Waarom is de rente op staatsobligaties negatief, terwijl vrijwel alle Westerse economieën diep in de schulden zitten? En hoe komt het dat er in tijden van crisis zoveel vraag is naar staatsleningen? Sander Boon legt in deze podcast van 'De Geldbubbel' uit dat de staatslening het fundament vormt van ons geldsysteem. Dat verklaart ook waarom centrale banken nu wederom de rente verlagen en opnieuw staatsobligaties opkopen.
Hieronder kunt u de eerste podcast uit deze nieuwe serie 'De Geldbubbel' van Justus Dolleman beluisteren. We hebben ook een transcript van het volledige interview gemaakt, deze vindt u onder het geluidsfragment.
https://open.spotify.com/episode/6lzMfPumpdDCfb8uBAYbdS?si=UljonBOaTUGr0UU_YUTN_A
Hoe groot is de invloed van de ECB en de Fed op de stand van de rente?
Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat de ECB of de Fed veel minder invloed heeft op de rente dan eigenlijk over het algemeen wordt gedacht. Dat eigenlijk de ECB en de Fed meer marktvolgers dan prijszetters zijn.
In het verleden vertegenwoordigde goud de echte waarde van het geld. Is dat nog steeds zo?
In de loop van een aantal decennia is dat goud door centrale bank en door overheden vervangen door staatsleningen op de balans als tegenwaarde van het uitstaande geld. En uiteindelijk, eigenlijk sinds de jaren negentig van de afgelopen eeuw, is die staatslening niet alleen door de centrale bank gebruikt als tegenwaarde van het geld op de balans, maar is die staatslening ook in het private financiële systeem, in het mondiale financiële systeem, steeds meer gebruikt als onderpand van kredietcreatie.
De staatslening fungeert als de kern van het financiële systeem. Is dat een bewuste keuze geweest? En speelde dat ook tijdens de crisis in Griekenland?
Ik denk dat de participanten in het systeem, de financiële instellingen, banken, centrale banken en ministeries van Financiën, eigenlijk niet goed hebben nagedacht over wat uiteindelijk het effect zou zijn van de staatslening als kern van het mondiale financiële systeem.
De oplossing voor de waardering van een staatslening is tweeledig. Of de economie gaat hard groeien en er ontstaat een hernieuwd vertrouwen in de solvabiliteit van de staat - of eigenlijk van de bevolking, de belastingbetaler - of je krijgt steunmaatregelen dat de centrale bank, in dit geval de ECB, die leningen overneemt of ondersteunt. Dat zijn eigenlijk de twee manieren.
In het geval van Griekenland kun je stellen dat het land zo lang op krediet heeft geleefd, dat ze zoveel schulden hadden, zowel privaat als de staat, en dat de belastinginkomsten niet voldoende waren... dat het omturnen van de economie naar een economie die weer groeit heel lastig was geworden. En dat is denk ik sowieso het probleem. Lange tijd leven op krediet dat je uiteindelijk tot de conclusie komt dat je alleen nog maar met meer krediet de economische groei op gang kunt houden.
Wat gaan spaarders doen als ze te maken krijgen met negatieve rente?
Hoe gaan spaarders reageren als hun spaargeld negatieve rente oplevert, oftewel dat ze moeten gaan betalen voor hun spaargeld. Dan kan het zijn dat ze hun spaargeld als cash gaan aanhouden in een schoenendoos, want dat levert meer geld op.
Dat zijn allemaal hele rare situaties die inderdaad niet gekend zijn en die niet in de boeken voorkomen. Daar is dus eigenlijk niet over nagedacht. Tegelijkertijd neemt ook de onvrede daarover toe. Het is dus op alle manieren een hele vreemde situatie waar iedereen maar iets van probeert te maken.
Staatsleningen worden gekocht vanwege hun veiligheid. Wat gebeurt er als een land zijn leningen niet kan of wil terugbetalen, of tegen een veel lagere prijs?
Als je als land zegt 'ik ga niet meer aan mijn verplichtingen voldoen' en je zegt 'ik betaal de rente niet meer' of je wilt een lagere rente betalen, dan heb je als belegger in die staatsschuld toch een probleem. Dan voel je je bekocht, want je denkt 'ik heb 100 uitgeleend, dan wil ik ook 100 plus rente terugkrijgen'. Als je dan ineens hoort dat je maar de helft terugkrijgen, dan voel je je bekocht.
Wat krijg je dan? Heel veel partijen die zo'n lening hebben gekocht zullen zeggen 'ik verkoop hem zo snel mogelijk, voordat die nog verder in waarde daalt'. En dan krijg je het probleem dat als die staatslening in het financieel systeem als onderpand fungeert, dan kun je dat niet... laat ik het zo zeggen, dat mag niet gebeuren.
