Onlangs publiceerden we een analyse over een herwaardering van goud door centrale banken als mogelijke oplossing voor onze schuldenproblematiek. Maar er is nog een tweede scenario mogelijk, waarin landen hun oliereserves gebruiken om goud te herwaarderen. Het is een optie die Rusland zou kunnen overwegen om aan westerse economische sancties te ontsnappen. Maar hoe werkt dit? En wat zijn de consequenties?
Russische olie onverkoopbaar
Sinds de Russische inval in Oekraïne en de westerse sancties die daarop volgden is de vraag naar Russische olie sterk afgenomen. Veel banken willen bovendien de olietransporten niet meer financieren en ook blijkt het transporteren van Russische olie een probleem. Er zijn weinig schepen bereid om deze lading te vervoeren, uit vrees voor economische sancties en negatieve publiciteit. Daardoor is een vat Russische olie momenteel ongeveer $28 goedkoper dan een vat Brent olie uit de Noordzee. Onderstaande grafiek laat het prijsverschil tussen beide soorten olie zien.
Deze week werd bekend dat Shell een lading Russische olie heeft gekocht, naar eigen zeggen om de continuïteit van haar productieproces te waarborgen. In een persverklaring schreef het bedrijf dat er op korte termijn geen alternatieven voorhanden waren. Shell moest dus wel de Russische olie afnemen om haar productie van brandstoffen als benzine, diesel en kerosine op peil te houden. Maar op langere termijn zullen meer energiebedrijven op zoek gaan naar alternatieven voor Russische olie. Een probleem voor Rusland, dat voor een groot deel van haar inkomsten afhankelijk is van de export van olie en gas.
Prijsverschil tussen Europese Brent en Russische Oeral olie stijgt tot recordhoogte (Bron: Bloomberg)
Wat kan Rusland doen?
Europa en de Verenigde Staten proberen Rusland dwars te zitten door geldstromen en valutareserves te blokkeren. Transacties van olie en gas vallen grotendeels buiten deze sancties, omdat we nog steeds afhankelijk zijn van energiebronnen uit Rusland. Zo importeert Europa nog steeds voor honderden miljoenen euro's per dag aan energie uit Rusland en koopt ook de VS de laatste jaren steeds meer olie van Rusland. Dat betekent dat er nog steeds routes zijn waarmee bedrijven als Gazprom en Rosneft energie kunnen leveren aan de rest van de wereld.
De vraag is natuurlijk of die situatie zo blijft. Als de oorlog in Oekraïne verder escaleert en westerse landen de Russische olie volledig gaan boycotten, dan zal Rusland een andere strategie moeten bedenken. Poetin zal niet machteloos toekijken hoe de export van olie instort, omdat dit voor Rusland een belangrijke inkomstenbron is. Inkomsten die het land hard nodig heeft nu haar valutareserves grotendeels geblokkeerd zijn.
Rusland zal dus op zoek moeten naar alternatieve betaalmiddelen voor olie en gas. Zo maakte Gazprom Neft eerder deze week al bekend dat Chinese afnemers voortaan in Chinese yuan mogen betalen voor kerosine. Ook ondertekende president Poetin deze week een decreet dat Russische bedrijven de mogelijkheid biedt om schulden aan buitenlandse partijen in roebels te betalen. Dit zijn kleine stappen waarmee Rusland haar olie kan blijven aanbieden op de wereldmarkt.
Olie afrekenen in goud
Mocht dit allemaal niet genoeg zijn, dan kan Rusland nog een stap verder gaan door olie in goud af te rekenen. Om deze optie aantrekkelijk te maken kan Rusland haar olie goedkoper aanbieden wanneer afnemers in goud afrekenen. In plaats van de huidige ratio van bijna 17 vaten olie per troy ounce ($1.970 per troy ounce goud en $117 voor een vat Brent olie) zou Rusland haar olie ook kunnen aanbieden voor duizend vaten per troy ounce. Maar dan moet het wel fysiek goud zijn.
Op het eerste gezicht lijkt dat een belachelijk voorstel. Iedereen zou voor $1.970 een troy ounce goud kunnen kopen en dat inwisselen voor duizend vaten olie met een waarde van ongeveer $90 per vat. Dat is een opbrengst van $90.000 met een investering van slechts $1.970, de huidige prijs van een troy ounce goud. Voor dat rendement zullen sommige handelaren hun bezwaren ten aanzien van Russische olie wel opzij zetten.
Opwaardering
Deze opwaardering is alleen mogelijk als het aanbod van olie tegen deze nieuwe prijs groter is dan het aanbod van goud. De wereldwijde olieproductie bedraagt momenteel ongeveer 76 miljoen vaten per dag. Bij een gemiddelde olieprijs van $110 per vat is dat een totale waarde van $8,36 miljard per dag. Rusland is de tweede grootste olieproducent ter wereld met een productie van bijna 10 miljoen vaten per dag, die bij de huidige prijs van ongeveer $90 per vat Oeral olie een totale waarde van $900 miljoen per dag vertegenwoordigen.
Ter vergelijking, de wereldwijde goudmijnproductie bedraagt ongeveer 3.500 ton per jaar en dus bijna 10 ton per dag. Tegen de huidige goudprijs van $1.970 per troy ounce is dat een totale waarde van $633 miljoen. Dat betekent dat de totale Russische olieproductie tegen de huidige olieprijs van $90 per vat Oeral olie dus meer waarde vertegenwoordigt dan de wereldwijde goudmijnproductie.
