De sabotage aan de Nord Stream pijpleidingen is zeer waarschijnlijk het werk van de Verenigde Staten. Dat suggereerde de Russische president Vladimir Poetin onlangs in zijn toespraak voor de Russian Energy Week, een conferentie waar belangrijke spelers in de energiesector bijeen komen. Hij noemde de VS niet expliciet, maar concludeerde wel dat dit het enige land is dat zowel het motief als de middelen heeft voor deze aanslag.
De Verenigde Staten hebben niet alleen een economische, maar ook een geopolitieke reden om de Nord Stream pijpleidingen op te blazen. Al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is het buitenlandse beleid van de VS erop gericht Rusland klein te houden. Dit beleid is na de val van de Sovjet-Unie in 1991 niet veranderd, zoals we in deze analyse laten zien. Door geld en wapens naar Oekraïne te sturen en mogelijk de Nord Stream pijpleidingen op te blazen proberen de Verenigde Staten Rusland te verzwakken en haar economische banden met Europa te verbreken.
Het economische motief voor sabotage aan deze pijpleiding is dat Europa daardoor sneller moet omschakelen naar vloeibaar gas, wat de Verenigde Staten in grote volumes kunnen leveren. Nu de concurrentie van goedkoop gas via de Nord Stream is uitgeschakeld kunnen de Amerikanen de Europese markt overnemen. Maar zal Rusland dat onder leiding van Poetin zomaar laten gebeuren?
Sabotage Nord Stream
Zoals we eerder al schreven op Geotrendlines is het waarschijnlijk dat de Verenigde Staten achter de sabotage zitten, gezien de belangen die de Amerikaanse regering heeft. Denk in eerste plaats aan het verkopen van vloeibaar gas, maar ook aan het verstoren van de handelsrelatie tussen Europa en Rusland en het ondermijnen van het industriële potentieel van Europa door hoge energieprijzen. Poetin komt tot dezelfde conclusie en verwoordt dat op een meer diplomatieke wijze:
"Het lijdt geen twijfel dat dit een daad van internationaal terrorisme is, met als doel de energiezekerheid van het hele continent te ondermijnen. De logica is cynisch: goedkope energiebronnen vernietigen en blokkeren, waardoor miljoenen mensen, industriële consumenten van gas, warmte, elektriciteit en andere bronnen worden beroofd en gedwongen worden dit alles tegen veel hogere prijzen te kopen. Gedwongen.
De aanval op de Nord Streams heeft een uiterst gevaarlijk precedent geschapen, waaruit blijkt dat elk vitaal stuk transport-, energie- of communicatie-infrastructuur bedreigd wordt, ongeacht de locatie, het beheer en of het op de zeebodem of op het land ligt.
En wie zit er achter de sabotage tegen de Nord Streams? Duidelijk degenen die de banden tussen Rusland en de Europese Unie volledig willen verbreken, om Europa's politieke vertegenwoordiging volledig te ondermijnen en te verpletteren, zijn industriële potentieel te verzwakken en de markt te veroveren. En natuurlijk degenen die - en dat wil ik benadrukken - de technische capaciteit hebben om dergelijke explosies te organiseren en die in feite in het verleden soortgelijke sabotage hebben gepleegd en op heterdaad zijn betrapt, maar hun straf hebben ontlopen.
De begunstigden zijn bekend. Ik denk dat specifieke details niet nodig zijn, omdat de resterende gaspijpleidingen een grotere geopolitieke betekenis krijgen. Ze lopen door Polen (Yamal-Europa) en Oekraïne, de twee pijpleidingen die Rusland ooit met eigen geld heeft aangelegd. En natuurlijk de Verenigde Staten, die nu tegen hoge tarieven energie kunnen leveren. Zoals ze in fatsoenlijke bedrijven zouden zeggen, is dit "zeer waarschijnlijk." Alles is duidelijk. Het is duidelijk wie hier achter staat en wie er baat bij heeft.
