Voor veel mensen is de techniek en de terminologie rondom blockchain raadselachtig. Wat is blockchain, waarom is de techniek uitgevonden en wat kunnen we ermee? En hoe moeten Bitcoin en andere crypto valuta worden gezien ten opzichte van blockchain? Waarom willen overheden en toezichthouders de blockchaintechnologie omarmen, maar bijvoorbeeld Bitcoin ontmoedigen? Wat is de toekomst van crypto valuta en deze revolutionaire techniek?
In het eerste deel beschreven we de ontstaansgeschiedenis van blockchain. We doken in het tweede deel dieper in de techniek en de mogelijkheden. In dit derde en laatste deel van deze serie speculeren we over de toekomst van blockchain.
In het vorige deel van deze serie beschreven we de opkomst van blockchain, Bitcoin en het ecosysteem dat hier omheen wordt gecreëerd door een nieuwe generatie mensen die hierin economische mogelijkheden ziet. Het is het wilde westen van finance en heeft ook al een naam gekregen: Decentralized Finance (DeFi). Het lijkt heel erg op de groei van het geldwezen in het Europa van 1450 tot 1600. Het was de opkomst van een nieuwe economie gedragen door geldhandel en wisselbrieven. Door de vrijheid en de mogelijkheden die het bood genereerde het voor handelaren en consumenten een enorme opbloei van de economie. Het trok hierdoor steeds meer activiteiten aan.
Daarnaast doet de opkomst van DeFi ook denken aan de opkomst van de belangrijke eurodollar geldmarkt in London City vanaf 1955. In dit Trendlines artikel schreven we over de oorsprong van deze ongereguleerde geldmarkt. Ook toen was sprake een snelle ontwikkeling van een nieuwe markt, omdat de eurodollar geldmarkt zich aanvankelijk onder de radar van toezichthouders voltrok. Pas toen toezichthouders de markt in het vizier kregen, bleek die al dermate te zijn verweven met mondiaal opererende banken, dat ze besloten de markt dan maar te omarmen.
Toekomst van DeFi
Wat is nu de toekomst van DeFi? Dit hangt af van een aantal op elkaar inwerkende ontwikkelingen. Om te beginnen hangt het er van af welke landen en regio’s de techniek gaan omarmen. Wat gebeurt er bijvoorbeeld in London City na de Brexit in januari? Ook van belang is hoe de wereldeconomie zich de komende jaren zal ontwikkelen. Gaan we richting deflatie, hyperinflatie of stagflatie? Wie heeft er nog kansen in die economie?
Het hangt ook erg af van de opstelling van overheden. Gaan ze de techniek van virtuele munten omarmen, kopiëren of juist tegenwerken? Als laatste gaan we ook in op de demografische ontwikkeling in de wereld. Als laatste gaan we ook in op de demografische ontwikkeling in de wereld. Hoe de toekomst er uit zal zien, is natuurlijk niet te zeggen. Toch zullen we een poging wagen om toekomstige ontwikkelingen te schetsen.
Brexit en London City
Om te beginnen is het interessant te constateren dat veel van deze nieuwe technieken worden ontwikkeld in landen die zeer liberaal zijn of kunnen worden gekenmerkt als belastingparadijzen. Denk bijvoorbeeld aan Malta, Singapore, Hong Kong, maar ook aan het Zwitserse Kanton Zug. Het zijn landen en regio’s die nu al laten zien heel open te staan voor het nieuwe crypto ecosysteem.
City of London Corporation is ook een belastingparadijs. Het is een stadsdeel dat zijn eigen parlement heeft en wetten die voor heel Engeland gelden naast zich neer kan leggen. Het wordt interessant om te zien hoe dit kleine maar belangrijke deel van London zich na de Brexit gaat opstellen. De Brexit onderhandelingen zijn bijna ten einde. Het is nog ongewis wat de uitkomst zal zijn. Veel banken en andere financiële instellingen, maar ook advocatenkantoren en andere financiële dienstverleners hebben hun blik geworpen op een Europese hoofdstad, waardoor de concurrentie met London City groeit.
City of London
Als dit resulteert in een leegloop, hoe gaat London City dit opvangen? In 1955 kozen banken en toezichthouders voor de eurodollar. Dat was toen het wilde westen van finance. De kans is groot dat London City na Brexit vol in gaat zetten op blockchain en Decentralized Finance. In deze nieuwe wereld liggen voor hen immers de beste mogelijkheden.
Economische ontwikkelingen
De groei van DeFi in belastingparadijzen en in landen met een licht gereguleerde financiële sector kan zich gaan versnellen als de mondiale economische vooruitzichten verder verslechteren, als gevolg van de lockdown’s. De wereldeconomie vertoonde al slijtage voordat er sprake was van de lockdown’s. Door de aanhoudende coronamaatregelen verdiepen de problemen zich. Niet alleen omdat er sprake is van het stopzetten van hele economische sectoren, maar ook omdat er langzaam maar zeker een gedragsverandering optreedt. Zo kan de diepe recessie snel omslaan in een ware economische depressie.
