In reactie op de Russische inval in Oekraïne hebben Europa en de Verenigde Staten zware economische sancties opgelegd aan Rusland. Banktegoeden van Russische personen en bedrijven zijn geblokkeerd en Russische banken kunnen geen gebruik meer maken van het SWIFT communicatiesysteem. Zelfs de valutareserves van de centrale bank zijn bevroren. Het westen denkt Rusland met sancties op de knieën te krijgen, maar het komt als een boemerang terug. Rusland staat namelijk niet zo geïsoleerd als onze regeringsleiders suggereren. Ze heeft een aantal sterke bondgenoten op het Euraziatische continent. Wie betaalt uiteindelijk de rekening?
Hoe effectief zijn de sancties?
Het eerste dat ons opvalt aan het huidige pakket van sancties tegen Rusland is dat het de export van olie en gas ontziet. Dat is niet verwonderlijk, omdat Europa nog steeds zeer afhankelijk is van olie en gas uit Rusland. Het blokkeren van de aanvoer van energie zou ernstige schade aanrichten aan de Europese economie. En dat betekent dus ook dat er nog steeds miljarden euro's richting Rusland gaan. Sterker nog, sinds de Russische inval in Oekraïne is de prijs van olie en gas flink gestegen, waardoor er nog meer geld vloeit van Europa naar Rusland.
https://twitter.com/JavierBlas/status/1504819283335000068
Dan hebben we de afsluiting van het internationale SWIFT systeem. Dat klinkt problematisch, maar zoals Sander Boon in deze analyse schreef is SWIFT slechts een communicatiesysteem. Het verhindert banken niet om transacties uit te voeren, het maakt het alleen een stuk lastiger. Bovendien zijn niet alle Russische banken afgesloten van dit systeem, waardoor transacties via een omweg alsnog uitgevoerd kunnen worden. Zo slaagde Rusland er deze week nog in een bedrag van $117 miljoen aan rente voor obligatiehouders in de VS, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland in dollars over te maken via de Amerikaanse Citi bank.
Het meest effectief lijken de sancties tegen de Russische centrale bank, waardoor meer dan de helft van de reserves van $630 miljard geblokkeerd zijn. Dit is een nog niet eerder gebruikte sanctie, die het vertrouwen in de integriteit van valutareserves ondermijnt. De directe consequentie van deze sanctiemaatregel is dat Rusland nu nog afhankelijker is van reserves die ze nog wel kan gebruiken, namelijk de goudvoorraad en de valutareserves in Chinese yuan. Rusland zal deze reserves naar verwachting meer gaan gebruiken voor internationale handel.
Totale reserves van Rusland
Dollar als wapen
Poetin heeft in het verleden al vaker gewaarschuwd dat de Verenigde Staten de dollar niet als politiek wapen moeten gebruiken. Het ondermijnt de reputatie van de VS en schaadt het vertrouwen in de munt. Centrale banken wereldwijd houden dollarreserves aan, omdat ze vertrouwen hebben in de kredietwaardigheid van de Verenigde Staten en omdat ze weten dat de Amerikaanse dollar universeel geaccepteerd is. Maar als de Verenigde Staten en hun Europese bondgenoten de tegoeden van centrale banken met hetzelfde gemak kunnen bevriezen, dan is het voor landen opeens een risico om hun reserves in de betreffende valuta aan te houden.
Door Rusland geen toegang meer te geven tot haar reserves in euro's en dollars zal het land sneller overstappen op andere valuta. Ook andere landen die veel dollarreserves aanhouden, zoals China en olieproducerende landen, zullen nu wel twee keer nadenken over de samenstelling van hun valutareserves. Naast het wisselkoerseffect moeten centrale banken nu ook rekening houden met politieke risico's. Bezittingen kunnen met hetzelfde gemak in beslag worden genomen. Niet elke valuta is onder alle omstandigheden meer veilig. Hieronder ziet u de samenstelling van de Russische reserves en in welke landen deze zich bevinden. De goudvoorraad van ongeveer 2.900 ton ligt volledig in Rusland zelf. Deze vertegenwoordigt bij de huidige goudprijs een waarde van ongeveer $130 miljard.
