De Zweedse centrale bank heeft het parlement verzocht om uit te zoeken wat wettig betaalmiddel is, zo meldt Bloomberg. Ook wil ze weten welke rol geld van de centrale bank heeft in een gedigitaliseerde economie. Een opmerkelijk verzoek, waar we verschillende conclusies uit kunnen trekken. Dit is wat de centrale bank er zelf over zegt:
"Al 350 jaar heeft de Zweedse samenleving vertrouwd op de centrale bank om het grote publiek te voorzien van verschillende vormen van de nationale valuta, de Zweedse kroon. Het geld dat de Riksbank uitgeeft is al sinds 1850 wettig betaalmiddel. Maar het gebruik van contant geld in Zweden is drastisch afgenomen. Een scenario in de nabije toekomst, waarin contant geld niet meer algemeen geaccepteerd is kan niet worden uitgesloten."
Contant geld verdwijnt in Zweden
Zweden loopt de laatste jaren voorop in het digitaliseren van het betalingsverkeer. Nergens in de wereld worden zoveel elektronische betalingen gedaan als in dit Scandinavische land. Het gevolg is dat contant geld steeds meer uit het straatbeeld verdwijnt. Volgens cijfers van de Zweedse centrale bank was er in 2017 al veertig procent minder contant geld in omloop dan in 2007. Ook worden munten en biljetten voor minder dan een vijfde van alle transacties gebruikt.
Het verdwijnen van contant geld heeft verschillende implicaties. Enerzijds brengt het kostenbesparingen met zich mee, omdat de centrale bank minder geld kwijt is aan het slaan van munten en het drukken van biljetten. Ook worden winkels een minder interessant doelwit voor criminelen als zij geen geld meer in kas hebben. Volgens sommigen kan ook de zwarte economie op deze manier aangepakt worden.
Wat is wettig betaalmiddel?
Tegelijkertijd brengt het verdwijnen van contant geld uit het straatbeeld een aantal problemen met zich mee. Het elektronische betalingsverkeer is gebaseerd op bankkrediet en is daarmee afhankelijk van het goed functioneren van het banksysteem. In een scenario waarin een nieuwe bankencrisis uitbreekt en banken elkaar niet meer vertrouwen kan dit systeem vastlopen. Er is dan geen passende infrastructuur meer om betalingen te verrichten.
Natuurlijk kan men in zo'n situatie terugvallen op contant geld, maar dan zal snel duidelijk worden dat er een groot tekort is aan munten en biljetten. Slechts een paar procent van de geldhoeveelheid bestaat immers uit contant geld, de rest bestaat in de vorm van tegoeden op bankrekeningen. Daarom wil de Zweedse centrale bank nu onderzoeken wat wettig betaalmiddel is.
Volgens politicoloog Sander Boon van Geotrendlines is het denkbaar dat de Zweedse centrale bank bij een nieuwe vertrouwenscrisis in het banksysteem haar eigen elektronische munt uit zal willen brengen om het betalingsverkeer van banken over te kunnen nemen. “De status van digitaal centrale bank geld is klaarblijkelijk nog niet goed juridisch verankerd”, aldus Boon. De centrale bank zegt dat 'de tijd dringt' om dit goed uit te zoeken. “Juist nu de stress in het mondiale financiële systeem weer toeneemt is de haast opmerkelijk. Dit is natuurlijk speculatie, maar met de crisis van 2008 in het achterhoofd zeker niet ongegrond", aldus Boon.
Scheiding tussen banken en betalingsverkeer
Het functioneren van het girale betalingsverkeer is op dit moment primair de verantwoordelijkheid van commerciële banken. De laatste jaren is er vanuit verschillende hoeken kritiek op dit model, omdat het omvallen van een systeembank het betalingsverkeer kan ontregelen.
Volgens burgerinitiatief Ons Geld vervult het betalingsverkeer een publieke functie en zou het daarom publiek georganiseerd moeten worden. Ook waren er plannen voor een depositobank, om mensen in staat te stellen spaartegoeden bij de centrale bank te parkeren.
De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid (WRR) kwam eerder dit jaar met de aanbeveling voor het opzetten van een publieke depositobank. Ook merkte de WRR op dat er een ontvlechting zou moeten komen tussen het betalingsverkeer en de valuta deposito's.