Wereldhandel stagneert opnieuw door coronacrisis
De manier waarop overheden en centrale banken ingrijpen om een economische depressie te voorkomen veroorzaakt grote onevenwichtigheden in de economie. Grote bedrijven krijgen staatssteun en kunnen makkelijk lenen. Kleine bedrijven krijgen veel minder of zelfs geen steun en kunnen helemaal geen geld meer lenen. De onderkant van de economie wordt dus erg hard geraakt. De kloof tussen arm en rijk, mensen met een kleine spaarpot en vermogenden, wordt daarmee steeds groter. De waarderingen van aandelen, obligaties en vastgoed blijven hoog of stijgen door, terwijl het ‘gewone’ levensonderhoud met de dag duurder wordt. Het vergroot de onvrede onder de bevolking.
Overheden hebben inmiddels de jacht op spaargeld geopend. De roep om hogere belastingen voor het bedrijfsleven en voor vermogenden neemt ook hand over hand toe. Ook neemt de druk op traditionele belastingparadijzen toe om belastingontwijking te voorkomen. Het zal het ‘slimme’ geld aanzetten om meer te gaan beleggen in het crypto ecosysteem. Dat is immers nog nagenoeg ongereguleerd.
Deflatie of inflatie?
Als we wat verder kijken, dan kunnen de stimuleringsmaatregelen van overheden en centrale banken zelfs averechts uitpakken. Het is hierbij belangrijk om nog eens te benadrukken dat de mondiale kapitaalmarkt opereert op basis van onderpand, krediet en derivaten, vooral gedenomineerd in dollars. In tegenstelling tot wat centrale banken ons willen laten geloven zijn zij niet goed in staat deze markt te voorzien van de benodigde liquiditeit. Ze hebben feitelijk dus erg weinig invloed op de ontwikkeling van de reële economie. Daar schreven we eerder al een analyse over op Trendlines Insider.
Centrale banken moeten doorgaan met slechte leningen op te kopen, zonder dat de echte economie ervan profiteert. Wat gebeurt er als het publiek in de gaten krijgt dat hun beleid niet effectief is? Als mensen een rudimentair vertrouwen houden in deze voorheen gerespecteerde instituten, dan werkt dat deflatoir. Mensen houden dan nog vertrouwen in het geld terwijl de economische activiteit afneemt. Als mensen het vertrouwen verliezen in deze instituten en zij het geld niet meer vertrouwen, dan werkt dat echter inflatoir. Er komt dan een vlucht op gang richting tastbare zaken.
We schreven eerder al over deze mogelijke ontwikkelingen in dit artikel over scenario’s. Inmiddels is duidelijk geworden dat de reële economie de komende jaren ver achter zal blijven in groei, met hoge werkloosheid en weinig perspectief voor mensen die op de arbeidsmarkt komen. Het lijkt op de situatie die we hebben gehad na de kredietcrisis van 2008.
Weerstand
Overheden staan van nature wantrouwig tegenover alles wat hun macht en invloed kan beteugelen. Het is dus niet verwonderlijk dat ze de opkomst van virtuele valuta en een parallelle digitale economie willen ontmoedigen en reguleren. Op 24 september jl. kwam de EU al met een nieuw wetsvoorstel om crypto valuta te reguleren. En eerder dit jaar werd de baas van Facebook, Mark Zuckerberg, in het Amerikaanse Congres door een congreslid de oren gewassen over de Libra. Het kon toch niet zo zijn dat de Libra een concurrent zou worden van de dollar?
Het laat zien dat overheden zeer op hun hoede zijn. Toch hebben overheden en toezichthouders een probleem. Technologie is waarschijnlijk de enige sector die de komende jaren gaat groeien. In het westen kan het leiden tot een onstuimige groei van de ‘nieuwe’ economie, met als gevolg dat een groeiende groep mensen niet meer mee hoeft te doen in de ‘oude’ economie. De druk op overheden om technologie in te gaan zetten om deze burgers toch te kunnen controleren zal navenant toenemen.
China heeft het op dit terrein natuurlijk makkelijker dan overheden in de rest van de wereld. Dat land is al een staatsgeleide economie en zet al veel technologie in om de bevolking onder controle te kunnen houden en de economie te laten groeien. De kans is groot dat andere landen het voorbeeld van China zullen volgen, zeker nu het wantrouwen tussen burgers en overheden toeneemt. De autoriteiten zullen nieuwe technologieën zoals gezichtsherkenning en big data toepassen om burgers in de gaten te houden. Ook de plannen van centrale banken voor nieuw digitaal geld passen binnen deze trend.