Reserves Rusland (naar type)
Reserves Rusland (naar locatie)
Vlucht naar alternatieven
Dit betekent dat sommige landen zullen uitwijken naar alternatieven. Rusland kan bijvoorbeeld nog wel haar reserves in Chinese yuan gebruiken om goederen uit China te importeren. Ook andere landen kunnen besluiten over te stappen naar Chinese yuan. Deze week werd bekend dat Saoedi-Arabië overweegt een deel van haar olie-export naar China in yuan af te rekenen. Dit kan een versterkend effect hebben op andere landen die de westerse sancties niet steunen. De Amerikaanse veiligheidsadviseur Jake Sullivan heeft al gedreigd met sancties als China steun verleent aan Rusland. Ook de bondgenoten van Rusland riskeren dus sancties vanuit de Verenigde Staten.
Alliantie van Euraziatische landen
Het resultaat van dit sanctiebeleid kan zijn dat er een netwerk ontstaat van landen die zich achter Rusland scharen en die elkaar zullen helpen om westerse sancties op te vangen. Bijvoorbeeld door met elkaar te blijven handelen, westerse boycots te negeren en indien nodig over te schakelen op alternatieve valuta. En dat hoeft geen coalitie van zwakke landen te zijn. Rusland is een belangrijke exporteur van olie en gas en kan rekenen op steun van grote economieën als China en India. Als ook een oliestaat als Saoedi-Arabië hun kant kiest, dan is dat in potentie een zeer sterke alliantie.
Opvallend was dat de Britse premie Boris Johnson onlangs nog met lege handen terugkwam na een flitsbezoek aan Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Beide landen gingen niet in op het verzoek van Johnson om de olieproductie te verhogen. Niet veel later reisde de minister van Financiën van de Verenigde Arabische Emiraten af naar Rusland om zijn positie duidelijk te maken: "Wij verheugen ons op de samenwerking met Rusland om de veiligheid van de energiemarkten te waarborgen."
Conclusie
De sancties en het besluit van veel grote bedrijven om uit Rusland te vertrekken zullen zeker economische gevolgen hebben, maar zo lang de export van olie en gas doorgaat blijft er geld binnenkomen. Miljarden euro's en dollars waarmee Rusland schuldeisers kan blijven betalen en de economie kan ondersteunen. Ook heeft Rusland een aantal sterke bondgenoten. Zo heeft ze de laatste jaren een strategische samenwerking met China opgebouwd, met als laatste mijlpaal het akkoord over een nieuwe pijpleiding om aardgas van Rusland naar China te transporteren. En terwijl westerse bedrijven de Russische olie boycotten vindt India het geen probleem om de goedkope Russische olie te importeren. Pakistan sloot eind februari nog een deal met Rusland voor levering van tarwe en aardgas. Dat was een paar dagen na de Russische inval in Oekraïne. Rusland is dus minder geïsoleerd dan de westerse regeringsleiders en media denken en beweren.
De VS en de Europese Unie hebben de wereld laten zien dat eigendomsrechten ondergeschikt kunnen zijn aan politieke belangen. Niet alleen zijn tegoeden van de centrale bank geblokkeerd, ook is de jacht geopend op bezittingen van vermogende Russen. In de VS ligt een nieuw wetsvoorstel klaar om de bezittingen van Russische oligarchen op de sanctielijst niet alleen in beslag te nemen, maar deze ook te verkopen en de opbrengst naar Oekraïne te sturen. Rusland overweegt in reactie op westerse sancties de bezittingen van westerse bedrijven in beslag te nemen. Deze ontwikkelingen laten zien dat het voor centrale banken steeds belangrijker wordt om minder afhankelijk te zijn van de dollar en het tegenpartijrisico zoveel mogelijk te beperken.
