Sinds de financiële crisis van 2008 zoeken centrale banken hun toevlucht tot goud. Volgens analisten van Goldman Sachs verdwijnt 20% van het jaarlijkse aanbod tegenwoordig in de kluizen van centrale banken. De totale goudaankopen stegen de afgelopen jaren dan ook naar recordhoogten. Ook halen steeds meer landen hun goud terug uit het buitenland. De afgelopen vijf jaar repatrieerden onder andere Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Polen en Hongarije een deel van hun goudreserves.
De laatste keer dat landen op deze schaal goud repatrieerden was onder president Richard Nixon. Verschillende Europese landen ruilden toen op grote schaal dollarreserves in voor goud, omdat er twijfels waren over de inwisselbaarheid van de dollar. Die zorgen bleken terecht, want kort na het uiteenvallen van de Londen Gold Pool (1968) ging het goudanker definitief overboord. Hoge inflatie en monetaire instabiliteit volgden. De goudprijs explodeerde binnen tien jaar van $35 naar $850 per troy ounce.
De rol van monetair goud leek uitgespeeld. Sinds 1988 is de Amerikaanse staatslening het onderpand van het mondiale eurodollar systeem. Er was de afgelopen decennia sprake van een enorme kredietgroei en schuldtoename, maar ook van opeenvolgende financiële bubbels en de huidige systeemcrisis.
Staan we nu aan de vooravond van een nieuwe monetaire schokgolf? En wat betekent dit voor de goudmarkt en voor de rol van goud als monetaire reserve?
Centrale banken repatriëren hun goud
Eind november 2019 voltooide Polen de repatriëring van een groot deel van haar goudvoorraad. Binnen enkele maanden vervoerde G4S International 100 ton goud van Londen naar Polen. Het goud werd in het diepste geheim per vliegtuig overgevlogen, waarna het onder zware bewaking naar de goudkluis van de centrale bank werd gebracht. Daarmee ligt in één keer meer dan de helft van de Poolse goudvoorraad weer in eigen land.
De Poolse centrale bank heeft dit jaar niet alleen goud teruggehaald, ook heeft ze haar goudvoorraad meer dan verdubbeld. Door 25 ton goud te kopen in 2018 was de centrale bank voor het eerste in twintig jaar weer actief op de goudmarkt. Dit jaar verdubbelde het land haar goudreserve door 100 ton bij te kopen. Daarmee sluit Polen zich aan bij een steeds grotere groep van landen die hun goud terughalen en bijkopen.
Locatiebeleid
Met de repatriëring van goud heeft Polen een belangrijk signaal afgegeven. Centrale banken zijn namelijk verantwoordelijk voor het beheer van de reserves van hun land. Zij handelen vanuit een langetermijnvisie en moeten daarbij alle economische en politieke risico's tegen elkaar afwegen. Waar een centrale bank haar goudvoorraad bewaart is onder normale omstandigheden niet zo relevant, maar dat kan plotseling veranderen. Als centraal bankier moet je daarop anticiperen, om de veiligheid van de goudvoorraad te garanderen.
Zo moesten verschillende Europese landen aan het begin de Tweede Wereldoorlog hals over kop hun goudvoorraad in veiligheid brengen. Ze verscheepten het goud naar de Bank of England en de Federal Reserve, om te voorkomen dat het in handen van nazi-Duitsland zou vallen. Het was een ongekende logistieke operatie, omdat het te gevaarlijk was om het goud in één keer te transporteren. Via verschillende routes en langs onopvallende opslaglocaties kwam veel Europees goud tijdens de Tweede Wereldoorlog terecht in de goudkluizen in Londen, New York en Ottawa (Canada).
Dat centrale banken wereldwijd daar nog steeds een groot deel van hun goud bewaren, heeft vooral een historische achtergrond. De Verenigde Staten en Canada werden als betrouwbare en sterke bondgenoot gezien. Ook lag het goud daar veilig in het kader van de Russische dreiging na de Tweede Wereldoorlog.