Vandaar dus dat centrale banken van de belangrijke landen altijd zeggen: Wij houden die staatslening liquide, wij houden de waarde hoog. Wat er gebeurt als de garantie wegvalt is dat alle aannames die je had voordat dat gebeurde moeten worden heroverwogen. En de overweging kan wel zijn dat je dan zwaar overwogen in staatsleningen zit. Als je zwaar overwogen in staatsleningen zit en je weet dat er geen ondersteuning meer van komt door de centrale bank, dan ga je ze verkopen. En dan krijg je een omgekeerde beweging.
Dan loopt als het ware de bubbel leeg, waarbij partijen zeggen 'ik verkoop eerder dan mijn buurman'. Op dat moment zul je zien dat de rente op een staatslening hard stijgt. De waarde van die staatslening gaat hard omlaag en die rente stijgt hard. En dat in een tijd waarbij we met z'n allen heel erg veel schulden hebben opgebouwd. Dat is garantie voor een systeemcrisis, die we juist in 2008 hebben geprobeerd te voorkomen.
Heeft de staatslening ons ook iets gebracht?
Door die rol van die staatslening, door die gegroeide rol van de staatslening in het financiële systeem, is er ook een enorme kredietcreatie geweest en een enorme welvaartstoename in wezen. Economische groei, dus dat heeft hele positieve kanten gekend. Maar in tijden dat het wat minder gaat en er vraag is naar veiligheid en er vanuit het financiële systeem liquiditeit nodig is om zichzelf te verzekeren tegen een verkrapping in het financieel systeem, dan neemt de vraag naar die staatsleningen enorm toe. Dan blijkt het ook een disfunctionele kant te hebben. Dus de weg naar boven kenden we een hele mooie economische groei en op de weg naar beneden functioneert de rente eigenlijk niet meer zoals we altijd dachten dat die functioneert.
Zou de ECB de rente moeten verhogen om meer speelruimte te creëren?
Je kunt wel zeggen dat de ECB de rente moet verhogen, maar als de markt dat niet zo gelooft of geen vertrouwen heeft in de toekomst, dan heeft zo'n renteverhoging eigenlijk alleen maar averechtse effecten. Je zult gaan zien dat er dan verstoringen ontstaan in die rentemarkten, waarbij de korte rente hoger is dan de lange rente. Dus ik weet niet of dat wel zo'n makkelijke gedachte is.
Is het dan een idee om als centrale bank helemaal niets te doen?
Het is helemaal geen rare gedachte om te denken 'laten we nou eens niet interveniëren', maar misschien moet je eerder tot de conclusie komen dat we de afgelopen veertig a vijftig jaar misschien juist teveel hebben geïntervenieerd. Om te beginnen is het de afgelopen paar decennia zo geweest dat wanneer de reële economie in een recessie dreigde te gaan, dat de centrale bank de rente ging verlagen. Maar nadat de economie weer ging groeien heeft de centrale bank verzuimd, of ze konden het niet, om de rente weer te verhogen naar het niveau van voor die recessie.
Wat je eigenlijk de afgelopen dertig tot veertig jaar ziet is dat de rente - ook de korte rente van de centrale banken - trendmatig is gedaald. Dat heeft natuurlijk ook zijn achtergrond dat die mondiale financiële markt enorm is gegroeid en die vraag naar staatsleningen alleen maar groter werd. Dus eigenlijk is de marktrente zoals we die zien geen marktfenomeen meer van de reële economie, maar een fenomeen van de financiële economie. Vanuit die dynamiek bezien is er teveel gestimuleerd de afgelopen jaren.
Hoe ziet de toekomst eruit?
Je ziet eigenlijk al in de huidige tijd dat de ECB heeft aangegeven dat ze de markt gaat stimuleren. Dat ze de rente gaat verlagen en waarschijnlijk weer staatsleningen gaat opkopen en misschien bedrijfsleningen en ook aandelen, wat de Japanse centrale bank gedaan heeft in de afgelopen tien jaar. Dat doen ze natuurlijk niet voor niks. Daarmee laten ze eigenlijk zien aan de markt van staatsleningen: 'Doe maar niks, blijf maar lekker zitten, want jullie zullen geen verlies lijden'.
De consumenten zullen te horen krijgen dat ze dat doen om de economie te stimuleren, maar eigenlijk is het natuurlijk om de status quo te behouden en omdat ze weten dat ze met deze maatregelen de boel op orde houden, maar de situatie niet meer kunnen veranderen. Ze hebben zichzelf eigenlijk in het pak genaaid.
Het is een soort 'kick the can upstairs' en het ontkennen van de werkelijkheid. Maar als je dan kijkt wat er in de wereld gebeurt, zoals die negatieve rente, dan komt er altijd een punt dat de werkelijkheid je inhaalt. Dan moet je erkennen dat het toch niet helemaal gezond is hoe het in elkaar steekt. En toch proberen we daar iedere keer weer een draai aan te geven, omdat we de werkelijkheid niet onder ogen willen zien. Dat we om wat voor reden dan ook, politiek opportunisme, winstbejag, het maakt niet uit, toch teveel op de pof hebben geleefd.