Demografie en Millennials
Een andere belangrijke factor in de toekomstige ontwikkeling van decentralized finance is de demografische ontwikkeling en de rol die de millennials voor zich gaan opeisen. Overal in de wereld is sprake van vergrijzing. Het geeft millennials mogelijk een grote stem in de ontwikkeling van de samenleving. Zeker omdat zij bij een stagnerende ‘oude’ economie waarschijnlijk andere wegen in gaan slaan, in de richting van een ‘nieuwe’ economie die wel kansen biedt.
Voor de komende jaren zal vergrijzing daarom een belangrijke drijvende kracht zijn inzake economische ontwikkelingen. Niet alleen neemt de druk op de zorg toe, met stijgende zorgkosten als gevolg. Ook zal de politieke druk om pensioenpotten op peil te houden groot zijn. Het opkoopbeleid van centrale banken zorgt voor nu voor hoge prijzen van assets.
Wereldwijde bevolkingspiramide
Millennials zijn de dupe van dit beleid. Ze zullen worden geconfronteerd met hogere belastingen om de verzorging van ouderen te kunnen bekostigen. Bovendien zal op hen een beroep worden gedaan voor mantelzorg. Dit speelt zich af tegen de achtergrond van een stagnerende economie. Millennials hebben wat dit betreft een somber toekomstperspectief. Weinig zicht op welvaart, vaak wonen ze noodgedwongen ook nog thuis bij hun ouders omdat ze door de hoge huizenprijzen geen toegang meer hebben tot een koopwoning.
Elk jaar opnieuw komt er een groep millennials de arbeidsmarkt op met weinig perspectief. Het is deze groep mensen die steeds vaker kiest voor werk in het crypto ecosysteem. Ze doen dat als programmeurs, software designers, marketeers, verkopers of geldhandelaren. Net als de eurodollar in 1955 en de opkomst van de geldhandel in het Europa van 1450 is ook hier sprake van een opkomende nieuwe markt voor geld.
Bedrijven zullen eigen aandelen uit gaan geven op de blockchain, verkopers zullen die onder de aandacht gaan brengen, handelaren zullen er onderpand van maken voor kredietverlening. Heel veel nieuwe beroepen en vaardigheden zullen ontstaan in deze nieuwe markt. Er valt in het nieuwe ecosysteem nu al heel veel geld te verdienen. De marktkapitalisatie van Bitcoin is tegen de huidige prijs van rond de $13.000 voor 1 Bitcoin al zo’n $250 miljard.
In het tweede deel van deze serie beschreef ik al dat het ecosysteem snel groeit. Mensen die in die ‘nieuwe’ economie werken wisselen hun verdiende virtuele valuta eenvoudig om voor euro’s of dollars. Die worden nu nog gebruikt om aankopen te doen in de ‘oude’ economie. Zodra crypto valuta worden geaccepteerd door winkeliers, ontstaat een parallelle economie. Mensen hebben dan geen banken meer nodig om betalingen te doen.
Conclusie
Virtuele munten en blockchaintechnologie hebben de afgelopen jaren een plek veroverd in de maatschappij. De technologie heeft zich bewezen, maar het is op voorhand nog niet te zeggen of er een grote toekomst is weggelegd voor virtuele munten en Decentralized Finance. In een kleine toekomst wordt de technologie van blockchain omarmd door diverse bedrijven, maar blijven monetaire instituten als banken en centrale banken dominant. Bitcoin zal dan ook geen prominente rol spelen, de virtuele valuta marginaliseren. Dat komt omdat overheden alternatieve virtuele munten ontmoedigen middels regulering en controle. De gevestigde autoriteiten bieden in dit scenario alternatieven aan die voldoende breed worden geaccepteerd.
In een grote toekomst worden de blockchaintechnologie en het gebruik van Bitcoin en andere virtuele valuta mondiaal omarmd. Overheden krijgen het niet voor elkaar om hun eigen digitale alternatieven aantrekkelijk te maken of op tijd in te voeren. Millennials kiezen door gebrek aan economisch perspectief steeds vaker voor de nieuwe digitale economie, gebouwd rondom virtuele munten en nieuwe betaalsystemen. Daardoor groeit het crypto ecosysteem gestaag en bereikt deze een omslagpunt waarin netwerkeffecten de overhand nemen.
In deze grote toekomst hebben overheden en bedrijven geen andere optie meer dan mee te gaan in de revolutie. Om te overleven gaan overheden dan net als in het Zwitserse Kanton Zug over tot het innen van belastingen in virtuele valuta. Centrale banken zijn in dit tweede scenario niet meer nodig en zullen net als de Nederlandse Wisselbank in 1820 een zachte dood sterven.