Londen Gold Pool
Het terughalen van goud ten tijde van de Londen Gold Pool in de jaren zestig werd door de Amerikanen dan ook gezien als een motie van wantrouwen tegen de VS. Met name Frankrijk en Nederland maakten zich niet populair bij de Amerikaanse regering, door op grote schaal dollars in te wisselen voor goud. Europese landen bouwden na de wederopbouw grote handelsoverschotten op, waardoor ze steeds meer dollars verzamelden. Europese landen wilden die dollars omzetten naar goud, omdat centrale banken dat vanuit historisch oogpunt nog steeds beschouwden als de meest veilige reserve. Ook bleek de dreiging van een Russische invasie mee te vallen.
In deze context is de repatriëring van goud door Polen opmerkelijk. Blijkbaar ziet de Poolse centrale bank meer risico bij de Bank of England dan in eigen land, dicht bij het vermeende 'gevaar' vanuit Rusland. Dat Polen nu bijna de helft van haar goud op eigen grondgebied bewaart is vanuit geopolitiek oogpunt een interessante observatie.
Polen haalde in 2019 de helft van haar goudvoorraad terug naar eigen land
Duitsland
De repatriëring van het Poolse goud is slechts één voorbeeld uit een lange reeks. De trend startte met Duitsland, dat begin 2013 haar plannen bekendmaakte honderden tonnen goud weg te halen bij de Amerikaanse en Franse centrale bank. Deze operatie werd in 2017 voltooid. Het goud werd niet alleen teruggehaald, ook smolt de Bundesbank alle goudstaven om tot de hoogste zuiverheidsgraad van 99,99% puur goud.
Dat laatste is een belangrijk gegeven, want een centrale bank laat oude goudstaven niet omsmelten als ze van plan is om deze voor een langere periode te laten verstoffen in een kluis. Dan is het veel goedkoper en eenvoudiger om de goudbaren rechtstreeks in de kluis te stoppen en in een boekhouding bij te houden hoeveel goud er netto ligt. Dit kan een aanwijzing zijn dat de centrale bank zich voorbereid op een toekomst waarin het goud weer gemobiliseerd wordt en misschien zelfs fysiek wordt verhandeld. Ook publiceerde de Duitse centrale bank in 2015 een uitvoerige lijst van alle goudbaren, een mate van openheid die we niet van centrale banken gewend zijn.
Kijken we naar de historische ontwikkeling van de Duitse goudvoorraad, dan zien we een aantal interessante ontwikkelingen. Na de Tweede Wereldoorlog bouwde Duitsland haar goudvoorraad weer op, maar in eerste instantie bleef al dat goud fysiek in New York en Londen liggen. Pas met de invoering van de Europese muntunie haalde de Bundesbank een substantieel gedeelte van haar goudreserve terug naar eigen land. In 2013 begon de centrale bank aan een tweede ronde van repatriëring, waardoor meer dan de helft van de goudvoorraad nu in eigen land ligt.
Duitsland bewaart meer dan de helft van haar goud in eigen land (Bron: Bundesbank)
Nederland
Op 21 november 2014 maakte De Nederlandsche Bank (DNB) bekend dat ze 20% van haar goudvoorraad van 612,5 ton had overgeplaatst van de Federal Reserve in New York naar de goudkluis van haar hoofdkantoor in Amsterdam. Daarmee bewaart Nederland nu 30% van haar goudvoorraad in eigen land, terwijl dat eerst nog maar 10% was. In een toelichting schreef de centrale bank toen het volgende:
"Met deze aanpassing voegt DNB zich bij andere centrale banken die een groter deel van hun goudvoorraad opslaan in eigen land. Behalve een evenwichtiger verdeling van de goudvoorraad over de verschillende locaties kan dit ook bijdragen aan een positief vertrouwenseffect bij het publiek."
Een woordvoerder van de centrale bank verklaarde toen tegenover de Telegraaf dat het niet langer verstandig was om de helft van de goudvoorraad in één deel van de wereld te houden.
De centrale bank schuift het belang van de goudvoorraad niet onder stoelen of banken. Vorig jaar voegde DNB namelijk een nieuwe pagina aan haar website toe over de goudvoorraad. Ze schrijft dat goud het ultieme vertrouwensanker is, omdat het edelmetaal op de lange termijn altijd haar waarde behoudt. Het kan daarom altijd als onderpand gebruikt worden.
