Cycli en trends lopen als een rode draad door het leven. Het is het fundamentele ritme van de mens, de natuur, maar ook van de economie en de financiële markten. De idee dat de geschiedenis volgens een patroon verloopt, kan daarom worden benut om de toekomstige loop der gebeurtenissen te voorzien. Het grote voordeel is dan dat je daarop kunt inspelen. Dat is ook de reden dat ik bij beleggen gebruik maak van cycli met mijn Trend Tracker systeem.
Vanwege het grote belang van cycli en cyclisch denken, willen we daar aandacht aan besteden in deze artikelenreeks. Achtereenvolgens zullen dat de volgende onderwerpen zijn. Wat is een cyclus eigenlijk? Welke cycli kunnen we onderscheiden in de economie en de financiële markten? En hoe verhouden die zich tot elkaar?
In het eerste deel behandelden we de belangrijkste economische cycli en gaven we inzicht in de grote golfbewegingen op de huizenmarkt. Het tweede en derde deel ging in op de lange Kondratieffgolf. In het vierde deel lieten we zien hoe overheden en centrale banken met hun manipulaties een kunstmatige stabiliteit hebben gecreëerd.
Centrale banken hebben ondanks al hun monetaire geweld gefaald om 2% inflatie te bewerkstelligen. Het is ze wel gelukt de deflatie uit te stellen... tot nu toe. In dit deel gaan we het deflatiescenario verder uitwerken, dat één van onze drie toekomstscenario's is.
Deflatiescenario
Wij houden rekening met drie mogelijke scenario's: doormodderen, deflatie en hyperinflatie. Het deflatiescenario hebben we als volgt beschreven:
De economie komt de klap van het coronavirus niet te boven, krimpt sterk en stagneert op een lager niveau. Vanwege tegenvallende resultaten van overheidsingrijpen en ruim monetair beleid van centrale banken blijft er sprake van (een wankel) vertrouwen. Begrotingstekorten en balansen van centrale banken groeien, vertrouwen wordt ‘gekocht’. Banken blijven overeind omdat ze een belangrijke functie vervullen in het betalingsverkeer, ze zijn ook te groot om te laten vallen. Activiteiten van non-bancaire financiële instellingen nemen af, waardoor de internationale kapitaalmarkt krimpt.
Er is in dit scenario sprake van (milde) deglobalisering, krimp van de wereldhandel, lagere grondstofprijzen en stijgende schuldsaneringen in de private sector, weinig krediet voor het MKB en consumenten, en een relatief hoge (verborgen) werkloosheid. De koopkracht van de bevolking neemt sterk af evenals de omloopsnelheid van het geld. In politieke kringen neemt de roep om invoering van een basisinkomen toe. Politieke polarisering en sociale onrust nemen toe, maar blijven beheersbaar. Klimaatmaatregelen zijn te duur en gaan in de ijskast. Door de lage rente en gebrek aan investeringsmogelijkheden is cash ‘King’.
Wat is deflatie?
Met deflatie bedoelen we dat de vraag drastisch wegvalt omdat met schulden beladen burgers de producten gewoonweg niet meer kunnen betalen. Vraaguitval die het gevolg is van te veel schulden. We spreken dan ook wel van ‘schulddeflatie’. Er volgt een vlucht van onveilig kredietpapier naar veilige cash. Geld wordt niet uitgegeven. Er wordt meer gespaard in onzekere economische tijden. Deflatie maakt sparen, ondanks de lage rente, juist aantrekkelijk aangezien geld meer waard wordt.
De meest gangbare - weliswaar beperkte - definitie van deflatie is een algehele daling van het nationale prijsniveau uitgedrukt in de consumentenprijsindex. Met andere woorden: het leven wordt goedkoper. Als de hoeveelheid geld in omloop daalt en het krediet dat uitstaat afneemt, dan dalen de prijzen van aandelen, huizen en goederen. Dat is waar het naartoe gaat. De deflatiedraak komt eraan.
Deflatie is een enorme bedreiging, omdat schulden in waarde stijgen terwijl het onderpand in waarde daalt. Dalende inkomsten bij burgers, bedrijven en overheden gaan dan hand in hand met bezuinigingen, bedrijfssluitingen en ontslagen. En al die ontwikkelingen versterken elkaar. Ze leiden tot een steeds ergere situatie met massawerkloosheid en massale armoede tot gevolg.