Economische dimensie
Volgens Poetin zijn de twee Nord Stream gaspijpleidingen een 'puur commercieel' project, zonder politieke achtergrond. Hij wijst op het feit dat beide pijpleidingen zijn aangelegd in een Europees samenwerkingsverband, waarin Gazprom een belang van vijftig procent en vijf grote Europese energiebedrijven elk een belang van tien procent hebben genomen. De investeringen voor de twee pijpleidingen door de Oostzee kwamen dus even goed uit Europa als uit Rusland.
Voormalige bondskanselier Angela Merkel en de Nederlandse premier Mark Rutte noemden de Nord Stream ook altijd een puur economisch project. Merkel veroordeelde in 2019 dan ook de Amerikaanse sancties tegen dit project. Europese landen wilden Russisch gas afnemen en hebben zich de afgelopen jaren steeds afhankelijker gemaakt van Russisch gas. Nu de pijpleiding beschadigd is roept Poetin zijn Europese partners op om samen naar een oplossing te kijken om de pijpleidingen te repareren.
"Ik heb vele malen opgemerkt dat de Nord Stream geen politieke achtergrond heeft. Het is een strikt commercieel project, waaraan Russische en Europese bedrijven op gelijke voorwaarden deelnemen. Daarom moeten Rusland en onze partners in de EU-landen de toekomst van Nord Stream 1 en Nord Stream 2 oplossen.
Het is zeker mogelijk om de beschadigde gaspijpleidingen die onder de Oostzee lopen te herstellen. Maar dat heeft alleen zin als hun verdere gebruik economisch haalbaar is en de veiligheid van hun routes kan worden gewaarborgd - dat is de fundamentele voorwaarde.
Als we met de Europeanen tot een akkoord komen om gas te leveren via de overlevende tak - en één pijpleiding van Nord Stream 2 heeft het blijkbaar overleefd... Helaas mogen we niet helpen om deze te inspecteren, maar de pijpleiding houdt druk. Hij zou beschadigd kunnen zijn, maar dat weten we niet, omdat we deze niet mogen inspecteren. Maar er is druk, wat betekent dat hij blijkbaar in orde is. De capaciteit bedraagt 27,5 miljard kubieke meter per jaar, dat is ongeveer 8 procent van de Europese gasimport.
Rusland is klaar om met de leveringen te beginnen. De bal ligt bij de EU. Als ze dat willen, kunnen ze gewoon de kraan open draaien en dat is dat. Ik herhaal dat we niemand of niets beperken en dat we bereid zijn om in de herfst- en winterperiode extra hoeveelheden te leveren."
Europese energiebedrijven werkten samen met Rusland aan de eerste Nord Stream, die in 2012 werd geopend
Geopolitieke dimensie
Dat er gedeelde economische belangen zijn is duidelijk, want Europa heeft de komende jaren nog veel gas nodig. Het valt echter niet te ontkennen dat er ook een geopolitieke component aan de pijpleiding zit. Voor Rusland betekende Nord Stream 2 minder afhankelijkheid van doorvoerlanden als Oekraïne en Polen. Voor Europese landen betekende het meer goedkoop gas om de gewenste energietransitie door te voeren en meer energiezekerheid voor de Europese industrieën.
Er was dus een gedeeld belang. Dankzij goedkope energie uit Rusland floreerde de Europese industrie, terwijl de extra inkomsten uit verkoop van gas de machtspositie van Rusland versterkte. Door te investeren in nieuwe pijpleidingen versterkten Europa en Rusland hun economisch band en economische macht.
De Nord Stream 2 was in de Amerikaanse veiligheidsstrategie een bedreiging, omdat Europa en Rusland elkaar daarmee economisch konden versterken. Het zou Rusland als Euraziatische macht nog sterker maken, terwijl de Amerikaanse regering sinds de Tweede Wereldoorlog een strategie heeft gevoerd die erop gericht was Rusland klein te houden.
Deze buitenlandstrategie werd in 1997 uitgewerkt door geopolitiek denker Zbigniew Brzeziński in zijn boek 'The Grand Chessboard'. Daarin schreef hij dat de Verenigde Staten te allen tijde moeten voorkomen dat er een dominante en vijandig gezinde Euraziatische macht ontstaat, omdat deze de hegemonie van de Verenigde Staten kan ondermijnen.