"Aandelen, obligaties en ander waardepapier: aan alles zit een risico. Als het tegenzit, kunnen koersen dalen. Maar, crisis of niet, een baar goud houdt altijd waarde. Centrale banken als DNB hebben daarom van oudsher veel goud in huis. Goud is namelijk het ultieme appeltje voor de dorst: het vertrouwensanker voor het financiële stelsel. Als het hele systeem instort, biedt de goudvoorraad een onderpand om opnieuw te beginnen. Goud geeft vertrouwen in de kracht van de balans van de centrale bank."
Goud naar Soesterberg
In oktober 2016 maakte DNB bekend haar goudopslag in 2022 te verplaatsen naar de militaire basis in Soesterberg. De locatie van het hoofdkantoor van DNB in de binnenstad van Amsterdam zou niet geschikt zijn voor frequente waardetransporten. Dit besluit is opmerkelijk, omdat de goudvoorraad binnen het huidige financiële systeem geen actieve functie vervult. Dus waarom zou DNB de moeite nemen om de hele goudvoorraad te verplaatsen, met alle risico's van dien?
Ook de nieuwe locatie van de goudkluis verdient aandacht, want die is niet willekeurig gekozen. De ligging van de oud-militaire basis in Soesterberg is niet alleen beter te beveiligen, ook is deze makkelijker te bereiken voor waardetransporten. Er ligt zelfs een landingsbaan, die indien nodig weer geschikt kan worden gemaakt voor waardetransporten per vliegtuig.
Toen ik daar destijds over schreef, kreeg ik een e-mail van een woordvoerder van DNB. Ze vroeg of ik deze passage uit het artikel wilde schrappen. Het zou irrelevant en niet aan de orde zijn. Toch zal het me niet verbazen dat dit een rol speelde in de keuze voor de nieuwe opslaglocatie van het Nederlandse goud. Deze nieuwe opslaglocatie moet in 2022 gereed zijn. Tot die tijd wordt het goud tijdelijk in Haarlem opgeslagen, in het voormalige gebouw van drukkerij Johan Enschedé.
Frankrijk
In november 2014 stelde de Franse politica Marine Le Pen voor de gehele Franse goudvoorraad terug te halen naar eigen land. Een populistische actie, want blijkbaar wist ze niet dat de Franse centrale bank toen al meer dan 90% van haar goud in eigen land bewaarde. Dat is al zo sinds de jaren zestig, toen Frankrijk onder leiding van Charles de Gaulle als eerste op grote schaal Amerikaanse dollars liet omwisselen voor Amerikaans goud.
Frankrijk hoeft haar goud dus niet meer terug te halen. Wel heeft de centrale bank reeds in 2009 maatregelen genomen om de kwaliteit van haar goudvoorraad te verbeteren, zo lezen we in een publicatie van de LBMA. Oude goudbaren met een lager gewicht of een lagere zuiverheid worden omgesmolten tot nieuwe baren van hogere kwaliteit. Sinds 2014 doet de Banque de France dat zelfs in eigen beheer.
Het doel van deze operatie is om de volledige goudvoorraad om te zetten naar zuivere 400 troy ounce 'London Good Delivery' goudstaven, de internationale standaard voor centrale banken en bullion banks. Dat maakt het makkelijker om het goud te verhandelen en te administreren.
De centrale bank van Frankrijk verbetert niet alleen de kwaliteit van haar goudvoorraad, maar ook van de goudkluis. Deze werd tussen 1924 en 1927 gebouwd en behoorde destijds tot de meest geavanceerde goudkluizen in de wereld. Sindsdien zijn er wel wat verbeteringen doorgevoerd, maar bleef de kluis min of meer hetzelfde.
Om het transport van goudstaven in deze ruimte te optimaliseren heeft de centrale bank een nieuwe vloer aangelegd, zodat ook vorkheftrucks door de kluisruimte kunnen rijden. Ook zijn de stellages aangepast, zodat er voortaan maximaal vijf goudstaven op elkaar gestapeld kunnen worden. Dat maakt het makkelijker om goud te verplaatsen dat onderop de stapel ligt.