Private schulden
In dit Insider artikel hebben we al de gevaren van de private schuld in de VS behandeld. Intussen blijkt de schuld van niet-financiële bedrijven, zoals onderstaande grafiek laat zien, in het tweede kwartaal nog sterker te zijn toegenomen. Maar ook zien we dat het aantal wanbetalingen het sterkst is gegroeid en nu al het diepterecord van 2009/2010 heeft verbroken.
Hoeveelheid wanbetalingen in miljarden dollars (blauw) en als percentage (rood) (rood) (Bron: IIF)
Desondanks hebben bedrijven in de VS in 2020 meer dan $1 biljoen aan nieuwe schulden op zich genomen. Daardoor is het aantal zombiebedrijven sterk toegenomen. Zombiebedrijven zijn bedrijven die eigenlijk niet levensvatbaar zijn. Dat wil zeggen dat hun schulden groter zijn dan hun bezittingen of dat de aflossing van hun schulden groter is dan hun verdiensten.
Volgens Deutsche Bank - zelf een zombiebedrijf - is het aantal zombiebedrijven gegroeid tot maar liefst 18,9% van het totale aantal bedrijven in de VS. Niet alleen een alarmerend aantal, maar ook een alarmerende stijging die al twintig jaar voortduurt, zoals onderstaande grafiek laat zien.
De afgelopen twintig jaar was er een alarmerende stijging, zoals te zien in onderstaande grafiek. Door deze zombiebedrijven in leven te houden belemmert de Fed en overheid het proces van "creatieve destructie", zoals Schumpeter dat noemde. Het geld wordt besteed aan niet-productieve bedrijven en niet aan nieuwe bedrijven die een bedrage leveren aan de economische groei.
Het percentage niet-levensvatbare bedrijven in de VS (Bron: Axios Visuals)
Wereldeconomie krimpt
De coronacrisis heeft een ongekende implosie in de wereldeconomie veroorzaakt door alle lockdowns en ingestelde quarantaines. Bijna 93% van alle economieën in de wereld krimpen momenteel. Dat is nog nooit eerder voorgekomen. Dat gebeurde zelfs niet tijdens de Grote Depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw. Toen bedroeg het hoogste percentage bijna 84%. Dat betekent dus dat er bijna geen land is dat de wereldeconomie uit dit moeras kan trekken, anders dan de situatie na de financiële crisis van 2008. Toen leefde de wereldeconomie weer op mede dankzij sterke economische groei in Azië.
In het tweede kwartaal van 2020 krompen de belangrijkste Westerse economieën met gemiddeld 10%. De Eurozone kromp zelfs 12%. Ook de wereldhandel is al sterk verminderd en dreigt veel verder te krimpen zolang de handelsoorlog tussen de VS en China aanhoudt en verergert, en de no-deal Brexit een feit is. Dat betekent dat één van de belangrijkste pijlers van de economische groei sinds de Grote Depressie wegvalt en ook zal leiden tot meer handelsconflicten, handelsoorlogen en zelfs valutaoorlogen. Precies datgene dat gebeurde tijdens de Grote Depressie.
Recordaantal landen verkeert momenteel in een recessie (Bron: World Bank)
Terwijl de wereldeconomie keldert, knalt de schuld omhoog om de ergste pijn van de coronacrisis te verzachten. Alle overheden en vele particuliere partijen hebben extra schulden gemaakt om de ergste gevolgen van de pandemie op te vangen. Terwijl de stijgende schuldenlast in verhouding tot het dalende bbp toeneemt wordt het steeds moeilijker deze schulden te dragen, laat staan te verminderen. Door de verwachte langdurige economische recessie zullen mensen minder verdienen en minder in staat zijn hun schulden af te lossen.
De totale wereldeconomie is met circa 30 biljoen dollar afgenomen, terwijl alle stimuleringspakketten van overheden en centrale banken circa 10 biljoen dollar bedragen. De schade is dus veel groter dan alle herstelmaatregelen bij elkaar. Dat ondersteunt de theorie van deflatie. Omdat afname van krediet ook afname van nieuwe investeringen betekent, ondersteunt de deflatie op haar beurt weer de economische krimp. En deze twee krachten versterken elkaar. Een neerwaartse spiraal, die uitmondt in een economische depressie.
