgende: "De welvarende wereld gaat op vakantie en zal kerosine verbruiken. Maar de impact zal elders in de wereld meer zichtbaar zijn. De kloof tussen welvarende landen en landen die minder goed in staat zijn grondstoffen te betalen begint nu significant te worden".
Conclusie
Voor Westerse landen betekenen de sancties tegen Rusland verlies van welvaart, maar dat geldt nog meer voor opkomende economieën. Daar besteden mensen namelijk een veel groter deel van hun inkomen aan voedsel en energie. Waar wij in Europa klagen over hoge benzineprijzen is benzine in sommige opkomende landen al op rantsoen. Met alle gevolgen van dien voor bijvoorbeeld de transportsector en de landbouw.
Het besluit van Europese regeringsleiders om Rusland te sanctioneren en over te stappen op andere leveranciers heeft de wereldwijde energiemarkt ernstig ontregeld, met verstrekkende gevolgen. Niet alleen voor Europa, maar ook voor de levensstandaard van vele miljoenen mensen elders in de wereld. Het is dus niet vreemd dat China en India, maar ook tal van andere landen olie en gas uit Rusland blijven importeren.