Oostenrijk
Ook de centrale bank van Oostenrijk heeft de afgelopen jaren haar goud teruggehaald. Van de totale goudvoorraad van 280 ton moet een groter gedeelte in eigen land worden bewaard. Voor 2020 moet ongeveer 140 ton goud van de voorraad binnen de landsgrenzen liggen. Ter vergelijking, vijf jaar geleden was dat nog slechts 50 ton. Ook wil de centrale bank het goud dat nog in het buitenland blijft dichter bij huis halen. Een stapel van 50 ton goud gaat van de Bank of England naar een goudkluis in buurland Zwitserland.
Ewald Nowotny, de gouverneur van de Oostenrijkse centrale bank, zei dat de repatriëring van een deel van de goudvoorraad hoort bij de nieuwe goudstrategie. De centrale bank wil meer diversificatie toepassen en herziet daarom het locatiebeleid. In een toelichting schrijft de centrale bank dat geopolitieke risico's een belangrijk reden waren om het goud tijdens de Koude Oorlog op een andere locatie te bewaren.
Oostenrijk haalt goud terug naar eigen land
Hongarije
Hongarije haalde in het voorjaar van 2018 haar goudvoorraad terug uit Londen. In het persbericht noemde de centrale bank het toenemende risico op een nieuwe geopolitieke crisis als belangrijkste reden om het edelmetaal terug te halen. Maar de centrale bank is de laatste jaren ook anders gaan kijken naar haar goudreserve. Werd deze in het verleden nog gezien als een soort beleggingsproduct, nu ziet men in Hongarije ook het strategische belang van een voorraad edelmetaal.
De goudvoorraad van het land had op dat moment een omvang van slechts 3,1 ton, dus het leek meer op een symbolische maatregel. Dat was het niet, want later dat jaar begon het land weer actief goud te kopen. In oktober 2018 kondigde de centrale bank aan dat haar goudvoorraad was gestegen van 3,1 ton naar 31,5 ton, een vertienvoudiging.
Volgens de centrale bank moet de uitbreiding van de goudvoorraad niet worden gezien als een belegging voor de korte termijn, maar als een investering in de stabiliteit voor de langere termijn. In een verklaring schrijft de centrale bank dat het edelmetaal bescherming kan bieden. Niet alleen tegen extreme marktomstandigheden, maar ook bij structurele veranderingen in het internationale financiële systeem en tijdens een ernstige geopolitieke crisis. Uit het persbericht van de centrale bank:
"Goud wordt nog steeds gezien als een van de meest veilige assets en dankt deze status aan haar unieke eigenschappen, zoals het beperkte aanbod van edelmetaal en aan het feit dat het niet gekoppeld is aan kredietrisico en tegenpartij risico. Goud is geen claim op een specifieke partij of een specifiek land."
Hongarije breidt goudvoorraad uit naar 31,5 ton (Bron: mnb.hu)
Rusland
Van alle centrale banken heeft de Russische de afgelopen jaren het meeste goud gekocht. Dat begon al in 2006, toen het land een nieuwe goudstrategie omarmde. Sindsdien heeft het land vrijwel onafgebroken goud gekocht, met als resultaat dat ze nu 2.290 ton goud in haar kluis heeft liggen. Dat is omgerekend ongeveer 20% van haar totale reserves. Ter vergelijking, in 2006 lag er nog minder dan 400 ton in haar kluis. Het edelmetaal vertegenwoordigde toen slechts een paar procent van de totale reserve.
Dmitry Tulin, woordvoerder van de Russische centrale bank, verklaarde in 2015 tegenover Reuters dat een goudvoorraad "volledige bescherming biedt tegen wettelijke en politieke risico's". Anders dan valutareserves kunnen goudvoorraden niet geblokkeerd worden, wat in een tijdperk van oplopende geopolitieke spanningen en economische sancties wel belangrijk is.
Rusland kocht de afgelopen jaren een groot gedeelte van de binnenlandse goudmijnproductie op. De goudvoorraad bestaat dus uit relatief nieuwe goudstaven met een hoge zuiverheid en een standaard gewicht van ongeveer 400 troy ounce. De centrale bank bewaart het goud in stellages met aparte compartimenten. Daardoor is het goud makkelijk te verplaatsen. Rusland heeft door de goudaankopen van de laatste jaren inmiddels de vijfde grootste goudreserve ter wereld.