Totale schuldenberg
Gezien de diepte van de daling van het mondiale bbp, de massale schuldopbouw van alle landen, de ineenstorting van de wereldhandel en het synchrone karakter van de krimpende wereldeconomieën zal het uiterst moeilijk en tijdrovend worden om de wereldeconomie te laten herstellen naar het oude niveau van voor de coronacrisis. Bovendien is de totale schuld in de VS nu al vele malen groter dan aan het begin van de Grote Depressie die in 1929 begon, zoals onderstaande grafieken laten zien.
De totale mondiale schuld bedraagt 258 biljoen dollar en 331% van de wereldeconomie (Bron: IIF)
De totale schuld in de VS was nog nooit zo hoog (Bron: Elliott Wave International)
De Verenigde Staten printten in juni 2020 meer geld dan in de eerste twee eeuwen na de oprichting. Vorige maand was het Amerikaanse begrotingstekort met $864 miljard groter dan de totale schuld van 1776 tot eind 1979. Het begrotingstekort voor 2020 komt daarmee uit op naar schatting 18,7% van het bbp. Kredietbeoordelaar Fitch heeft intussen een negatieve prognose voor de kredietwaardigheid van de Verenigde Staten gegeven. Dat kan betekenen dat de rating van het land op AAA, het hoogste niveau, in de toekomst naar beneden wordt bijgesteld.
Ook overheden en centrale banken ontkomen echter niet aan de ijzeren wet van verminderde meeropbrengst. Elke dollar aan schuld die zij creëren blijkt steeds minder bij te dragen aan de economische groei. Eind 2019 leverde één dollar slechts 40 dollarcent aan economische groei op. Begin tweede kwartaal van 2020 was dit nog maar een schamele 38,5 dollarcent. Dus de schulden nemen almaar toe terwijl de opbrengsten steeds minder worden. Een doodlopende weg.
Deflatie in aantocht
In 1934 schreef de Amerikaanse econoom Irving Fisher dat de omloopsnelheid van het geld in economieën met een zware schuldenlast daalt. Daar komt nog bij dat veel schulden, en vooral de enorme extra schuld die dit jaar is gecreëerd, geen inkomstenstroom zal genereren om de schuld en rente terug te betalen. De schuld maakt huidige uitgaven mogelijk maar gaat ten koste van uitgaven in de toekomst.
M2 is de groei van de geldhoeveelheid in verhouding tot de groei van de economie. M2 is met 24% gestegen in de afgelopen twaalf maanden. Het snelst sinds 1943. Maar desondanks is de omloopsnelheid gekelderd, zoals onderstaande grafiek laat zien. Al het gecreëerde geld wordt vooral gebruikt om het financiële systeem in stand te houden. Het geld wordt niet besteed. Burgers sparen meer en besteden minder. De laatste maanden durven mensen weer meer geld te geven, maar de spaarquote is nog niet terug op het niveau van voor de crisis. Dit is dus een indicator om goed in de gaten te houden met betrekking tot het deflatiescenario.
De omloopsnelheid van het geld gaat steeds harder en verder onderuit (Bron: St. Louis Fed)
Door coronacrisis steeg spaarquote naar historisch hoog niveau (Bron: St. Louis Fed)
Deze situatie kan gemakkelijk leiden tot een daling van de totale vraag. Een grote vraaguitval die desastreus is bij een economie die voor 67% draait op consumentenuitgaven. Bovendien blijken Amerikanen veel meer te gaan sparen door de hoogst onzekere toekomst. Normaal gesproken lopen de M2 en inflatie met elkaar in de pas. De kans lijkt dus zeer groot dat we de komende maanden deflatie kunnen verwachten, zoals onderstaande grafiek laat zien.
M2 cijfers en inflatiecijfers lopen min of meer gelijk met elkaar op (Bron: Elliott Wave International)
De Verenigde Staten zitten al bijna tegen deflatie aan.
Deflatie dreigt in de VS (Bron: Inflationdata.com)
Duitsland, de belangrijkste economische motor van de Eurozone, heeft al te maken met deflatie. Een zeer veeg teken.
Consumentenprijzen dalen in Duitsland en veroorzaken deflatie (Bron: Trading Economics)
Kortom, deflatie in aantocht. Voor nu lijkt het erop dat van onze drie geschetste scenario's het deflatiescenario aan kracht wint en daarmee ook een depressie en zelfs een pandemische depressie steeds waarschijnlijker wordt!
In het volgende artikel gaan we in op het Economic Confidence Model (ECM) van Martin Armstrong.
