Afgelopen week kwamen de landen van de G20 bij elkaar om de wereldwijde energie- en voedselcrisis en de geopolitieke situatie rondom Rusland en Oekraïne te bespreken. Het werd een mislukte top zonder overeenstemming. Dat terwijl er in maart nog grote saamhorigheid was over het veroordelen van de Russische inval.
Inmiddels is er van die saamhorigheid niet veel meer over. De Europese Commissaris voor Buitenlandse Zaken, Josep Borrell, gaf in een officiële verklaring toe dat de eensgezindheid van de westerse G7 inmiddels niet meer wordt gedeeld door de meeste andere landen. De wereld valt uiteen in verschillende machtsblokken.
Zijderoute
Het westen verliest het morele gezag dat ze na het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft opgebouwd. Dat begint te dagen bij de westerse politieke elite. Op de website van de EU constateert Borrell in zijn verklaring ‘G20: Moeilijke tijden voor multilateralisme’:
"De G7 en gelijkgezinde landen zijn eensgezind in het veroordelen en sanctioneren van Rusland en in hun pogingen om het regime ter verantwoording te roepen. Maar andere landen, en we kunnen hier spreken van de meerderheid van het 'Mondiale Zuiden', nemen vaak een ander standpunt in. De mondiale strijd der verhalen is in volle gang en voorlopig zijn we niet aan de winnende hand".
Borrells verbazing over het wegvallen van eensgezindheid komt wat wereldvreemd over. De trend naar meer zelfstandigheid van niet-westerse landen speelt al veel langer.
Zo is China in 2013 al begonnen met het 'Belt and Road' initiatief. Het is een moderne versie van de succesvolle zijderoutes van een aantal eeuwen geleden. China investeert miljarden dollars in infrastructuur in inmiddels 146 landen en in organisaties op de nieuwe handelsroutes. Havens worden gebouwd en wegen, tunnels en spoorlijnen worden aangelegd. Ook investeert China in bestaande infrastructuur, zelfs in Griekenland en Italië.
Het is onderdeel van een diplomatiek offensief om China meer op de internationale kaart te zetten en tegenwicht te bieden tegen de unipolaire wereld gedomineerd door de VS en haar westerse medestanders. Met de nieuwe zijderoute wil China onafhankelijk worden van de handel over de wereldzeeën waar de VS nog altijd de overhand hebben met hun machtige militaire vloot. En daarin wordt ze gesteund door veel landen, ook in Europa.
BRICS+
Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan richtten op 1 januari 2015 de Euraziatische Economische Unie (EEC) op, een economisch samenwerkingsverband geënt op de Europese Economische Gemeenschap. Vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal moet de Unie slagkracht geven en een onafhankelijkheid van de mondiale dollareconomie. De voormalig economisch adviseur van Vladimir Poetin, Sergey Glazyev, is in 2021 toegetreden tot het bestuur van de EEC om ook een monetaire unie te smeden. Na de westerse sancties begin dit jaar is dit project in een versnelling gekomen, met als doel een eigen handelsvaluta te creëren als tegenhanger van de Amerikaanse dollar.
Al eerder, in 2009, werden China en Rusland formeel onderdeel van BRIC. Dit is een groep landen – Brazilië, Rusland, India, China (en later Zuid-Afrika) – die zich bevinden in een vergelijkbare economische ontwikkeling. De BRICS-landen vertegenwoordigen meer dan 3 miljard mensen met een economische omvang van 20% van de wereldeconomie. Geen van deze landen heeft zich negatief uitgelaten over de Russische inval in Oekraïne. Na deze inval zijn ze zelfs in versneld tempo bezig met het opzetten van handelsverbanden in eigen valuta, aaneengesloten betalingssystemen en transportmiddelen.
