Het is tijd voor de Europese Centrale Bank om een groot deel van de staatsschulden op haar balans weg te strepen. Dat schrijven meer dan honderd economen in Europa in een ingezonden brief. Sinds het lancering van het opkoopprogramma in 2014 hebben centrale banken in de Eurozone in totaal al bijna €3 biljoen aan schuldpapier opgekocht, waarvan het grootste gedeelte bestaat uit staatsobligaties. Daarmee hebben de centrale banken nu gemiddeld een kwart van de totale staatsschuld van eurolanden op hun balans staan.
De economen schrijven dat we deze schulden in feite aan onszelf verschuldigd zijn. Om die schulden af te lossen moeten we de belastingen verhogen, de overheidsuitgaven verlagen of de schulden verder doorrollen. Dat zou betekenen dat overheden minder fiscale ruimte hebben om te investeren in andere zaken. De groep economen pleit daarom voor het wegstrepen van deze schulden. Ze verwijzen naar de conferentie van Londen in 1953, toen internationale schuldeisers besloten een deel van de staatsschuld van West-Duitsland kwijt te schelden. Daardoor kon de economie sneller herstellen van de economische schade die was aangericht door de Tweede Wereldoorlog.
€2,5 biljoen
"Gelukkig is onze belangrijkste schuldeiser er één die niet bang is zijn geld te verliezen: de Europese Centrale Bank. Onze oplossing is dus simpel: laten we een deal sluiten tussen de Europese staten en de ECB. Laat haar de schulden die zij heeft kwijtschelden (of omzetten in eeuwigdurende schulden met 0% rente) en laat de Europese staten eenzelfde bedrag vastleggen voor een grootschalig sociaal en ecologisch herstelplan.
Deze bedragen liggen momenteel op bijna €2,5 biljoen, genoeg om eindelijk aan de verwachtingen van het Europees Parlement te voldoen en vooral om het algemeen welzijn veilig te stellen. De ECB kan het zich zonder twijfel veroorloven. Zoals veel economen al erkennen - zelfs onder degenen die tegen deze oplossing zijn - kan een centrale bank zonder problemen met negatief kapitaal werken. Zij kan zelfs geld drukken om deze verliezen te compenseren. Dit is bepaald in protocol 4 dat gehecht is aan het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie.
In volledige overeenstemming met de wet en in tegenstelling tot wat sommige hoofden van instellingen - waaronder de ECB - beweren, is kwijtschelding dus niet uitdrukkelijk verboden door de Europese verdragen. Iedere financiële instelling in de wereld kan haar schulden kwijtschelden, en de ECB vormt geen uitzondering op die regel."
Europese centrale banken hebben al voor $3 biljoen aan schulden opgekocht (Bron: ECB)
Schulden wegstrepen
De economen schrijven in de brief dat Europa meer kan doen om fiscale stimulering met monetaire instrumenten te ondersteunen. Ze verwijzen naar andere landen in de wereld, waar centrale banken meer doen om overheden te ondersteunen. Bijvoorbeeld Japan, waar de centrale bank zelfs aandelen van bedrijven opkoopt om de economie te stimuleren.
"De Europese Unie kan het zich niet langer veroorloven om zich stelselmatig te laten hinderen door haar eigen regels. Andere landen in de wereld, zoals China, Japan en de VS, gebruiken hun monetaire beleidsinstrument ten volle. Dat wil zeggen, ter ondersteuning van hun begrotingsbeleid.
De Bank van Japan gaat zelfs zo ver dat zij haar discretionaire geldscheppende macht gebruikt om via beursgenoteerde indexfondsen (ETF's) rechtstreeks aandelen van de markt te kopen en zo de grootste belegger van het land te worden. Ook wij moeten erover nadenken om de geldscheppende macht van de ECB te gebruiken voor de financiering van ecologische en sociale wederopbouw, onder democratische controle.
De kwijtschelding van de overheidsschulden van de ECB, in ruil voor investeringen van de staten, zou het eerste krachtige signaal zijn dat de Europese Unie bereid is haar lot weer in eigen handen te nemen."
Monetaire financiering
De publicatie van deze brief is tekenend voor de tijd waarin we leven. De roep om kwijtschelding van de schulden wordt steeds groter en stelt de samenleving voor een groot dilemma. Het wegstrepen van overheidsschulden is een slecht signaal naar de financiële markten. Staatsobligaties hebben nog steeds de status van risicovrije belegging en vormen een belangrijk onderdeel van de beleggingsportefeuille van bijvoorbeeld pensioenfondsen. De risicovrije status van staatsobligaties komt in het geding op het moment dat centrale banken overheidsschulden gaan wegstrepen.
Het is waar dat centrale banken deze verliezen makkelijk kunnen opvangen, maar het zou een zeer slecht signaal afgeven aan de markt. In feite is het wegstrpeen van schuld een vorm van monetaire financiering van overheidstekorten, een doodzonde voor centrale banken. In het verleden liep dat vaak af met hyperinflatie, omdat het meestal niet bij het eenmalige kwijtschelding bleef. Denk bijvoorbeeld aan de Weimarrepubliek tijdens de jaren twintig van de vorige eeuw en de hyperinflatie in meer recent Zimbabwe en Venezuela. De centrale bank dekte structureel het gat in de begroting door uit het niets geld te creëren en aan de regering te verstrekken.
Het wegstrepen van schulden in de eurozone lijkt vooralsnog geen waarschijnlijk scenario. Fiscaal conservatieve landen als Duitsland en Nederland zullen zich waarschijnlijk verzetten tegen deze mogelijkheid. Ook is de ECB vooralsnog niet van plan mee te werken aan het wegstrepen van schulden. Zo heeft Christine Lagarde vorig jaar nog gezegd dat de centrale bank niet van plan is schulden kwijt te schelden. “Er is geen wettelijke basis om de staatsobligaties op haar balans weg te strepen.”
Herwaardering goud?
Aan de andere kant snijden de economen wel een serieus probleem aan. De staatsschulden van overheden zijn door de coronacrisis flink gestegen, terwijl de verdiencapaciteit van de economie afneemt. Een steeds hogere staatsschuld in combinatie met een stagnerende productiviteit betekent dat schulden op een gegeven moment onbetaalbaar worden. Door de negatieve rente kunnen overheden weliswaar gratis lenen, maar op een dag moeten ze de schuld wel weer terugbetalen. De markt kan op den duur het vertrouwen verliezen in de staatsschuld en een hogere rente vragen. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2012 tijdens de Europese schuldencrisis. Landen als Griekenland, Portugal, Spanje en Italië dreigden de toegang tot de kapitaalmarkt kwijt te raken.
De ECB heeft vooralsnog geen plannen om schulden weg te strepen, maar zoals we eerder al schreven op Geotrendlines Insider zijn er wel andere mogelijkheden. Zo hebben alle centrale banken in het eurosysteem samen meer dan 10.000 ton goud. Dat kunnen ze gebruiken om het monetaire systeem te herkapitaliseren. Het is een andere manier om het schuldenprobleem aan te pakken, zonder de schulden volledig weg te strepen. Ook interessant is de driedelige serie die Sander Boon vorig jaar schreef over de terugkeer van monetair goud en dit artikel over hoe centrale banken zich met goud voorbereiden op een monetaire reset.