Voormalig Amerikaanse vicepresident Dick Cheney zag dit dan ook als zijn hoogste prioriteit. Dat wordt bevestigd in de memoires van Robert Gates, voormalig Amerikaanse minister van Defensie. Daarin schrijft hij dat Cheney niet alleen uit was op een 'ontmanteling van de Sovjet-Unie, maar ook van Rusland zelf'. Onder leiding van president Joe Biden en zijn onderstaatssecretaris voor politieke zaken Victoria Nuland, wordt deze strategie nog steeds voortgezet.
Amerikaans schaliegas?
De Amerikaanse regering heeft er dan ook geen geheim van gemaakt dat ze meer vloeibaar gas naar Europa wil exporteren. Dat werd in 2017 al duidelijk, toen voormalig president Donald Trump een bijeenkomst van Oost-Europese landen bijwoonde om Amerikaans gas te promoten als alternatief voor het Russische gas. Diezelfde Trump waarschuwde een jaar later dat Duitsland gegijzeld zou worden door Rusland. Met de Nord Stream 2 zou Duitsland zich te afhankelijk maken van Russisch gas.
Poetin heeft altijd gezegd dat vloeibaar gas uit Amerika voor Europa minder interessant is, omdat het veel duurder is dan het Russische gas dat door pijpleidingen stroomt. Maar door de stijging van de gasprijs is het vloeibaar gemaakte gas dat met schepen uit de Verenigde Staten komt concurrerend geworden.
Of vloeibaar gas ook een betrouwbaar alternatief is voor Russisch gas, daarover heeft Poetin natuurlijk zijn twijfels. Hij benadrukte in zijn toespraak dat de markt voor vloeibaar gas een internationale markt is, waarbij het gas naar de hoogste bieder gaat. Dit in tegenstelling tot gaslevering via pijpleidingen, waarbij leverancier en afnemer een relatie voor lange termijn aangaan.
"Nu is het mogelijk om Europese landen grote hoeveelheden LNG uit de Verenigde Staten op te dringen, LNG dat uiteraard minder concurrerend is dan Russisch gas uit pijpleidingen. De prijs van Amerikaans LNG is immers veel hoger en dat was vroeger algemeen bekend. Nu is het verschil nog groter en zijn er extra risico's.
De risico's liggen in de grote instabiliteit - eventuele voorraden kunnen namelijk wegvloeien naar andere landen. Overigens hebben we dit onlangs nog zien gebeuren, toen Amerikaanse tankers met LNG naar Europa halverwege omkeerden en hun bestemming veranderden, omdat de verkopers van het gas elders een hogere prijs kregen. Zij negeerden de belangen van hun Europese klanten.
Ik wil u eraan herinneren wie Europa toen heeft geholpen en extra gas naar de Europese markt heeft gestuurd. Het was Rusland. De leiders van deze landen herinneren zich dit echter liever niet. Bovendien achten zij het mogelijk ons te verwijten "onbetrouwbaar" te zijn. Weigeren we leveringen aan hen? Wij staan klaar om te leveren en wij leveren alle volumes, zoals overeengekomen in onze contracten. Wij leveren hen alle contractueel afgesproken hoeveelheden. Maar als iemand ons product niet wil afnemen, wat hebben wij daar dan mee te maken? Dat is hun beslissing."
Turkije als knooppunt voor gas
Door de sabotage aan Nord Stream pijpleidingen ziet Poetin zich nu genoodzaakt om uit te wijken naar een andere route, namelijk levering van gas via Turkije. In 2017 schreven we al dat Turkije een belangrijke rol zou gaan spelen als knooppunt en doorvoerland voor Russisch gas. Nu de Nord Stream pijpleidingen buiten gebruik zijn zoekt Rusland toenadering tot Turkije om deze zuidelijke route voor gas verder te ontwikkelen.