Steeds meer landen willen zich bij de alliantie van BRICS aansluiten. Recent hebben Iran, Argentinië zich al aangemeld en de verwachting is dat ook Egypte, Saoedi-Arabië en Turkije zich bij deze groep landen zullen aansluiten. En zo ontstaat er een steeds machtiger blok van niet-westerse landen, dat de oude wereldordening van de G20-landen zal bedreigen en vervangen. We zouden het de BRICS+ kunnen noemen.
Lees ook:
- Westerse sancties versterken het Euraziatische handelsblok
- De economische en politieke aftakeling van de Amerikaanse dollar
De-globalisering
Deze initiatieven laten zien dat er politiek gezien al veel langer sprake is van een formering van concurrerende handelsblokken met het westen. Het internationale bedrijfsleven heeft ook al eerder erkend dat de mondiale economische eenheid en samenwerking, zoals we die tot voor kort kenden, op z’n retour is. Na eerst de economische problemen rondom verstoorde aanvoerlijnen als gevolg van de lockdowns ontstonden er nieuwe problemen rondom levering en handel in energie.
Bedrijven die voorheen goedkope arbeid opzochten in opkomende economieën zien daar nu de risico’s van in. Komende jaren zullen bedrijven deze risico's gaan afbouwen, om hun productieketens te beschermen tegen een dreigende fragmentatie. Dat betekent ook dat landen grotere voorraden van kritieke grondstoffen in hun nabijheid willen hebben. Dit in reactie op de inzet van grondstoffen als wapen, zoals nu gebeurt in het conflict rondom Oekraïne. In een de-globaliserende wereld zullen machtsblokken ook minder afhankelijk moeten worden van strategische sectoren, zoals de chipindustrie. Een voorbeeld daarvan is de recent aangenomen Europese chipwet, die de productie en ontwikkeling van chips op Europees grondgebied moet stimuleren.
Er zijn nog twee andere trends die vaart zullen geven aan de-globalisering. De opgelopen geopolitieke spanningen zetten veel landen er toe aan hun militaire slagkracht snel te vergroten. Deze investering in defensieve en offensieve militaire middelen werkt wantrouwen in de hand, terwijl tijdens de hoogtijdagen van globalisering het vertrouwen in elkaars economische afhankelijkheid militaire uitgaven juist deed verminderen.
Verder zet de westerse inzet om de klimaatdoelstellingen van Parijs te willen behalen kwaad bloed bij exporteurs van fossiele energie. De Saoedische kroonprins Mohammed Bin Salman stelde onlangs dat olie en gas alleen maar schaarser en duurder zullen worden als het westen volhardt in haar koers. Saoedi-Arabië zal haar extra capaciteit niet inzetten om dit probleem te verhelpen. Ook de Russische president Vladimir Poetin legde de oorzaak van de Europese energiecrisis bij falend leiderschap in westerse landen. Door alleen nog maar te investeren in alternatieve energiebronnen en geen geld meer te investeren in fossiele brandstoffen dreigen er nu tekorten.
Wereldvreemd
De westerse politieke elite reageert verbaasd op deze trend, die ze zelf heeft aangewakkerd. Zo stelde Borrell in zijn officiële verklaring:
“Wanneer het erom gaat de agressor bij naam te noemen en aan te geven wie verantwoordelijk is voor de gevolgen, zijn velen om verschillende redenen terughoudend. Sommigen zijn meer bezorgd over de gevolgen van de oorlog voor henzelf, dan over wie verantwoordelijk is voor deze moeilijkheden en hoe deze oorlog kan worden beëindigd.”
Het is natuurlijk logisch dat landen zich zorgen maken over de gevolgen van de oorlog – torenhoge inflatie, voedselarmoede en sociale onrust - maar klaarblijkelijk niet voor Borrell en de EU. In hun wereldvreemdheid willen ze zelfs niet zien dat alleen de eigen bevolking in de EU de dupe is van hun niet werkende en schadelijke sancties. Het is dus niet vreemd dat de G20-top is mislukt. Het is de opmaat naar een complete breuk tussen ‘the west and the rest’, met grote nadelige, politieke en financieel-economische gevolgen.
