Door hoge energieprijzen en sancties tegen Rusland dreigen grote Europese energiebedrijven om te vallen. In Duitsland is de nood het hoogst: minister van Economische Zaken Robert Habeck spreekt van een 'Lehman Brothers moment'. De G7 overweegt het instellen van een maximumprijs voor olie. Of de maatregelen de consument gaan helpen is zeer de vraag. Ze leiden er wel toe dat overheden steeds meer controle krijgen over de energiesector.
Uniper, de belangrijkste energieleverancier van Duitsland met een jaarlijkse omzet van €164 miljard, klopte deze week bij de regering aan voor staatssteun. Een reddingsoperatie van €9 miljard is nodig om het bedrijf, dat ook in Nederland elektriciteitscentrales heeft, overeind te houden. Door het wegvallen van langlopende contracten met Rusland moet Uniper steeds meer gas inkopen tegen veel hogere prijzen op de markt.
Het bedrijf kan de kosten niet helemaal doorberekenen aan de afnemers. Volgens schattingen van analisten komt Uniper daardoor €30 miljoen per dag tekort. De Duitse minister van Economische Zaken Robert Habeck spreekt zelfs al van een 'Lehman Brothers moment', een verwijzing naar het faillissement van het Amerikaanse financiële concern Lehman in 2008, het startschot van de kredietcrisis.
Maximumprijs voor olie?
Ook op de oliemarkt lopen de spanningen hoog op. Zo kwamen regeringsleiders van de G7-landen onlangs met de suggestie om een maximumprijs te koppelen aan Russische olie. Met deze maatregel hopen ze verdere prijsstijgingen te beperken, maar vooral ook een belangrijke inkomstenbron van Rusland aan te pakken. Westerse landen zouden een maximumprijs kunnen trachten af te dwingen door olietransporten niet meer te verzekeren of te financieren als de lading duurder is dan de vastgestelde maximumprijs. Dit kan oliehandelaren ontmoedigen om tegen hogere prijzen Russische olie te kopen. De gedachte is dat Rusland dan tegen een lagere prijs olie aan de G7-landen zal leveren.
Dit is volgens analisten echter een uiterst onwaarschijnlijk scenario. Rusland zal hier nooit in mee gaan. De kans is groter dat Rusland dan helemaal geen olie meer aan Europese landen zal leveren en uitwijkt naar andere afzetmarkten. Zo exporteert Rusland nu al meer olie over zee naar Azië dan naar Europa.
Rusland exporteert over zee nu al meer olie naar Azië dan naar Europa (Bron: Bloomberg)
Het idee van G7-landen om een maximumprijs voor Russische olie te hanteren werkt alleen als andere belangrijke afnemers meedoen. Die kans is zeer klein, gezien het feit dat India en China een goede handelsrelatie met Rusland willen onderhouden. Tijdens een recente bijeenkomst maakten de BRICS-landen – Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika – bekend dat ze meer met Rusland willen samenwerken. De Chinese president Xi veroordeelde de westerse sancties tegen Rusland en haalde uit naar de NAVO.
Energie op rantsoen?
De maatregelen op de olie- en gasmarkt zullen misschien niet tot verlichting van de consument leiden, ze hebben wel tot gevolg dat de staat steeds meer controle krijgt over de energiesector. Zo zou met een reddingsoperatie van €9 miljard de Duitse overheid een aandeel kunnen krijgen in Uniper. En dat zou betekenen dat de overheid ook meer invloed kan uitoefenen op het energiebeleid.
In Duitsland is onlangs al een nieuwe wet aangenomen, die de regering meer ruimte geeft om energiebedrijven financieel te ondersteunen. In deze wetgeving is ook een prijsmechanisme opgenomen dat de overheid in staat stelt hogere energieprijzen door te berekenen aan consumenten en bedrijven. Zelfs als die een energiecontract hebben waarin de prijzen van energie voor een langere termijn zijn vastgelegd. Dit betekent dat de overheid meer zeggenschap krijgt over welke prijs marktpartijen gaan betalen en wie er voorrang krijgt bij een dreigende schaarste aan elektriciteit en gas. Dus ook welke industrieën als eerste afgeschakeld worden en welke sectoren als vitaal bestempeld worden.
De situatie op de energiemarkt blijft verslechteren. De verwachting is nu dat de gasprijs ook volgend jaar ruim boven de €100/ MWh zal blijven, terwijl handelaren in maart nog rekenden op een gasprijs van ongeveer €60 in 2023. Onderstaande grafiek laat zien dat handelaren nu (oranje lijn) veel hogere prijzen verwachten dan in maart (rode lijn).
Energiemarkt verwacht dat gasprijs langer hoog zal blijven (Bron: Bloomberg)
Russische olie
Brussel krijgt door de energiecrisis ook een steeds grotere grip op de energiesector. Binnen de EU wordt gewerkt aan een plan voor gezamenlijke inkoop van gas door de EU-lidstaten. Eind mei bereikte de EU overeenstemming over een boycot op Russische olie. Eind dit jaar moeten de lidstaten hun maritieme import volledig hebben afgebouwd. Het is de vraag of dit gaat werken. Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne importeren Europese landen namelijk nog steeds op grote schaal Russische olie. De EU heeft sinds het begin van de Russische invasie 15% minder olie uit Rusland geïmporteerd, Nederland slechts 5% minder.
Europese landen importeren nog steeds veel Russische olie (Bron: Statista)
Europa kan in theorie wel olie uit andere landen importeren, maar daar is de infrastructuur nog niet op voorbereid. Nu komt veel Russische olie via de Oostzee de Rotterdamse haven binnen. Dat gaat om dusdanig grote volumes dat Nederland de tweede grootste afzetmarkt van Rusland is. Alleen de Chinese afzetmarkt is groter. Langere aanvoerroutes voor olie uit andere landen betekent bovendien dat er meer olietankers nodig zijn. Ook kan de samenstelling van de olie uit andere landen afwijken van Russische olie, wat betekent dat raffinaderijen aanpassingen moeten doen.
Dit artikel verscheen op 9 juli ook in De Andere Krant