Merk op dat Rusland haar goudvoorraad sinds 2006 waardeert tegen de actuele marktwaarde. Daarmee volgt ze het mark to market model van de ECB. Daar gaan we in een volgend Insider artikel verder op in.
Goudvoorraad Rusland is meer dan $115 miljard waard
Goudvoorraad Rusland vertegenwoordigt nu 20% van totale reserve
China
Ook China heeft de afgelopen twintig jaar veel goud gekocht. Beschikte het land rond de eeuwwisseling over ongeveer 400 ton goud, nu staat de teller op 1.948 ton. Dat lijkt veel, maar valt in het niet bij haar enorme valutareserves. Het land koopt goud als vorm van diversificatie, om de veiligheid en liquiditeit van haar internationale reserves te garanderen.
De goudvoorraad zorgt voor waardebehoud van de reserves, zo verklaarde een woordvoerder van het het State Administration of Foreign Exchange, het instituut dat de nationale reserves van China beheert. Hij voegde eraan toe dat het edelmetaal kan zorgen voor een waardestijging van de totale reserves. China plaatst haar goudvoorraad, net als Rusland en de landen van de Eurozone, tegen marktwaarde op haar balans. Dat betekent dat de waarde van deze reserve toeneemt als de goudprijs stijgt.
In 2009 waarschuwde de Chinese centraal bankier Zhou Xiaochouan al voor de kwetsbaarheden van het internationale monetaire en financiële systeem op basis van de Amerikaanse dollar. Daarin stelde hij dat de wereld in de toekomst nooit meer afhankelijk mag worden van een reserve die gedenomineerd is in de valuta van één land. Deze uitspraak doet denken aan de woorden van de voormalige Franse president Charles de Gaulle. In de jaren zestig hield hij een vurig pleidooi voor een nieuw internationale monetair systeem niet op basis van de dollar, maar van goud als neutrale reserve.
Ook China breidt goudvoorraad uit
Eurazië gaat voor goud
Vrijwel alle landen op het Euraziatische continent hebben de afgelopen jaren goud aan hun reserves toegevoegd. Cijfers van de World Gold Council laten zien dat er veel landen hun voorraden aanvullen. Onderstaand overzicht laat zien dat goud kopen op het Euraziatische continent meer regel dan uitzondering is, vooral in landen die naar verhouding nog relatief weinig goud bezitten.
Verschillende Euraziatische landen kochten de afgelopen tien jaar goud
Conclusie
Sinds het uitbreken van de financiële crisis in 2008 hebben centrale banken wereldwijd veel goud aan hun reserves toegevoegd. Ook hebben verschillende Europese landen een substantieel gedeelte van hun goud teruggehaald naar eigen land. Daarnaast zien we dat landen hun goudvoorraad letterlijk weer afstoffen, door oude goudbaren met een lagere zuiverheid om te smelten naar nieuwe goudstaven die voldoen aan de internationale standaarden. Ook valt op dat verschillende centrale banken investeren in verbeteringen aan hun goudopslag, zodat ze het goud makkelijker kunnen hanteren en verplaatsen.
Tot slot communiceren veel centrale banken dat goud nog steeds een essentieel onderdeel is van de monetaire reserves. Zoals De Nederlandsche Bank zegt is de goudvoorraad het ultieme appeltje voor de dorst: het vertrouwensanker voor het financiële stelsel. Als het hele systeem instort, is goud het ultieme onderpand om opnieuw te beginnen.
Al deze ontwikkelingen suggereren dat goud weer een belangrijke rol kan gaan spelen in het internationale monetaire en financiële systeem. In een vervolgartikel voor de Insider bespreken we hoe centrale banken hun goudvoorraden kunnen gebruiken voor een 'reset' van het huidige monetaire (non-)systeem.
Lees ook:
- Voer de goudstandaard weer in
- Is goud nu de ultieme veilige haven? (Insider)
- Van goud naar Global Finance (Insider)
- Wat is meer waard: garanties van de staat of goudstaven? (Insider)