Wat zou het gevolg zijn van een dergelijke actie?
Tegelijkertijd is de goudhandel op papier vele malen groter dan de fysieke productie. Wekelijks wordt er in de City of London onder auspiciën van de London Bullion Market Association op papier voor een bedrag van $244 miljard aan goud verhandeld. Rusland zal echter geen genoegen nemen met een ruil van olie voor een goudcontract. Alleen fysiek goud zal voldoen. Door de actie van Rusland zal er dus een run ontstaan op fysiek goud, wat al snel kan leiden tot een implosie van de waarde van goudcontracten. Dat kan leiden tot een wereld met twee goudprijzen en een vlucht naar fysiek goud.
Er zal wereldwijd een run op goud ontstaan, fysiek goud welteverstaan. Geen derivaten, geen termijncontracten en ook geen goudmijnen. Alleen fysiek goud. Het zou binnen de kortste keren overal uitverkocht raken, want uitgedrukt in Russische olie heeft een troy ounce goud nu opeens een veel hogere waarde gekregen van $90.000. Pas dan zal blijken hoe schaars het aanbod van fysiek goud is ten opzichte van olie. Goud is dan opgewaardeerd tegen een hogere koers van $90.000 per troy ounce.
Wat betekent dat voor de goudprijs?
Het lijkt dus mogelijk voor Rusland om de goudmarkt op te schudden met een opwaardering van goud. Maar zal het ook echt werken met een dergelijk hoge prijs? Dat hangt af van de hoeveelheid goud die beschikbaar is om olie te kopen. Als centrale banken wereldwijd hun goudvoorraden mobiliseren, dan is er veel meer goud dan olie beschikbaar tegen die arbitraire koers van 1.000 vaten per troy ounce. Blijven de landen met de grootste goudvoorraden Rusland boycotten, dan heeft deze opwaardering meer kans van slagen.
Dat het vrij beschikbare aanbod van goud niet zo groot is blijkt wel uit het feit dat het grootste goud-ETF na de Brexit in 2016 en tijdens coronacrisis in 2020 goud moest lenen van de Bank of England om haar voorraden aan te vullen. Het fonds kon op de markt niet genoeg goud vinden om haar gouddekking op peil te houden. Ook liepen de levertijden van beleggingsgoud toen flink op. Mocht Rusland dus besluiten haar olie in goud af te rekenen, dan zullen centrale banken in actie moeten komen om de goudmarkt te ondersteunen.
Het valt dus op voorhand niet te zeggen wat een dergelijke actie van Rusland zou doen met de goudprijs. Dat is niet alleen afhankelijk van acties van centrale banken, maar ook van andere olieproducerende landen. Krijgt Rusland bijvoorbeeld steun van landen als Saoedi-Arabië en Iran, dan kan de goudprijs langer op een hoog niveau blijven. Meer landen zullen dan goud gaan gebruiken om olie af te rekenen. De hele wereld heeft tenslotte olie nodig om de economie draaiende te houden.
Wat betekent dat voor Europa?
De discussie gaat momenteel vooral over de vraag hoe we betalingen aan Rusland kunnen blokkeren. Dit gaat echter geheel voorbij aan de vraag hoe we dan wel gaan betalen voor olie en gas uit Rusland zo lang er niet genoeg alternatieven voorhanden zijn. Stel dat Rusland niet alleen olie in goud wil afrekenen, maar ook aardgas? In dat scenario hebben centrale banken in Europa hun goudvoorraden waarschijnlijk nodig om Russisch gas te kopen.
Misschien is het ook geen toeval dat juist de landen die direct betrokken waren bij de aanleg van de Nord Stream 2 gaspijpleiding alvast een deel van hun goud repatrieerden, namelijk Nederland, Duitsland en Oostenrijk. Zouden deze landen zich al hebben voorbereid op een scenario waarin ze met goud moeten betalen? Landen als Frankrijk en Italië importeren ook Russisch gas, maar die bewaren al een groot deel van hun goudvoorraad in eigen land.
Repatriëring goud
Landen in Oost-Europa hebben de laatste jaren een inhaalslag gemaakt. Zo repatrieerde Polen in 2019 haar goudvoorraad bij de Bank of England en verdubbelde ze haar voorraad naar 228 ton. Hongarije haalde in 2018 haar goudvoorraad weg uit Londen en begon daarna veel goud te kopen. In drie jaar tijd breidde dit land haar goudvoorraad uit van 3,1 ton naar 94,5 ton. Servië, dat een warme band met Rusland onderhoudt, repatrieerde eind vorig jaar haar volledige goudvoorraad. President Aleksandar Vucic maakte kort na de Russische inval in Oekraïne bekend dat ze meer goud wil kopen.
Achter de schermen hebben diverse Europese landen zich al voorbereid op een scenario waarin goud weer een rol kan gaan spelen. Goud als internationaal betaalmiddel, dat anders dan valutareserves niet gevoelig is voor sancties en financiële repressie. De financiële sancties tegen Rusland hebben de wereld laten zien dat er een verschil zit tussen reserves in eigen beheer (zoals goud) en reserves in de vorm van tegoeden op een bankrekening. Tussen 'inside money' en 'outside money'. Zal Rusland daartoe de aanzet geven?
Correctie: In de oorspronkelijke versie van het artikel stond dat de Russische olieproductie van 10 miljoen vaten per dag bij de huidige prijs een waarde van $900 miljard vertegenwoordigde, dat moet natuurlijk $900 miljoen zijn. Dit is inmiddels aangepast.