Met nieuwe pijpleidingen door de Zwarte Zee kan Rusland via Turkije, Griekenland en de Balkan gas naar Europa exporteren. Tegelijkertijd onderzoekt Rusland de economische haalbaarheid van Power of Siberia 2, een nieuwe route om meer gas naar China te exporteren. Tot slot wil Poetin extra investeren in nieuwe terminals om meer vloeibaar gas naar de rest van de wereld te exporteren. Uit de toespraak van Poetin:
"Wat het Russische gas betreft, zullen wij ons product zeker naar de internationale markten brengen. Projecten zoals Power of Siberia en Turkstream hebben hun doeltreffendheid bewezen. We hebben de Blue Stream voor de binnenlandse markt van Turkije, en 14 miljard kubieke meter gas is in transit naar Europa via Turkstream. Niet veel, maar toch iets.
Dit is wat ik hierover wil zeggen. We zouden het verloren transitvolume via de Nord Stream-pijpleidingen over de bodem van de Oostzee naar het Zwarte Zeegebied kunnen verplaatsen en zo van Turkije de belangrijkste route voor de levering van onze brandstof, ons aardgas aan Europa kunnen maken en in Turkije een belangrijke gasknooppunt voor Europa kunnen creëren, als onze partners daar natuurlijk in geïnteresseerd zijn. Het is een economisch levensvatbaar project met een veel hoger veiligheidsniveau, zoals blijkt uit de recente gebeurtenissen.
Het hoogtechnologische LNG-segment boekt vooruitgang. De productie ervan in Rusland is in augustus met bijna 60 procent gestegen. Met name de ongeëvenaarde Yamal LNG-installatie in het noordpoolgebied draait met succes. Onze systematische maatregelen om de hulpbronnen van het Noordpoolgebied, de Noordelijke Zeeroute en de transport- en ijsbrekervloot te ontwikkelen, hebben goede resultaten opgeleverd.
Wij zullen de energie-export naar snelgroeiende markten blijven opvoeren. Uiteraard zullen wij de geografie van onze leveringen uitbreiden, belangrijke infrastructuurstukken daarvoor aanwijzen en bouwen, met inbegrip van veelbelovende projecten zoals Power of Siberia 2 en het Mongoolse deel daarvan, Soyuz Vostok, en de Aziatische en Europese segmenten van het nationale gastransportsysteem op orde brengen. Wij zullen LNG-terminalprojecten blijven steunen. Alle strategische en zeer specifieke doelstellingen op dit gebied zijn aan de Russische regering voorgelegd. Ik ben ervan overtuigd dat zij zullen worden verwezenlijkt.
Wij zullen doorgaan met de overgang naar verrekening in nationale valuta bij de levering van Russische energiebronnen. Ik heb al een voorbeeld genoemd waarbij Gazprom en zijn Chinese partners besloten om bij de betaling van geleverd gas over te schakelen op de roebel en de yuan in gelijke verhoudingen. Sommige Europese partners zijn ook overgestapt op betaling in roebels voor ons gas, hetgeen u ook bekend is."
Turkije kan een belangrijke rol vervullen als knooppunt voor gas
Conclusie
Volgens Poetin is het zo goed als zeker dat de Amerikanen verantwoordelijk zijn voor het saboteren van de Nord Stream pijpleidingen. Niet alleen heeft de VS economische en geopolitieke redenen om de relatie tussen Europa en Rusland te verstoren, ook heeft daar de middelen om zo'n aanslag voor te bereiden en uit te voeren. Het saboteren van de Nord Stream pijpleidingen en de economische oorlog tegen Rusland hebben Europa in een zeer kwetsbare positie gebracht.
Dat besef is ook doorgedrongen bij de Europese politieke elite. Joseph Borrell, hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en het veiligheidsbeleid van de Europese Unie, zei eerder deze maand in zijn openingstoespraak dat we ons voor de energievoorziening zeer afhankelijk hebben gemaakt van Rusland, terwijl we ons veiligheidsbeleid in de handen van de Verenigde Staten hebben gelegd. Een sombere, maar ook realistische conclusie.
