Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen liggen de zogeheten 'alternatieve media' onder vuur, omdat die het nieuws vanuit een andere invalshoek brengen en soms onderwerpen aansnijden waar de gevestigde media niet over willen of durven te schrijven.
Het voorlopige dieptepunt in deze ontwikkeling was de term 'nepnieuws', die sinds eind vorig jaar herhaaldelijk wordt gebruikt om bepaalde nieuwsbronnen in diskrediet te brengen. Er dook zelfs een lijst van websites op die zogenaamd nepnieuws brengen, waarbij meteen opviel dat veel van die sites over het algemeen positiever schrijven over Trump en over Rusland dan de gevestigde media.
De kritische lezer zal opmerken dat dit waarschijnlijk geen toeval is. Met de introductie van de term 'nepnieuws' heeft de gevestigde orde (politiek en media) een handig instrument in handen gekregen om de alternatieve nieuwsbronnen in diskrediet te brengen. In plaats van een inhoudelijke discussie te voeren over de inhoud stelt men simpelweg de kredietwaardigheid van de nieuwsbron ter discussie.
Social media
Facebook, Google en Twitter hebben vandaag de dag een belangrijke rol in de verspreiding van nieuws. Het is dan ook geen toeval dat deze bedrijven onder toenemende politieke druk worden gezet om mee te gaan in deze trend. Hillary Clinton gaf daarin eind vorig jaar al de aanzet, door de verspreiding van 'nepnieuws' aan te wijzen als oorzaak van haar verkiezingsnederlaag.
In Duitsland werd vorige week zelfs een omstreden wet aangenomen, waarmee grote sociale netwerken als Facebook en Twitter exorbitant hoge boetes riskeren als ze zogeheten 'hate speech' of 'nepnieuws' niet tijdig verwijderen. Dat is onbegonnen werk als je bedenkt dat deze sites miljoenen gebruikers hebben die 24 uur per dag van alles kunnen delen via social media.
De vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid komen door dit soort wetten in het geding, omdat een bedrijf als Facebook of Twitter in het geval van twijfel er altijd voor zal kiezen berichten te verwijderen. Per geval een goede afweging maken is er niet meer bij, omdat er bij een voortdurende dreiging van hoge boetes al snel de neiging zal zijn om berichten maar gewoon van de site te verwijderen of op andere manieren onzichtbaar te maken.
Shadow banning
Dankzij de mogelijkheden van het internet kan censuur vandaag de dag veel verfijnder in de praktijk worden gebracht dan ooit mogelijk was. Waarom zou je als Google, Facebook of Twitter berichten verwijderen, als je weet dat daar veel commotie over zal ontstaan?
Veel slimmer is het dan om op een subtiele manier te censureren, namelijk door omstreden berichten simpelweg onzichtbaar te maken voor de buitenwereld. De persoon die een 'ongewenst' bericht op social media plaats zal er niets van merken, omdat hij zijn eigen bericht gewoon kan zien. Maar wat hij of zij niet weet is dat het betreffende bericht in niemand zijn tijdlijn of nieuwsoverzicht verschijnt. Dat is 'shadow banning', een zeer verfijnde vorm van censuur.
Deze praktijk wordt vandaag de dag overigens al toegepast op twitter. Wie 'ongewenste' berichten plaatst loopt het risico dat zijn of haar account beperkt wordt, wat in de praktijk betekent dat de berichten die je plaatst niet meer voor iedereen zichtbaar zijn.
Een vergelijkbare techniek kan ook worden toegepast door een grote zoekmachine als Google. Eerder dit jaar maakte dit technologiebedrijf nog bekend dat ze meer aandacht gaat geven aan zogeheten 'nepnieuws'. Met een team van meer dan 10.000 man wil het bedrijf de zoekresultaten handmatig beoordelen. Resultaten die door het team worden aangemerkt als 'nepnieuws' of samenzweringstheorie worden dan weggelaten of lager weergegeven in de zoekresultaten. Ook dat is een vorm van censuur, vergelijkbaar met 'shadow banning'.
Met de verkiezing van Donald Trump zit er een man in het Witte Huis die duidelijk de kant van de 'alternatieve media' heeft gekozen. Dat betekent dat er de komende jaren waarschijnlijk nog veel meer confrontaties zullen volgen tussen de 'gevestigde media' en de 'alternatieve media', om het maar even zwart-wit te stellen. Het is te hopen dat dit niet leidt tot een toename van censuur, al dan niet via de subtiele wijze van shadow banning.
